Hayaller mi sorun, yoksa sorunlar mı hayal?

Hayallerimiz, gerçeklere düşüp boğulmuş görünüyor. Dünya ateş çemberi, yarın öbür gün de söneceği yok. Tabii bu hayal kurma seansına nereden baktığınızla alakalı. Güzel günlerde kurulan hayallere tutunamıyoruz ama sorundan daha güzel hayaller çıkar! Bu yazının konusunu kafamda hep evirip çevirdim. Türkiye’de hayalleri sokağın karşı kaldırımına geçmekte zorlanan gençler görmek kalbimi acıtıyor. Bir mekanın önünde diz dizi duran son model araçlar ile ona inip binen tiplemeler de canımı çok sıkıyor. Hemen her şeyin yalnızca parayla alınabileceği, alınamıyorsa güçle yaptırılabileceği bir ülkede yaşamak korkutuyor, üzüyor. Her gün bir gayret etraftaki ucube zihniyeti görmezden gelip, yaşıma aldırmadan hayale kalkmak irade gerektiriyor.

Gücün para ya da silah; bilginin gereksiz bir teferruat olarak görülmesiyle başa çıkmanın yolu keşke faizi indirip çıkarmak kadar kolay olabilseydi. Kağıttaki rakamı düzeltmek kolay, davranış değişikliği nesiller alıyor.

Aşağıda her yerde ve koşulda hayallere işaret eden birbirinden bağımsız örnekler bulacaksınız.

Polis olma hayali

İstanbul’un iyi bir semti, etrafta çeşit çeşit insan… bir semt lokantasındaydım. Birkaç nesildir çalışan bir mantıcı. Vızır vızır, yaz kış müşteri eksik değil. Servisi beğendim, sohbet edince çalışan iki pırıl pırıl garsonun hayaline de ortak oldum. Üzerime vazife değil ama engel tanımayan bir huyum var!

Biri meslek lisesi elektrik bölümü son sınıf öğrencisi, diğeri meslek lisesi makine bölümü yeni mezun. İkisinin de hayali polis olmak. Biri 5-10 puanla kaçırmış, nasıl mutsuz; diğeri sınava gelecek yıl girecek, çok heyecanlı. Okudukları meslek okulunu küçümsedikleri, mesleğin ne olduğu konusunda pek de fikir sahibi olmadıkları, “altın bilezik” yakıştırmasını anne babadan duymadıkları, meslek okuluna tesadüf ya da “en yakını oydu” diye gittikleri, mesleğin yaşam boyu garanti olduğunu düşünmedikleri, havalı motorlara binen üniformalı genç polislerin onlara güzel göründüğü sohbetimizin çıktıları.

Megakent sorun madeni  

Hava kirliliği, kuraklık, kirlenen su kaynakları… konut ihtiyacı! Ulaşımda eksikler… kullanılamayan demiryolları, su yolları… Nüfus yoğunluğu. Yetersiz altyapı… Ve daha niceleri…

Sorun çok, çözecek birey lazım. İşte size hayal kurulabilecek meslekler… Neden olmasın!

Birleşmiş Milletler’e göre, 2030 yılına kadar mega şehirlerin (10 milyondan fazla nüfusa sahip olanlar) 750 milyondan fazla bireye ev sahipliği yapacak. Bugünkünden yüzde 35 daha fazla. Önümüzdeki 10 - 15 yıl içinde, dünyadaki mega şehirlerin sayısı 34'ten 50'ye çıkacak. Sürekli göç göreceğiz.

Yetenek havuzlarına ihtiyaç var. Çöpçüden doktora kadar, tüm ekonomik katmanlarda dönüşmüş vizyon sahibi insanlara ihtiyaç var.

The Economist’ten veri stajyeri ilanı

Bu ilan ne ilk ne son. Dönüşümün belgesi. Medya kuruluşları arasında köklü olmasıyla dikkat çeken bir yayının gelecek konusunda hırsı sizinle paylaşmak istediğim önemli bir gösterge. Gazetecilik önemli bir meslek. Kendilerine fenomen diyenler gibi gazetecimsi tiplerin bilgi yoksunu paylaşımları prim yapmayacağı bir dünyayı hepimiz hayal etmeliyiz. Bu arada rakamları alt alta koymak ya da bilgileri rakama boğmak marifet değil. Veriden bilgi üretmek, sosyal konularla veri analizini harmanlama ihtiyacı büyük. The Economist ilanı, veri gazeteciliği ekibinde, bir yıl pek de hayal edilemeyecek bir ücret vaadiyle hayal edilebilecek bir kariyer sunuyor. “…Siyaset, ekonomi ve toplumsal güncel istatistiksel yöntemleri kullanarak orijinal nicel araştırmalar yürütecek bir yıllık staj programına katılacak hevesli bir veri gazetecisi…” diye başlayan her tür detaya giren ilan rüya gibi bir kariyerin de kapısı bazıları için.

