İş dünyası doğal ve yapay ekosistemleri kavramak için yatırım yapmalı

Ekosistem kavramına yüklenen değerleri daha derinliğine kavramak için ekosistemlerin dört özelliğini bilmeliyiz: oluşumlarını, yapılarını, işlevselliğini ve yönetimini.

Ekosistem oluşumlarını iki özelliğine göre kavramalıyız. O özelliklerden biri "doğal ekosistemler" dir. Evrenin ve onun küçük bir parçası olan dünyamızın düzeni, dengesi ve döngüsünü koruyan yasa ve kuralların belirlediği bütün etkileşimleri kapsar. İkincisi tasarlanmış "yapay ekosistemler"dir: Yaşamın sürdürülmesinde birikim, bilinç, bakış, buluş, beklenti ve bereket üretimi gereklidir. Doğanın evrim sürecinin kendine göre bir ritmi vardır; özellikle insan aklı bilim ve teknolojinin gücünü kullanarak, ekoloji ile evrimi birlikte ele alarak bazı alanlarda evrim sürecini hızlandırır. Evrende bazı yasa ve kurallar "kesintisiz doğaya" sahipken, bazıları da "kesintili doğaya" sahiptir. Gıda üretimi gibi kritik üretim alanlarında, "mevsimsel bağımlılık" kesintili üretimi zorunlu kılar. İnsanların örtülü tarım, modern seracılık gibi "şartlandırılmış ortam" yaratarak, "yapay ekosistem oluşturmaları" gıda üretiminin kesintili doğasının üretim arzını kısıtlayan etkilerini azaltmak içindir. Sadece gıda alanında değil, geçim örgütlenmesinin bütün aşamalarında yapay ekosistemlerle üretim verimlilikleri artırılabilir.

Varoluşlarında farklı özellikler gösteren “ ekosistemlerin etkileşimlerini" kavramak, öngörme ve önlem alma disiplinini işletebilmenin de gerek şartını oluşturur. Doğal ve tasarlanmış ekosistemlerin anlaşılması, etkileşimlerinin yönünü ve hızını belirlenmesinde yardımcı olur.

Yapılarına göre ekosistemler

Yapılarına göre ekosistemleri yalınlık, karmaşıklık, esneklik, dayanıklı ve sürdürebilirlik özelliklerine göre irdeleyebiliriz. Ekosistemin yapı özelliklerini kavrarsak, kendi içlerinde ve öteki ekosistemlerle bağlantılarını, oluşturdukları ağları, iletişim ve etkileşiminin yarattığı fırsatları ve oluşturduğu tehlikeleri öngörebilir; önlemler geliştirebiliriz. Eğilimlerin yarattığı fırsatlardan yararlanabilir; tehlikeleri de en düşük bedeli ödeyerek savuşturabiliriz.

Ekosistem etkileşimlerinin işimizin verimini artıran ve düşüren özelliklerini kavramak için, yapı özelliklerini de bilmeliyiz. Geleneksel teknolojileri göre oluşturulan bir platformla, dijital teknolojili kullanan bir platformun ölçeklendirilmesi aynı kurallarla ve aynı araçlarla yapılamaz. Eğer iş yerlerimizin birikim yeteneklerini koruyarak uzun dönemli geleceklerini güven altına almak istiyorsak, bu yazı kapsamında değinilen ve değinilmeyen bütün ekosistem yapılarının bileşenleri hakkında net bilgi sahibi olmamız gerekir.

İşlevlerine göre de ekosistemlerin farklı özellikleri olacaktır. Dinleme ekosistemi⁽⁷⁾ gibi gözleme, yorumlama, uzlaşma, çatışma, anlama ve anlamlandırma gibi çok değişik işlev bağlamında da ekosistemler oluşmaktadır. Her işlevin kendine özgü kırılma noktalarını, enerji dönüştürme gücünü yani kapasitelerini, insan yetkinliği ve teknoloji çözümüyle verimliliklerini, karşılıklı-etkileşimlerin öncelik ve ağırlıklarını dikkate alan bir ekosistem analizi olumlu ayrışmalar yaratabilir.

Yönetişim etkileri bakımından da açıklık, kapalılık ve yönetilme tarzı belirleyici olmaktadır. Ekosistemlerde yönetişim kalitesini belirleyen özellikler hakkında net bilgi sahibi olabilirsek, etkin koordinasyon ve odaklanmanın yarattığı "olumlu ayrışmaları" hızlandırabiliriz.

Bir gazete köşe yazısız çerçevesinde paylaştığımız bu denemede, sadece başlıklar düzeyinde bir anlatımla sınırlı kaldığımızın farkındayız. Bu denemenin amacı, özellikle dijital dönüşüm ve oluşmakta olan yeni dijital platformlar bağlamında ekosistemin artan önemine dikkat çekerek, ayrıntı bilgisine gitmenin ne denli önemli olduğuna ilişkin farkındalık yaratmaya karınca kararınca katkı yapmaktır.

İnsanların karşılaştırdıkları olay ve olgulara "ad" verdiklerini, adını doğru koyduğumuz zaman "doğru kavram" üretilmesinin önünün açıldığını biliyoruz. Doğru kavramların da "doğru düşünceleri" yönlendirdiğinin de hepimiz farkında olmalıyız. Var olmanın ve varlıklı olmanın yolunun da "doğru davranışlardan" geçtiğini tartışmaya bile gerek olmadığı çok açık. Doğal ekosistemleri kavramanın, tasarlanmış ekosistemleri de titizlikle oluşturmanın çağımız rekabetindeki belirleyiciliği, bize ciddi bir sorumluluk yüklüyor: Ekosistem kavrayışımızı derinleştirme yatırımı yapma sorumluluğu.

Ekosistem kavrayışını derinleştirme yatırımı nasıl yapılır?

İşyerlerinde temel işlevlerle ilgili birimler, çalışanlar ve uzmanlar gibi “ekosistem gözleme, izleme ve değerlendirme yapan” yetkin insanlara ayrılacak kaynaklar çok hızlı ve etkin biçimde geri dönebilir. Her alandaki hızlı gelişmeler iş yerlerinde de “ erken uyarı sistemleri” kurulmasını gerektiriyor. Kurulacak erken uyarı sistemlerinin temel işlevlerinden biri de “ekosistemin simbiyotik etkileri kadar asalak etkilerini” gözlemek, ölçmek ve olası etkileri konusunda yönetimi uyarmak olmalıdır.

Çağımızda açık kaynak bilgilerinin, toplam bilginin yüzde 98’inden fazlası olduğunu hesaplayan uzmanlar, kuruluşlar ve kurumlar vardır. Açık kaynak bilgilerinin derlenmesi, kümelere ayrılması, eşleştirilmesi, uygun modellerin kurgulanması, metotların belirlenmesi durumunda eğilimler baskın hale gelmeden fırsatları ve tehlikeleri öngörebilir; önlemler alabilir; gözetim ve denetim sistemlerimizi işletebiliriz.

Haftaya: Ekosistem bilinci sürdürebilirliği ve kendini yeniden üretmeyi güvenliğini sağlar

________________________________

(7 ) Adam Bryant ve Kevin Sharer, "Gerçekten dinliyor musunuz" HBR/T, Nisan 2021 3