Güçlü doğal kaynakları ve zayıf sanayisiyle Ekvator

Burak ÖNDER - İHRACATÇI PENCERESİ

Yazılarımda biz ihracatçıların bir pazarda orta-uzun vadede başarılı olabilmesi için o ülkenin tarihini, demografik ve sosyolojik yapısı hakkında bilgi sahibi olunmasının ve mümkünse edebi eserlerinin okunmasının önemli bir ön çalışma olacağına değinirim. Kısa da olsa bu konular hakkında bilgi sahibi olmak ilgili pazara yaklaşırken önemli veri seti oluşturacaktır. Bir şırınga metaforu üzerinden gidecek olursak, ihracat şırıngasının içine biraz tarih, biraz kültür, biraz sosyoloji, biraz edebiyat, biraz ülkenin siyasi ve ekonomik yapısı hakkında bilgi, pazarın gerektirdiği test ve sertifikasyonlar, kalite-fiyat dengesi vs. ile doğru bir aşı yapılabilir gibi geliyor. Bu nedenle kısa da olsa Ekvator hakkında bazı bilgileri paylaşarak yazıma başlamak isterim.

Tekrar etmek pahasına belirtmem gerekir ki bizde malumatın etkisi bilgiden daha değerli. Bilgi kıt bir ürün sanki ne talep ediliyor ne de üretiliyor. Yazılarımı hazırlarken içeriğini ve niteliğini artırmak için farklı kaynaklardan ve farklı disiplinlerden yararlanmak istiyorum fakat internet çağında bile ulaşabildiğim kaynak sayısı çok sınırlı. Bu kadar üniversitenin, öğrencinin, mezunun, farklı disiplinlerde bu kadar akademisyenin ve mesleki sivil toplum örgütümüzün olduğu bir dönemde dahi ülke uzmanlarımız yok. Bunun yanında hazırlanan nitelikli ülke raporları yok denecek kadar az. Bilginin bir yönüyle değersiz olduğu bir ortamda da kulaktan dolma malumatla hareket ediyoruz.

Bilgi tazeliği kaliteyi artırır

Bana öyle geliyor ki bakış açımızdaki asıl sorun “satmak’’, pazarı anlamak ve pazarlamak değil. Bu yüzden de bu tip pazarlarda orta-uzun vadede kalıcı hale geldiğimiz pek söylenemez. Tüm bu nedenlerden dolayı sivil toplum dünyasının üniversiteler ve akademisyenlerle nitelikli ülke ve sektör raporları hazırlamaları daha da önemlisi firmalarımızın üyesi olduğu sivil toplum örgütlerinden bu raporları talep etmesi gerekiyor. Raporun yıl içinde güncellenmesi de içinden geçtiğimiz değişen koşullarda önemli. Mesela Çin’in Latin Amerika’da Brezilya ve Arjantin ile Yuan cinsi para ile ticaret yapma anlaşması Türk ihracatçısının bilmesi gereken bir konu. Bu konunun raporun güncellenen versiyonlarında yer alması bilginin tazeliğini ve kalitesini sağlayacaktır.

Ekvator Cumhuriyeti’ne bakmadan önce gelin bölgeye, Latin Amerika’ya bir bakalım. Latin Amerika ülkelerinin tarihi zorluk ve acılarla dolu diyebiliriz. Latin Amerika insanları toprakla olduğu kadar acıyla da yoğurulmuş bir toplum gibi gelir bana. Belki de tüm bu zorlu tarih Meksika’da Octavio Paz’ı, Arjantin’de Jorge Luis Borges’i, Kolombiya’da Gabriel Garcia Marquez’i, Peru’da Mario Vargas Llosa’yı, Brezilya’da Jorge Amado’yu, Şili’de Pablo Neruda’yı dünya edebiyatına kazandırdı. Latin Amerika tarihini ve halklarını daha iyi tanımak isteyenlere Eduardo Galeano’nun Latin Amerika’nın Kesik Damarları (Open Veins Of Latin America) eserini tavsiye edebilirim. 16. yüzyıldan bu yana bu toprakların farklı zenginlikleri nedeniyle nasıl saldırıya ve yağmaya maruz kaldığının hikâyesini anlatan bu eser bu pazarı anlamak adına önemli bir adım olabilir.

