İhracatçı Asiye Hanım’ın kur yönetiminde ev ödevleri
Asiye Hanım ile Çarşamba günü markette başlayan “İhracat yapan Asiye Hanım Kur Riskinden Nasıl Kurtulur” (ayrıntıları 13 Ocak tarihli makalede) sohbetimiz orada bitti zannetmeyin. Dün telefon acı acı çaldı… Bir baktım ki, telefonun ucunda Asiye Hanım. “Hayırdır, Asiye Hanım, bir yaramazlık yok, değil mi? Afiyettesinizdir inşallah” dedim.
Asiye Hanım ise “Kur riskinin etkisini finansal tablolarda en aza indirmek için riskten korunma muhasebesi yapayım diyorum da nereden başlayacağım bilemedim” dedi.
Asiye Hanım makine almak istiyor
Hemen “Derdiniz bu olsun Asiye Hanım” dedim ve devam ettim: “Sizin durumunuzu kısaca özetlemek gerekirse: Geçen gün mobilya üretiminizde kullanmak üzere Almanya’dan 1 milyon Euro değerindeki bir makine alacağınızdan bahsetmiştiniz. Makineyi size mart ayında teslim edeceklerini, sizin de borcunuzu eylül ayında ödeyeceğinizi söylemiştiniz. Euro, Eylül ayına kadar Türk Lirası’na karşı çok değer kazanırsa ileride yapacağınız makine alımı ile ilgili borcunuzun da artmasından endişeleniyordunuz. Kur riskine karşı yönetim olarak eylül vadeli aynı tutarda forward işlemi yaptığınızı söylediğinizi çok net hatırlıyorum.
Asiye Hanım riskten korunma (hedge) muhasebesi yapmalı mı?
Asiye Hanım, forward kontrat normal şartlarda TFRS 9 Finansal Araçlar Standardı gereği bir türev ürünü olduğu için bilançonuza kaydedip, her raporlama döneminde gerçeğe uygun değerinden takip edeceksiniz (hani piyasaların “marked to market” diye kullandıkları değer). Vadesine kadar (Eylül ayına kadar) henüz gerçekleşmemiş değer değişimlerinden kaynaklanan kayıp ve kazançlar (unrealised gains and losses), kar-zarar tablonuza kaydedilecek ve gelir tablonuzda dalgalanmalara (volatility) yol açacaktır.
Eğer ki bu işlemi riskten korunma muhasebesi yani hedge muhasebesi olarak muhasebeleştirirseniz, standardın belirtmiş olduğu kriterleri sağladığı ve efektif olduğu sürece nakit riskinden korunma (cash flow hedge) olarak sınıflandırılacak bu işlemde forward kontratınızın değer değişimleri kontrat süresinin sonuna kadar (Eylül) kar-zarar tablosunda değil, diğer kapsamlı gelir tablosunda muhasebeleşecektir. Makineyi aldığınızda (bilançonuza kaydettiğinizde) forward kontratın değer değişimlerinden kaynaklı diğer kapsamlı gelir tablosunda biriken tutar da makinenin maliyetine eklenecek (veya düşülecek) ve makinenin ekonomik ömrü boyunca amortisman yoluyla kar-zarar tablosuna aktarılacaktır.
Asiye Hanım, makine almak için cebinizden çıkacak para hedge muhasebesi yapsanızda, yapmasanız da değişmeyecek, ama gelir tablosundaki dalgalanmalarının önünü bu şekilde alabilirsiniz.”
Asiye Hanım tabii ki hemen “Aaa çok güzelmiş! Madem öyle ben bu satın alma işlemini hedge muhasebesi olarak göstereyim” deyiverdi.
Bu işe nereden başlamalı?
“Asiye Hanım güzel düşündünüz de bu işin olması için önce üç kriteri sağlamanız gerekir:
- Birincisi, korunma ilişkisinin (hedging relationship) başlangıcında, riskin, işletmenizin bu riske karşı yönetim stratejilerinin tanımlanmış ve tüm detaylarıyla belgelendirilmiş olması gerekir.
Örneğin sizin riskiniz, ilerde gerçekleşme olasılığı çok yüksek makine alımından kaynaklı, Eylül ayı ödemeli kur riskiydi. Kurlar ileride ödeyeceğiniz nakit tutarı etkilediği için işlemi nakit riskinden korunma olarak tanımladınız.
►İkincisi, hedge muhasebesi sadece standardın tanımına uygun korunma araçları (hedging instruments) ve korunan kalemleri (hedged items) ile yapılanbilinir.
Örneğin size kur riski yaratan yani korunan kaleminiz makine alımıyla ilgili 1 milyon Euro ödeme, korunma aracınız ise forward kontratınız.
►Üçüncüsü ise riskten korunma etkinliğidir (hedge effectiveness). Bu etkinliği değerlendirirken de üç şartın da yerine getirilmesi beklenir.
Asliye Hanım “Aaa, Aslı Hanım, siz de sürekli önüme üç şart koyuyorsunuz. Bari sonunda ağaçtan üç elma düşse!” demesin mi ...
Asiye Hanım, dayanın son kriterleri de söyleyeyim içimde kalmasın:
►Korunan kalem ile korunma aracı arasında ekonomik bir ilişki bulunmalıdır;
►Kredi riski, değer değişimlerini önemli ölçüde etkilememelidir; ve,
►Korunma ilişkisinde korunma oranı (hedge ratio), risk yönetim stratejisiyle uyumlu olmalıdır. Korunma oranı, işletmenin fiilen koruduğu kalemin miktarı ve işletmenin bu kalemi fiilen korumak için kullandığı korunma aracının miktarına göre hesaplanan orana eşittir.
Örneğin, 1 milyon Euro’luk makine alımı için almış olduğunuz Eylül vadeli 1 milyon Euro tutarında forward kontrat size 1:1 etkinlik oranı sağlayacaktır.
Asiye Hanım, beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. Amacımız kar-zarar’daki dalgalanmaları en aza indirmekti. Umarım yardımcı olabilmişimdir. Elma yollarsanız kırmızı, sulusundan olsun.”