Küçük büyük herkes iş arıyor

İngiltere'nin eski başbakanlarından Sir Tony Blair de dişine göre iş arıyor. Güncel gelişmeler herkesin yeniden pozisyon almasını gerektiriyor. Gazze'de savaşın gidişatını değiştirecek gerçekçi bir ihtimal olması halinde insani yardım rolü üstlenmeye aday. İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu'nun Blair'i Gazze'de bir "insani yardım koordinatörü" olarak görevlendirmeyi umduğu eski başbakanının bölgedeki deneyiminden yararlanmayı planladığı iddia edildi. Bu haberler sebepsiz çıkmaz…Gerçi Blair ofisinden yapılan açıklamada, böyle bir rol teklif edilmediği belirtilse de benim anladığım kapı farklı rollere açık. Bu arada özellikle başbakanlık görevini devrettikten sonra aldığı projelerle eleştirilere maruz kalan Blair'in danışmanlık şirketi “Küresel Değişim Enstitüsü” zaten Kudüs’te bir ofise sahip. Blair paylaşımımı yalnızca Gazze özelinde okumayın, bir eski başbakan dünyada bir sorun olarak bakınca foto büyüyor.  

Taylor Swift iş ilanı

Taylor Swift bazı ülkelerin geliriyle boy ölçüşecek zenginliğe, ülke başkanlarının ünüyle yarışacak şöhrete sahip folk müziği sanatçısı. Swift'in hayran kitlesi eşi benzeri görülmemiş boyutlarda. Ürettiği ekonomi ekonomistlerin, sahne show’ları magazincilerin konusu. Swift'in son turnesinin ekonomik büyüklüğü yaklaşık 5,7 milyar dolar… Bir endüstri. ABD’nin yerel medya ağında aralarında USA Today, The Tennessean gibi gazeteler ile 200’den fazla yerel yayın olan en büyük medya örgütlenmesi Gannett, “Swift muhabiri” aradı. Taylor Swift muhabiri, pop yıldızının sosyal etkisini, başarı sırlarını, hayran kitlesinin yapısını, pop kültüründe Swift’in neyi temsil ettiğini, müzik ve iş dünyasında yarattığı etkiyi aktaracak. Tüm işi Taylor Swift olacak. Ama hayranlıkla önyargıyı karıştırmayacak, tarafsız habercilik yapacak. Hangi siyasi lider için böyle bir ilana çıkıldığını gördünüz?...  Gannett, 35 yaşında kendini "Swiftie" olarak tanımlayan Bryan West adlı bir gazeteciyi "Taylor Swift muhabiri" olarak işe aldığını açıkladı. West, dünya sıralamasında hatırı sayılır yeri olan Northwestern Üniversitesi'nde gazetecilik okumuş, deneyimli bir haberci.  

Sam Altman “in -out -in”

5 gün! Dünya sarsıldı… Neden? Dünyanın en gözde yapay zeka şirketi OpenAI'nin yönetim kurulu, “jeneratif yapay zeka fenomeni” CEO Sam Altman’ı işten kovdu. Altman, Microsoft’ta iş buldu. Yüzlerce OpenAI çalışanı, yönetim kurulunu Altman’a destek için istifa etmekle tehdit etti. Sonuç; yönetim kurulu gitti, Altman CEO olarak geri döndü. Arkada ne döndü, bize nasıl yansıyacak bir muamma… Bu işten en çok Microsoft karlı çıktı. Bize ne? Farkında olalım olmayalım, hepimiz yapay zeka kullanıyoruz, hepimiz irili ufaklı dijital alet kullanıyoruz… hepimiz tanımadığımız Sam Altman’la bir yerde kesişiyoruz. Bu şirketlerde çalışmak pek çok Türkün hayali. Yapay zeka konusu bir kariyer durağı. Bizi ilgilendirecek daha ne olmalı?... Hayaller bilgiyle başlar, günceli takip ederek gelişir. Semt lokantasında meslek liseli garsonun hayalini isterdim ki polis olmak yerine yapay zeka süslesin…