Ekvator’a hala direkt uçuşumuz yok!

Türk Hava Yolları’nın gerek mal gerekse hizmet ihracatına önemli katkısının olduğunu hepimiz biliyoruz. Özellikle açılan direkt uçuşlar o ülkeyle ticari ilişiklerimizin gelişmesinde önemli bir unsur. THY son yıllarda Latin Amerika coğrafyasında önemli sayılabilecek adımlar attı. Arjantin, Brezilya, Venezüella’ya olan direkt uçuşlarının yanı sıra Kolombiya, Panama, Meksika gibi ülkelere de direkt uçuşlara başladı. Ekvator’a ise hala direkt uçuşumuz yok. Bana sorarsanız bu bölgede Şili/Santiago ve Peru/Lima daha öncelikli.

Ekvator’a uçmak isterseniz THY ile önce Kolombiya/Bogota’ya oradan da Avianca ile Quito ve Guayaquil şehirlerine geçebilirsiniz. Uçuşunuz iç uçuşa bağlı olarak değişse de yaklaşık 19 saat sürüyor. Fakat Ekvator’a seyahat planınız varsa son dakikaya bırakmamanızı öneririm. Özellikle Kolombiya ve Panama uçuşları yoğun oluyor. Resmi ve umuma mahsus pasaport sahibi olanlar Ekvator’a girişte 90 gün süreyle vizeden muaf. Ekvator’a yaptığım ziyaretlerde ülkeye girişte herhangi bir sıkıntıyla karşılaşmadım. Ekvator ile aramızda 8 saatlik zaman farkı bulunuyor. Yaptığım ziyaretlerde güvenlik açısından bir sıkıntı yaşamasam da yine de tedbirli olmanızı öneririm. Ülkenin resmi dili İspanyolca olup nüfusun büyük çoğunluğu Katolik Hristiyan.  

Ekonomisi büyük ölçüde petrol ve tarım ürünlerine dayalı

Ekvator ekonomisi büyük ölçüde petrol ve tarım ürünleri ihracatına dayalı. Ekvator Latin Amerika’nın üçüncü büyük petrol üreticisi ve yaklaşık olarak ülkenin ihracat gelirlerinin yarısı petrole dayanmakta. Petrol’ün dışında Muz, kakao, kahve, karides, ton balığı ve turizm gelirleri ekvator ekonomisi için önemli kalemler. Bunların yanında Ekvator’da altın ve bakır da çıkarılmakta.

Ekonomisinin büyük oranda petrole dayalı olması nedeniyle, petrol fiyatlarına duyarlı bir ekonomisi var. Yukarıda da kısaca belirttiğim üzere ülke, 1999-2000’de yaşadığı ekonomik krizle büyük bir ekonomik daralma yaşamış akabinde kongrede alınan kararla ABD Doları resmi para birimi kabul edilmişti. Sonraki yıllarda petrol fiyatlarının yüksek seyretmesi ve uluslararası likidite bolluğu sayesinde istikrarlı bir ekonomik büyüme kaydedilmiş. Fakat son yıllarda petrol fiyatlarındaki düşüş nedeniyle yeniden durgunluk eğilimleri gözlenmeye başlanmış. 

Ekvator’da asgari ücret yaklaşık 450 dolar. En son aldığım teyide muhtaç bilgiye göre enflasyon %2,7 IMF’e göre %2.5). Ticari kredi faizleri yaklaşık %15, konut için %11 ve araç için ise %16 civarlarında.

