İhracatta reeskont kredisi uygulamasında yeni dönem

Dr. Sinan Şahin

TRASTA – Partner, Bankacılık

T.C. Merkez Bankası ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetlere destek sağlamak üzere bankalar aracılığı ile reeskont kredisi kullandırmaktadır. Söz konusu kredilerin kullandırımı Merkez Bankası’nın İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler Reeskont Kredisi Uygulama Talimatı ile düzenlenmektedir. 

Banka söz konusu talimatta değişikliğe gitmiş, ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredileri kullanımı için net ihracatçılık şartının 13 Ocak 2025 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmasına ve yerine ihracatçı skoru uygulamasının getirilmesine karar vermiştir. 

Değişiklik öncesinde kredilerin kullandırımı net ihracatçılık şartına bağlanmış ve bu şart son üç mali yıldaki ya da son mali yıldaki ihracat toplamının ithalat toplamına oranının en az yüzde 110 olması şeklinde tanımlanmıştır. Yeni uygulamada kredi kullandırımı ihracatçı firma için hesaplanacak ihracatçı skoruna bağlanmaktadır. 

Talimatta belirlenen her bir değişken için T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenecek eşik değere göre puanlama yapılacak, her bir değişkenden alınan puan ağırlıklandırılarak “performans skoru” ve “potansiyel skoru” olmak üzere iki ayrı skor hesaplanacaktır. Muafiyetler dışında kalan bir firmanın Türk Eximbank haricindeki bankalar aracılığıyla reeskont kredisi kullanabilmesi için söz konusu iki skordan birinden 100 üzerinden 40 ve üzerinde puan alması gerekecektir. 

Reeskont kredisi kullanmak isteyen firmaların performans ve potansiyel skorları aşağıdaki tabloda yer alan İhracatçı Skoru Hesaplama Ölçütleri esas alınarak belirlenecektir:

İhracatçı skorunun ilk ayağını oluşturan performans skorunun hesaplamasında en önemli değişken % 20 ağırlıkla net ihracat oranıdır. Oran ihracat rakamının ithalat rakamına bölünmesi ile bulunmaktadır. Aynı kalemler net ihracat rakamı üzerinden de % 10 ağırlıkla performans skoru hesabına dahil edilmektedir. Dolayısı ile net ihracatın toplam skor hesabındaki payı % 30 olmaktadır. İhracat yapılan ülke sayısı ve ihracata konu ürün sayısı da %10’ar ağırlıkla performans skorunu etkilemektedir. Net ihracat oranı ve tutarı yüksek, daha çok sayıda ülkeye daha çok sayıda ürün ihraç eden firmaların performans skoru daha yüksek olacaktır. Ürün sayısının belirlenme yöntemine açıklık getirilmesi faydalı olacaktır.

İhracatçı skorunun ikinci ayağını firmanın potansiyel skoru oluşturmaktadır. Bu skorun bileşenleri; ciro büyüklüğü üzerinden hesaplanan firma ölçeği, ihraç edilen ürünlerin teknoloji seviyelerine göre hesaplanan teknoloji düzeyi, ihracat yapılan ülke, ihracata konu ürün ve net ihracat tutarındaki bir önceki yıla göre değişim rakamlarıdır. %20 ile en yüksek ağırlığı teknoloji düzeyi almaktadır. Firma ölçeği ise %15 ağırlıkla ve negatif etki ile performans skoru hesabına girmektedir. Bu kriterle reeskont kredilerinin tabana yayılmasının ve KOBİ’lere öncelik verilmesinin hedeflendiği görülmektedir. İhracata konu ürün gamında yüksek teknolojili ürünlerin daha fazla pay aldığı işletmeler performans skorunda daha avantajlı olacaktır. Yıldan yıla ihracata konu ülke ve ürün sayısı ile net ihracat rakamını artıran firmaların potansiyel skorları yükselecektir. 

Yeni uygulamadan tek ya da az sayıda ülkeye ihracat yapan firmaların olumsuz etkileneceği aşikardır. Ancak gerek üretim gerekse ticarette hem alıcı hem de satıcı yönünde yoğunlaşma işletmenin sağlıklı büyümesi ve sürekliliği açısından sakınılması gereken bir durumdur. Bu performans kriteri firmaları yeni pazarlar bulma konusunda teşvik edecektir. Ayrıca az sayıda ülke ile çalışan işletmeler açısından potansiyel skoru içinde yer alan yüzdesel değişim oranını yükseltmek nispeten daha kolay olacaktır. 

BDDK’nın risk grubu tanımına dahil olan firmalar için skorlar grup bazında hesaplanacaktır. Talimatta hesaplama yöntemine ilişkin teknik ayrıntıların ve açıklamaların T.C. Merkez Bankası’nca bankalara elektronik ortamda ayrıca iletileceği belirtilmiştir. Kamuoyunun eşik değerler ve hesaplama yöntemi hakkında bilgilendirilmesi yararlı olacaktır. 

Geçmiş dönemde net ihracatçılık şartında olduğu gibi savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar, döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanı amacıyla reeskont kredisi kullanacak firmalar, son mali yıl net satış hasılatı (cirosu) 5 milyar TL veya üzerinde olan ve son mali yıldaki ihracat geliri 500 milyon ABD Doları veya üzerinde olan firmalar, yüksek teknolojili ürün ihracatı taahhüdü ile başvuruda bulunan firmalar, sevk sonrası ihracatın finansmanı amacıyla reeskont kredisi kullanacak firmalar başta olmak üzere belirli koşulları taşıyan firmalara ihracatçı skoru hesaplaması yapılmadan kredi kullandırılması devam etmektedir. 

T.C. Merkez Bankası’nın reeskont kredisi uygulamasında hayata geçireceği yeni düzenleme ile sadece net ihracatçılığa göre belirlenen uygunluk kriterini çeşitlendirip, söz konusu kredileri ülkenin ihracat politikaları doğrultusunda ihracatçıları yönlendirecek ve kısıtlı kaynakların tabana yayılmasını ve daha etkin kullanılmasını sağlayacak bir araç olarak kullanmayı hedeflediği anlaşılmaktadır. 

Ülkemizin ihracat hacminin artırılması, ihracatın ürün ve müşteri bazında çeşitlendirilmesi, teknoloji düzeyinin yükseltilmesi açısından talimatta yapılan değişikliklerin yerinde olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte reeskont kredilerine uygulanacak faiz oranları belirlenirken skor puanları kriter alınarak, teşvik edilmek istenen sektörlerde faaliyet gösteren yüksek skorlu firmalara maliyet avantajı sağlanabilir. Devam eden muafiyetlerin yeni düzenlemenin etkisini sınırlayacağı göz önünde bulundurularak ihracatçı skoru uygulamasının kapsamı muafiyetleri de içine alacak şekilde genişletilebilir. Çok sayıda firmaya küçük tutarlarda kullandırılacak kredilerin ölçek ekonomisi yönünden etki ve verimlilik analizlerinin yapılmasında da gelecek dönem politikalarının sağlıklı belirlenmesi açısından yarar bulunmaktadır.