İklim Kayıp ve Zarar Fonu’ndan 250 milyon dolarlık ilk destek

Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulan Kayıp ve Zarar Fonu (FRLD), iklim felaketlerinden etkilenen gelişmekte olan ülkeleri desteklemek amacıyla 2026 sonuna kadar 250 milyon dolarlık bir bütçeyle ilk destek sürecini başlatıyor. Fakat fonun elindeki kaynak, iklim krizinin yol açtığı tahribatı telafi etmeye yetmiyor. 768 milyon dolar vaat edilmiş olmasına rağmen, bugüne kadar yalnızca 321 milyon dolar fiilen fona aktarılmış durumda.

Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulan Kayıp ve Zarar Fonu (FRLD), iklim felaketlerinden etkilenen gelişmekte olan ülkeleri desteklemek amacıyla 2026 sonuna kadar 250 milyon dolarlık bir bütçeyle ilk destek sürecini başlatıyor. Barbados’ta gerçekleşen toplantıların ardından fonun yönetim kurulu, başlangıç aşamasında izlenecek stratejiyi belirledi. “Barbados Uygulama Yöntemleri (Barbados Implementation Modalities – BIM)” adı verilen bu ilk fazda, topluluk düzeyinde müdahaleler yerine, ulusal iklim felaketlerine müdahale kapasitesinin güçlendirilmesine odaklanılacak. Bu yaklaşım, daha yerel temelli müdahaleler isteyen aktivistlerin eleştirilerine rağmen kabul edildi. Fon kapsamında gelişmekte olan ülkeler, 5 ila 20 milyon dolar arasında değişen hibeler için başvuru yapabilecek. Ayrıca, afet durumlarında geçici barınma gibi acil müdahaleler için doğrudan bütçe desteği de sağlanabilecek.

En kırılgan ülkelere öncelik

Toplantının en çok tartışılan konularından biri, fonun dağıtımında hangi ülkelerin önceliklendirileceğiydi. Alınan kararla, küçük ada devletleri ve en az gelişmiş ülkeler, başlangıç döneminde fonun en az yüzde 50’sini alacak. Gelişmiş ülkeler bu oranı “asgari sınır” olarak belirlemek isterken, gelişmekte olan ülkelerin çoğu bu hedefin bağlayıcı olmamasını savundu. Nihai karar ise, oy birliğiyle değil, uzlaşıyla alındı. Fon yönetim kurulu eş başkanı Richard Sherman, toplantının ardından yaptığı açıklamada, “Zor ve çok tarafl ı müzakereler yaşandı, ancak bu sonuç çok tarafl ı iş birliğinin hala mümkün olduğunu gösteriyor” dedi.

Diğer fonlarla iş birliği ve hibe mekanizması

Bir diğer tartışmalı başlık, FRLD’nin, Yeşil İklim Fonu (GCF) gibi diğer çok tarafl ı fonlarla nasıl çalışacağıydı. Yönetim kurulu, başlangıç aşamasında diğer kuruluşlarla iş birliği yapılabileceğini kabul etti ve Sekretarya’ya bu konuda bir öneri geliştirme görevi verdi. Finansal araçlar konusunda ise net bir sınırlama getirildi: Fon, sadece hibe sağlayacak. Ancak alıcı ülkeler bu hibeleri, isterlerse özel sektör finansmanıyla birleştirebilecek.

Fon açığı sürüyor

Fonun elindeki kaynak, iklim krizinin yol açtığı tahribatı telafi etmeye yetmiyor. 768 milyon dolar vaat edilmiş olmasına rağmen, bugüne kadar yalnızca 321 milyon dolar fiilen fona aktarılmış durumda. STK ağı olan Loss and Damage Collaboration’a göre, gelişmekte olan ülkelerin yıllık kayıp ve zarar ihtiyaçları yaklaşık 400 milyar dolara ulaşıyor. Fonun genel direktörü, Senegalli bankacı Ibrahima Cheikh Diong, 2025 sonuna kadar fonun kaynaklarını artırmaya yönelik bir strateji sunacaklarını açıklamış durumda.

Sınırlı kaynakla büyük adım, ama yeterli değil

Sivil toplum temsilcileri, fonun ilk adımını olumlu ama yetersiz bir gelişme olarak değerlendiriyor. Hindistan merkezli Satat Sampada İklim Vakfı kurucu direktörü Harjeet Singh, bu süreci “gecikmiş ama gerekli bir adım” olarak nitelendirirken, “destek yalnızca ulaşmalı değil, etkilenen topluluklara doğrudan karar hakkı da verilmelidir” diyerek uyarıda bulundu.

Mottley’den fosil yakıt CEO’larına sert mesaj:
“Eğer Mars’ta ya da Pluto’da yaşanabilir bir planları yoksa bu krizden onlar da nasibini alacak”

Toplantıda söz alan Barbados Başbakanı Mia Mottley, iklim eylemi için “alışılmışın dışında düşünmeye” ihtiyaç olduğunu vurguladı. Mottley, iklim finansmanı sağlamak için uçuşlardan, deniz taşımacılığından ve fosil yakıt üretiminden alınacak küresel vergileri gündeme getirdi. Barbados, bu tür vergileri ele alan Küresel Dayanışma Vergileri Görev Gücü’ne Fransa ve Kenya ile birlikte eş başkanlık yapıyor. Mottley, ayrıca petrol ve doğalgaz şirketlerinin CEO’larına doğrudan çağrıda bulunarak, iklim çözümüne maddi katkı sunmaları gerektiğini söyledi: “Eğer Mars’ta ya da Pluto’da yaşanabilir bir planları yoksa — ki şu an görünürde böyle bir şey yok — bu krizden onlar da nasibini alacak.” Ancak iklim finansmanı için önerilen denizcilik vergisi, geçtiğimiz hafta önemli bir darbe aldı. Hükümetler, kirletici gemi sahiplerine kesilecek cezaların, sektör dışı alanlarda kullanılamayacağını karara bağladı.