Para birimi dolar oldu, enflasyon baskı azaldı

Ekvator dünyanın 62. büyük ekonomisi. 2023 yılında cari fiyatlara göre, 121 milyar dolar olacağı tahmin edilen GSYİH’nin 2024 yılında 126 milyar dolar olması beklenmekte. Cari fiyatlara göre Ekvator, 2023 yılında 6 bin 643 dolarlık kişi başına düşen milli gelir ile dünyada 99. sırada yer almakta. Resmi kuru dolara dönmeden önce ülkede kronik enflasyon vardı. Para biriminin dolara geçmesinden sonra bu problem büyük ölçüde çözüldü gibi. Lakin pandemi sonrası dünya genelinde yaşanan enflasyon probleminden Ekvator’da etkilendi. 2023 yılında %2,5 olan tüketici fiyatlarına göre yıllık ortalama enflasyon oranının 2024 yılında %1,5 a gerileceği tahmin edilmekte.

Yaklaşık 8,5 milyon aktif işgücünün %30’u tarım sektöründe, %17’si sanayi sektöründe ve %53’ü hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir. Ülkedeki işsiz sayısının toplam işgücüne oranının 2023 yılında %4 olacağı tahmin edilmektedir.

Ekvator’un kısaca doğal kaynaklarına bakacak olursak; petrol, kereste ve hidroelektrik enerjisi en önemli doğal kaynaklarıdır. Ülkenin başlıca tarım ve hayvancılık ürünleriyse; muz, kahve, balıkçılık, kakao, pirinç, patates, manyok, şeker kamışıdır. Tarım ve hayvancılıktaysa et ve süt ürünleri üretiminin yanı sıra başta karides ve ton balığı olmak üzere deniz ürünleri üretimi yaygındır.

Pek çok üründe ithalatçı, dış ticaretinin önemli bir kısmını STA

Ekvator ihracatında öne çıkan ürünler Ekvator ekonomisini yansıtan özet bir tablo gibidir. İhracat kalemlerine baktığımızda petrol, muz, karides, kakao, gül ve altın başı çekmektedir. Gördüğünüz üzere sanayi ürünleri bu listede yok. Ağırlıklı olarak yer altı zenginlikleri tarım, su ürünleri, ormancılık ve madencilik ön planda. Bu nedenle Ekvator hem tüketim ürünlerinde hem de sanayide kullanılan pek çok üründe ihtiyaçlarını ithal etmektedir.

2022 yılı ihracat rakamlarına bakacak olursak Ekvator’un ihracatı bir önceki yıla oranla %44 artmış ve 38 milyar dolara ulaşmıştır. Ekvator dünya ihracatından %0,2 pay almakta olup dünya ihracat liginde 67. sıradadır.

İhracat yaptığı başlıca ülkeler ise; ABD, Çin, Panama, Şili, Kolombiya, İspanya, Peru, Rusya, Hollanda ve İtalya olarak sıralanabilir. Ekvator’un ihracatından ABD %28, Çin %18, Panama %13 pay almaktadır. Ekvator’un ihracatında Türkiye %0,6 pay ile 24. sıradadır.

2022 ithalat verilerine baktığımızdaysa, Ekvator’un ithalatının 2021 e göre %18 artarak 30 milyar dolara ulaştığını görüyoruz. Başlıca ithal ürünleri ise; kendi petrolünü işleyemediği için mineral yağlar ve yakıtlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, motorlu kara taşıtları, elektrikli makine ve cihazlar, gıda sanayi kalıntıları, hayvan yemleri, plastikler ve mamulleri, eczacılık ürünleri, demir ve çelik, hububat ve muhtelif kimyasal maddeler olarak sayılabilir.

Ekvator’un ithalat yaptığı başlıca ülkelerse; ABD, Çin, Kolombiya, Brezilya, G. Kore, Peru, Kanada, Meksika, Arjantin ve İtalya’dır. Ekvator ithalatında ABD %26, Çin %22 ve Kolombiya %6 pay almaktadır. Türkiye %0,3 pay ile 28. sıradadır.

