İletişimde 'önyargılar ve stereotipler'

Önceki hafta yazmaya başladığım “İletişim” ile ilgili mini yazı dizisine devam ediyorum. Bu yazılarda söz edeceğim bazı iletişim teknikleri iş hayatında olduğu gibi sosyal hayatta da son derece önemlidir.  Geçtiğimiz haftalarda, Ben Dili (I Language), Sen Dili (You Language) ve Empati konularını yazmıştım. Bu hafta ise “Önyargılar ve Stereotipler” konusuna değineceğim.

Önyargı, bir kişi, grup veya durum hakkında yeterli bilgiye sahip olmadan, genellikle stereotipler ve genel yargılar üzerinden oluşturulan olumsuz veya yanıltıcı düşüncelerdir. İletişimde önyargı, bu tür peşin hükümlerin konuşma ve etkileşim sürecine yansımasıdır.

Stereotipler, belirli bir grup hakkında genellikle basit, aşırı genelleştirilmiş ve klişeleşmiş inançlardır. Bu inançlar, bir grup üyelerinin tümünü, bireysel farklılıklarını göz ardı ederek, belirli özelliklere veya davranışlara sahipmiş gibi değerlendirme eğilimindedir. Stereotipler, genellikle sosyal, kültürel, etnik, cinsiyet, yaş, meslek veya diğer kategorilere dayalı olarak ortaya çıkar.

Yaygın stereotip örnekleri nelerdir?

·       Cinsiyet Stereotipleri: Kadınların duygusal, nazik ve bakıcı olduğu; erkeklerin ise güçlü, mantıklı ve lider olduğu inancı veya kadınların teknik konularda yetersiz olduğu, erkeklerin ise ev işleri ve çocuk bakımı konusunda yetersiz olduğu düşüncesi.

·       Etnik ve Irksal Stereotipler: Belli bir etnik grubun tembel veya çalışkan olarak görülmesi veya farklı ırkların belirli becerilere veya özelliklere sahip olduğuna dair genellemeler.

·       Yaş Stereotipleri: Gençlerin deneyimsiz ve sorumsuz, yaşlıların ise yavaş ve teknolojiye karşı uyumsuz olduğu inancı.

·       Meslek Stereotipleri: Avukatların hırslı ve kurnaz olduğu, öğretmenlerin sabırlı ve disiplinli olduğu düşüncesi veya sanatçıların düzensiz ve yaratıcı olduğu, mühendislerin ise mantıklı ve analitik olduğu inancı.

·       Sosyal ve Ekonomik Sınıf Stereotipleri: Zengin insanların kibirli ve bencil olduğu, yoksul insanların tembel ve eğitimsiz olduğu düşüncesi.

Stereotipler, insanları ve grupları yanlış anlamaya ve ayrımcılığa neden olabileceğinden, bu tür genellemelerin farkında olmak ve onları sorgulamak önemlidir.

İletişimde önyargıların zararları nelerdir?

·       Önyargılar, iletişimdeki mesajların yanlış anlaşılmasına ve tarafların birbirlerini doğru değerlendirememesine neden olabilir. Bu da ilişkilerin sağlıklı bir şekilde gelişmesini engelleyebilir.

·       Önyargılar, karşılıklı güvensizlik ve olumsuz tutumların oluşmasına yol açar. Taraflar birbirlerine karşı savunmacı veya düşmanca tavırlar sergileyebilir.

·       Önyargılar, iş ortamında ekip üyeleri arasındaki iş birliği ve uyumu olumsuz etkileyebilir. Bu da verimliliğin düşmesine neden olur.

·       Önyargılar, empati kurmayı zorlaştırır. Kişiler, karşı tarafın bakış açısını anlamakta zorlanabilir ve bu da iletişimdeki derinliği ve anlayışı azaltır.

·       Önyargılar, toplumsal ve kültürel stereotiplerin pekişmesine ve bu kalıpların devam etmesine katkıda bulunur.

Önyargıya engel olma yolları nelerdir?

·       Bireyin kendi önyargılarının farkına varması, bu önyargıların iletişime nasıl yansıdığını anlamak için ilk adımdır. Bireyin kişisel önyargılarını gözden geçirmesi gözden ve bunları sorgulaması gerekmektedir.

·       Önyargılar genellikle bilgisizlikten kaynaklanır. Farklı kültürler, insanlar ve durumlar hakkında daha fazla bilgi edinmek, önyargıları azaltabilir.

·       Empati yapmak, önyargıları azaltır. Birey, karşısındaki kişiyi gerçekten anlaması için aktif dinleme teknikleri kullanmalıdır, böylelikle bir başkasının bakış açısını ve duygularını anlamaya çalışılmalıdır.

·       Yanlış anlaşılmaların önüne geçmek için açık ve net bir iletişim kurulmalıdır. Soru sormaktan ve açıklama istemekten çekinilmemelidir.

·       Farklılıkları kucaklayan ve kapsayıcı bir yaklaşımı benimseyen ortamlar oluşturulmalıdır. Bu ortamlar önyargıların azalmasına yardımcı olabilir.

·       Bireyin varsayımları ve inançları sorgulayarak, eleştirel düşünmeyi teşvik etmelidir. Bu durum, önyargılı düşünceleri tanımayı ve değiştirmeyi sağlar.

Önyargıların üstesinden gelmek, sürekli bir çaba ve bilinçli farkındalık gerektirir. Bu süreç, iletişim becerilerinin ve insan ilişkilerinin daha sağlıklı ve verimli olmasını sağlar. Ancak, insanın doğası gereği, tamamen önyargısız olması mümkün değildir, buna rağmen önyargılarına kapılıp, yargılı davranmaması gerekmektedir. Örneğin, bir insanın kıyafetine bakarak, önyargıya kapılıp, o kişiyle hiç konuşmamak bir yargıdır. İnsanın önyargısının olması doğal olabilir, ama yargılayıcı olmadan, davranması iletişim açısından doğru bir davranıştır.