Gümrük İncelemelerinde “Yükümlünün Dinlenilmesi” Müessesesinin Oluşturulmasına Dair Bir Öneri
Bilindiği üzere halihazırda riskli işlemlerin, gümrüğe yapılan beyanların ve gümrük işlemlerinin doğruluğu ile işlemlerin usulüne uygun yapılıp yapılmadığının ilgili kişilere ait yerlerde sonradan kontrolüne ilişkin usul ve esaslar 27.10.2008 tarih ve 27037 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiş durumda.
Bununla birlikte gümrük incelemelerini fiilen yürüten kişiler olan Gümrük Müfettişlerinin ise çalışma usul ve esasları 28.02.2020 tarih ve 31053 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği ile hüküm altına alınmış bulunuyor.
Mevcut durumdaki uygulamada, genel olarak yükümlüler nezdinde yürütülen gümrük incelemeleri sonucunda düzenlenen Sonradan Kontrol Raporları, Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Rapor Değerlendirme Komisyonlarınca incelenmekte, raporların maddi ve hukuki yönden herhangi bir hata barındırmamaları durumunda gereğinin yapılmasını teminen ilgili gümrük idarelerine sevki sağlanarak süreçler yürütülmekte.
Bu aşamada Rapor Değerlendirme Komisyonlarında yükümlünün talebi halinde tenkit konusu yapılan durum ile ilgili olarak yükümlünün dinlenilmesine dair bir müessese veya enstrüman, ne yukarıda zikredilen her iki mevzuat içeriğinde ne de gümrük mevzuatına dair başkaca bir regülasyonda maalesef bulunmuyor.
Oysaki, Bakanlık bünyesindeki Müfettişlerin icra ettiği görev ve fonksiyonlar itibariyle pek çok açıdan benzer fonksiyonlar yürütülen Vergi Denetim Kurulu bünyesinde faaliyet gösteren Vergi Müfettişleri tarafından yürütülen vergi incelemelerine dair süreçlerde, aşağıda yer alan mevzuat hükümlerinde ifade edildiği üzere, “mükelleflerin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenmesine” imkan sağlayan hukuki süreçler mevcut durumda.
Örneğin Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğin “Mükellef ve inceleme elemanının dinlenmesi” başlıklı 14/1. Maddesi; “Komisyonlar, gerekli gördüğü durumlarda ya da talepleri üzerine mükellefi veya inceleme elemanını dinleyebilir.” hükmünü amir iken,
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmeliğin “İnceleme tutanaklarında yer alacak unsurlar” başlıklı 17/1-g maddesi; “Vergi incelemesi ile ilgili düzenlenecek tutanaklarda Mükelleflerin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talebinin olup olmadığına ilişkin ifade yer alır” hükmünü içeriyor.
Her ne kadar Gümrük Müfettişleri tarafından yükümlüler nezdinde yürütülen her türlü gümrük inceleme süreçlerinde yazılı veya sözlü olarak incelenen konulara dair eleştiri ve bu eleştirileri karşılayan argümanların karşılıklı Gümrük Müfettişi ve/veya yükümlü tarafından yine yazılı veya sözlü olarak ileri sürülmesi ve iletilmesi imkanı fiilen söz konusu olsa da, incelemeye dair süreçlerde zaman zaman iletişim kopukluğu veya başkaca sebeplerden ötürü yaşanan durumlar sebebiyle yükümlülerin kendilerini tam olarak ifade edemediği, anlatamadığı veya yanlış ifade ettiği gibi hallerin yaşandığı da bilinen bir gerçek.
Bu kapsamda yükümlüler nezdinde Gümrük Müfettişleri tarafından yürütülecek sonradan kontrol veya başka türlerdeki gümrük incelemelerinde ek tahakkuk veya para cezasını düzenlenmesini gerektirir nitelikteki tespitlerin söz konusu olduğu durumlarda düzenlenen raporların Rapor Değerlendirme Komisyonlarınca değerlendirildiği süreçte, yükümlülerin talepleri halinde dinlenebilmesine imkan tanıyan bir müessese/enstrüman oluşturulmasının, gümrük inceleme süreçlerinde yükümlü haklarının kullanılabilmesinin etkinliğini arttıracak bir sürecin teminine katkı sağlayacağını değerlendiriyorum. Hatta buna ilişkin hukuki düzenlemenin Ticaret Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliği’nin Rapor değerlendirme komisyonları başlıklı 58. maddesi ve/veya Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği’nin “Sonradan kontrolün tamamlanması ve değerlendirilmesi” başlıklı 15. maddesi tahtında oluşturulabileceğini düşünüyorum.
Bununla birlikte son olarak gümrük incelemesi ve sonradan kontrol kapsamındaki dair gümrük denetimlerine dair süreçlerde inceleme sürecinin her bir aşamasının ne şekilde ve ne hangi süreler dahilinde yönetileceğini, her iki tarafın (gereken inceleyen gerek ise incelemeye tabi olan taraf bakımından) hak ve yükümlülüklerini detaylıca belirleyen Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği dışında ayrı bir regülasyona ihtiyaç duyulduğunu da belirtmeden geçmek istemem.