Gördüğünüz üzere Ekvator dış ticaretinin önemli bir kısmını, tercihli ticaret anlaşması ve serbest ticaret anlaşmasının olduğu ülkeler ve ayrıca lojistik olarak kendine yakın olan ülkelerle yapmaktadır.

Birçok ülke ile STA ve TTA’sı var

Ekvator dış ticaret politikası genel olarak ihracat pazarlarının ve ürünlerinin çeşitlendirilmesi olarak tanımlanır. Ekvator’un Avrupa Birliği, EFTA (İsveç, Norveç, Finlandiya, İzlanda, İsviçre ve Avusturya), Mercosur (Arjantin, Brezilya, Uruguay, Paraguay, Meksika, Şili ve Peru), İngiltere ve Çin ile serbest ticaret anlaşmaları bulunmaktadır. Bunların yanında ayrıca Meksika, Küba, Şili, Guatemala, El Salvador, Nikaragua ile de Tercihli Ticaret Anlaşması (TTA) bulunmaktadır. Türkiye ve Ekvator arasındaki serbest ticaret anlaşması müzakereleriyse hala devam etmektedir.

Ekvator’un Türk ihracatçıları için önemli fırsatları var

Ekvator ve Türkiye arasındaki ticaret hala sembolik düzeyde maalesef, 2022 yılı verilerine bakarsak Ekvator’a ihracatımız bir önceki yıla göre %23 artışla 71 milyon dolara ulaşmış, ithalatımızsa bir önceki yıla göre %62 azalışla 54 milyon dolar seviyelerinde gerçekleşmiş. 2022 yılında Ekvator ile ticarette ülkemiz 17 milyon dolar dış ticaret fazlası vermiş.

Ülkemiz alternatif pazarlarda büyümeye yakın geçmişte başladığını ve Latin Amerika’da öncelikli pazarların Brezilya, Meksika, Kolombiya, Şili, Arjantin ve Panama gibi ülkelerin olduğunu düşünürsek Ekvator’la ticaretimizin sembolik rakamlarda kalmasını anlayabiliriz.

Fakat Ekvator gibi sanayisi güçlü olmayan bir ülkeye özellikle tüketim malları ihracatı noktasında önemli fırsatlarımızın olduğunu da söylemek gerekir. Ülkemizden Ekvator’a bir 40 HC konteyner yaklaşık 2.500 dolara giderken, Çin’den Ekvator’a aynı konteyner 2 bin 300 dolara gitmekte. Çin ile lojistik fiyatları açısından büyük fark olduğu söylenemez.

Yazımı kaleme almadan önce Ekvator’daki müşterim ile görüştüğümde bu sıralar piyasaların tüm dünyada olduğu gibi yavaş olduğunu, ayrıca yeni hükümetin enflasyonla mücadele etmesinden dolayı bu yılın bu şekilde geçeceği yönünde tahminin olduğunu söyledi. Türk ürünlerine Ekvator’da önemli bir teveccühün ve talebin olduğunu da ayrıca belirtti.

Kaynak: Trademap, Ticaret Bakanlığı

Pazar Hakkında Kısaca Bilmeniz Gerekenler

- Tarihsel perspektiften baktığımızda Latinlerin tarih boyunca acılar yaşadığını yazımın başında söylemiştim. Yaşanan acıları unutmanın bir yolu mudur bilmiyorum lakin eğlenceyi, eti, şarabı, müziği ve futbolu sevdiklerini de söylemem gerekir.

- Tarihte Grand Kolombiya ülkeleri olarak geçen Kolombiya, Venezuela ve Ekvator halklarını birbirine benzetirim. Davranışları, kültürleri ve yaşayışları birbirine yakın. Bu üç ülkenin bayraklarına da dikkatli bakacak olursanız birbirine benzediklerini göreceksiniz.