Elektrik Yok Su Yok… Yangın Var

Dünyada toplam 1,3 milyar insan elektriğe erişemeden yoksulluk seviyesinde yaşıyor. Yaklaşık yüzde 85'i kırsal alanda. Dünya artık küçük hidroelektrik santrallerinden yararlanan şebeke dışı sistemlere kayıyor. Sürdürülebilir elektrik küçük hidroelektrik santralleri gibi şebekeden bağımsız sistemler sayesinde uygun maliyetli hizmet sağlıyor. Bizim ülkemizin de merkezden bağımsız üretim kabiliyetine sahip küçük enerji kaynaklarına ihtiyaç var. Sorunlara çözüm fırsat.  Bir mühendis, sosyal disiplinler arası yürüdüğü yolda girişimci yaratıcılığıyla fikir geliştirdiğinde, bir toplumun kaderi değişebiliyor.

Alın size bir başka tanıdık sorun ya da fırsat; son yılların kabusu iklim krizi nedeniyle yerleşim alanlarına sıçrayan orman yangınları. Hızlı ve şiddetli yangınlardan kurtulmak mucize… Kaçınılmaz görünen bu gibi olaylarda tam tersine sığınmaktan daha iyi bir seçenek yokmuş. Bunun adına "yerinde barın" ya da "kal ve savun" yaklaşımı diyorlar. Yangına dayanıklı yanmayan evler, yangınla etkin bir şekilde yaşayabilmek için kaçması ve savunması kolay binalar inşa etme çözümü. Her yaz yanan ormanlarımızın artık sabotaja ihtiyacı yok, iklim krizi nedeniyle kaçınılmaz olarak kül olanlar var. O ormanlarda barınan doğal hayvanlar dışında ormandan beslenen insanları da kaybediyoruz. Demek yaratıcı yöntemlerle hem orman arazisindeki yaşamı hem yakın coğrafyaları korumak mümkün. Hayali olanlar yapacak! Bu sorunlar yeni mesleklerin işi. Yeni iş hayalle başlamaz mı?

100 Kadından Biri de Canan

Canan Dağdeviren bilim insanı, mucit. ABD Massachusetts Institute of Technology (MIT)de yaptığı araştırmaları dikkat çekiyor. Meme kanserinin ultrasonla erken teşhisi için giyilebilir 'elektronik sütyen' icat etti. Hayalinin kaynağı aile içi bir dram. Düzenli kanser taraması yaptırmasına rağmen 49 yaşında “geç evre” meme kanseri teşhisi konan ve altı ay sonra hayatını kaybeden teyzesinden esinlenmiş. Dağdeviren, teyzesinin başucunda, sütyen içine yerleştirilebilecek ve yüksek meme kanseri riski taşıyan bireylerin daha sık taranmasını sağlayacak bir teşhis cihazının kaba şemasını çizmiş. Bu teknoloji milyonlarca hayat kurtarabilir.

BBC, bu hafta, 2023 yılının ilham kaynağı ve etkili 100 Kadın listesini açıkladığında  listede Canan Dağdeviren’i görmek gurur vesilesi. Tek Türk. Hayalini geliştirmek üzere ABD’ye gitmiş bir savaşçı. Gönül isterdi ki, Türkiye ona aynı olanakları sunsun. 100 kadın içinde popüler isim çok olsa da hepsini saymaya gerek yok, bilin ki bir soruna değindikleri için listede yer alıyorlar.

Çocuğunuza Ne Önermek İstersiniz?

Öncelikle, hayal kurmalarını söyleyebilirsiniz. Hayal, “hadi şimdi kur” deyince çalışan bir mekanizma değil. Hayal kurmak boşluğu değil bilgiyi kucaklayan bir süreç. Ne kadar çok bilir, merak ederseniz daha fazla bilmek için hayaller kurarsınız. Zor koşullar hayallerin yeşerdiği yerler, sorunlardan büyük hayal çıkıyor. Siz çocuğunuza ayaklarının üzerinde duracağı, uzun yıllar onu taşıyacak bir meslek önerisi yapın. Bu mesleğin inceliklerini öğrenmesi için de okumaya teşvik edin. Hayaller, güce sahip olmaya kaymasın, meslek en büyük güç.