- Genel olarak güler yüzlü ve sıcakkanlı insanlardır. Çok iyi geçtiğini düşündüğünüz görüşmelerin sonucunda ülkenize döndüğünüzde maillerinize cevap alamazsanız, ‘’İyi geçen toplantının sonucunda neden mailime dönüş yapmıyor?’’ demeyin.  Nedeni Latinler ‘’Hayır’’ demeyi beceremeyen bir toplum. Sizi kırmamak adına ‘’bu ürünler bize uymaz ya da sizden şimdilik ürün almayacağız’’ diyemezler.

- Ziyaret öncesinde mutlaka randevu almaya çalışın. Özellikle modern kanalda hizmet veren kurumsal firmalara randevu almadan giderseniz çok büyük ihtimalle kapıdan geri dönersiniz. Ekvator’un resmi dili İspanyolca. Uluslararası ticaret yapıp İngilizce bilmeyen birçok kişiyle karşılaşmanız mümkün. Bu nedenle toplantılara İngilizce-İspanyolca bilen tercüman ile katılmanız faydalı olabilir.

- Duygusal zekâları yüksek bir millet olduğu için yaptığınız iş görüşmelerinde küçük hediyeler vermenizin iyi olacağını düşünüyorum. Sınırları aşmadan sıcak ilişki kurmak önemli.

- Benim Latin Amerika seyahatlerimden ve ticaretimden kişisel tecrübem Latinlerin ‘’hayır’’ diyebilmekte yaşadıkları zorlandıklarıdır. Genel olarak ‘Si’ yani ‘’evet’’ derler. Siz toplantının çok iyi ve verimli geçtiğini, ürünlerinizi bu müşteriye satacağınızı düşünürsünüz fakat olaylar sizin beklediğiniz şekilde ilerlemeyebilir. Bir kere fuara katılmakla, seyahat yapmakla, heyete katılmakla ürünlerinizi satamayacağınız bir pazar. Muhakkak ısrarcı olmanız gerektiğini, sürdürülebilir şekilde ilişki yönetmeniz gerektiğinin altını çizmek isterim.

- Ekvator’a kıtadan ABD, Brezilya, Kolombiya menşeli ürünler, Panama’dan serbest bölgeden gelen ürünler ve Çin’den gelen ürünlerin ağırlığını göreceksiniz. Bunun yanında modern pazarda birçok Avrupalı markaları görebilirsiniz. Modern pazarda ürünün kaliteli ve farklı olması daha önemliyken, geleneksel pazarda fiyat hassasiyeti daha yüksek

- Latin Amerika pazarı hedefinizdeyse web sitenizde İspanyolca dil seçeneğini eklemenizi ve mutlaka İspanyolca tanıtım materyallerinizi hazırlamanızı tavsiye edebilirim.

- Türk ürünlerine karşı herhangi bir ön yargı yok. Özellikle son yıllarda Türk dizilerinin ekranlarda yaygınlaşması ile Türk ürünlerine karşı pozitif bir intibanın da oluştuğunu söyleyebiliriz.

1930’da bağımsızlığını kazandı

15. yüzyılda İnka İmparatorluğu’nun çatısı altında yaşayan Ekvator, 16. yüzyıla gelindiğinde İspanyollar tarafından işgal ediliyor. Yerli halkın büyük çoğunluğu sadece İspanyollarla yaptığı savaşlar sonucunda değil İspanyolların taşıdıkları salgın hastalıklar nedeniyle de hayatlarını kaybediyor. Avrupa halklarının bazı hastalıklara nasıl bağışıklık kazandıklarını ve bu hastalıkların Amerika kıtasındaki halkları nasıl harap ettiğini, hatta bazı zamanlar savaşmadan bu toprakların nasıl işgal edildiğini Jared Diamond Tüfek, Mikrop ve Çelik isimli eserinde detaylı olarak anlatır.

1920 yılına gelindiğinde bugünkü Kolombiya, Venezuela, Panama ve Ekvator’u içine alan Büyük Kolombiya devletinin altında bağımsızlığını kazanır. 10 yıl sonra 1930 yılında Büyük Kolombiya’nın dağılmasıyla bağımsızlığını elde eder.

1970’li yıllarda askeri yönetimle yönetilen Ekvator’da 1979 yılında yapılan seçimle Jose Maria Velasco tarihin en büyük desteğiyle iktidara gelir. İki yıl iktidarda kalan Velasco geçirdiği bir uçak kazası ile yaşamını yitirir. O günden bugüne Velasco’nun suikasta uğradığı söylenir.

2006 yılına kadar farklı problemlerle boğuşan Ekvator’da 2016 yılında Rafael Correra devlet başkanlığına gelir. Correra 2008 yılında ülkenin uluslararası borçlarını, bu borçların yolsuzluğa bulaşmış hükümetler tarafından alındığını öne sürerek “gayrimeşru” ilan eder ve 3 milyar dolar değerindeki bu borcu ödemeyeceğini açıklar. Görevi süresince sosyalist ekonomik politikalar izleyen Correra, ülkedeki işsizliği ve yoksulluğu azaltmayı başarır. Correra 2016 yılına kadar görevine devam eder. Kendisinden sonra Nisan 2017’de yapılan devlet başkanlığı seçimini kazanan Lenin Moreno 2021 yılına kadar bu görevi üstlenir. 2021’den bu yana da Guillermo Lasso devlet başkanlığı görevini yürütmektedir.

Nüfusunun çoğunluğu melez ırklardan oluşur

18 milyonu aşkın nüfusuyla Ekvator; Brezilya, Meksika, Kolombiya, Arjantin, Peru, Venezuela ve Şili’den sonra Latin Amerika’nın sekizinci kalabalık ülkesi olup dünyada 65. sırada yer alır. Nüfusun yarısı kadındır. Nüfusun yaklaşık üçte biri Kito ve Guayaquil’de yaşamaktadır. Gerek İnka İmparatorluğu gerekse sömürge geçmişinin etkisiyle ülke nüfusunun çoğunluğu melez ırklardan oluşur. Etnik yapıda Avrupa, Orta Amerika ve Afrika’nın izleri belirgindir. Nüfusun %72’si İspanyol-yerli melez, %7,4’ü Montubio (Ekvator kıyılarının kırsal kesimlerimdeki Mestizo insanları), %7’si Orta Amerika yerlisidir.

Para birimi neden dolar?

2000 yılına kadar Ekvator’un para birimi Sucre’ydi. 1999 yılında iflas eden bankacılık sektörü, devletin çok yüksek bütçe açığı, ülkenin en önemli ihraç kalemi olan petrol fiyatının düşmesi ve yüksek enflasyona bağlı ekonomik kriz sonrası, Ekvator Kongresi 9 Ocak 2000 tarihinde ABD Doları’nı resmi para birimi olarak ilan etti. Ekvatorlular bu dönemden sonra ABD’ye bağlılığın daha da artmış olduğunu söylüyorlar.

Ülkenin başkenti Kito (Quito), ticaretin başkentiyse Kito ile birlikte Guayaquil’dir. Diğer önemli şehirleriyse Cuenca ve Santo Domingo’dur. Quito ve Guayaquil Ekvator ticaretinin iki önemli şehri olmasına rağmen, bu iki şehrin kültürü ve ekonomik yapısı birbirinden farklıdır. Kolombiya’da Bogota ve Medellin şehirlerinin olduğu gibi Quito ve Guayaquil şehirlerinin birbiriyle rekabet içinde olduğu söylenebilir.

Bunun yanında Ekvator, dünyanın ekolojik bakımdan en zengin ülkelerinden birisidir. Dünyada metrekare başına düşen nehir sayısı en fazla olduğu ülke olan Ekvator’a bağlı olan Galapagos Adaları da dünyada en fazla bitki ve hayvan türünü içeren bölgelerin başında yer alıyor. Ekvator, biyolojik bakımdan “mega-çeşitliliğin” görüldüğü 17 dünya ülkesi arasında.