Gübrede milyonlarca liralık “geriye dönük fatura” şoku yaşanıyor

Çiftçi kışlık hububat ekimlerine başladı. Geçen hafta mazota 3 günde 3 kez ve 4 liranın üzerinde zam gelmesi çiftçinin moralini bozdu. Bu dönemde en yoğun kullanılan girdilerden birisi de gübre. Gübrede hammadde bakımından yüzde 90’nın üzerinde dışa bağımlı olan Türkiye, dolar arttıkça hammaddeyi zamlı alıyor. Ancak bu dönemde dünya piyasalarında DAP ve kompoze (kendi başına bir gübre türü olmayıp, iki veya daha çok bitki besin maddesi içeren bir karışımdır. Kompoze gübre içerisindeki bitki besin maddeleri N-P-K (Azot-Fosfor-Potasyum) sırasına göre yüzde (%) olarak ifade edilir.) gübrelerde fiyatlarda bir miktar gerileme var.

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin 2022 ürünü için buğday ve arpada açıkladığı alım fiyatlarının geçen yıla göre daha iyi olması nedeniyle üretici para kazanınca gübre alımına yöneldi. Bu nedenle gübre üreticileri Eylül ayının umut verici geçtiğini ifade ediyor. Ancak, gübre üreticilerini şok eden gelişme ise Gübre Takip Sistemi kapsamında alınan fiyatlarda geriye dönük yüzde 93 oranında zam yapılması oldu. Gübre üreticilerine geri dönük olarak milyonlarca liralık faturalar gönderilince sektörde şok etkisi yarattı.

Eylül ayı umut verici geçti

Tekfen Holding Başkan Yardımcısı ve Tarımsal Sanayi Grubu Toros Tarım Yönetim Kurulu Başkanı Hakan Göral’a sezon başlarken gübredeki durumu sorduğumda özetle şu yanıtı verdi: “Eylül ayı moral verici oldu. Geçen yıl taban fiyat alımlarında yapılan hatalar bu yıl yapılmadı. Taban alım fiyatı daha iyi açıklandığı için üretici gübre alabiliyor. Geçen yılın dördüncü çeyreğinde üretici gübreyi çok az kullanabildi. Bu nedenle de bu sene taban gübresine talep daha fazla.  Eylül ayı bizler için açıkçası moral verici oldu.”

Gübreye zam var mı?

Gübreye zam olur mu? Sorumuza ise Hakan Göral şu yanıtı verdi: “Biliyorsunuz gübrede hammadde olarak dışa bağımlıyız. Dövizle hammaddeyi alıyoruz. Gübreye zam olur mu? Dolar arttığı sürece otomatik olarak gübre fiyatları da artıyor. Özellikle doğal gaz fiyatının ne olacağı önemli. Avrupa’da doğal gaz fiyatları 90 dolar/mmBTU (metrik milyon British Thermal Unit= 28.26 metreküp doğal gaz) seviyesinden 50 dolara kadar düştü. Ama soğuk zamanlar henüz gelmedi. Gaz krizi nedeniyle fabrikalar üretimlerini durdurabilir. Evlerde 20 dereceyi geçmeyin deniliyor. Çok zor bir kış olacak. Doğal gaz fiyatı artarsa amonyak fiyatı artar ve buna bağlı olarak ÜRE, DAP, Nitrat gibi bütün gübrelerin fiyatı da artabilir.”

GTS’nin geriye dönük faturaları can yakıyor

Gübre sektörünün en önemli sorunu nitratlıu gübrelerin el yapımı patlayıcıda kullanılmasını önlemek amacıyla tüm gübrelerde uygulamaya konulan DNA Barkod sistemli Gübre Takip Sistemi(GTS). Gübre Takip Sistemi kapsamında gübre üreticilerinden bir para alınıyor. Bu kapsamda gübre üreticilerine geriye dönük olarak gönderilen milyonlarca liralık faturalar sektörde şok etkisi yarattı.

Gübre Takip Sistemi kapsamında normalde yılbaşında tüketici enflasyonu oranında zam yapıldığını hatırlatan Hakan Göral: “2020’de ve 2021’de böyle oldu. Ancak 2022’de yılbaşında zam yapılmadı. Çünkü gübre de krizin yaşandığı bir dönemdi. Cumhurbaşkanımızın talimatı ile Tarım Kredi Kooperatifleri gübrede yüzde 30 indirim kararı aldı. Bizler de buna destek olmak için yüzde 30 indirim yaptık. O dönemde Tarım Bakanlığımıza dedik ki, yüzde 30 indirim yaparken GTS’de artış yapılması bu indirimi ortadan kaldırır. Bu nedenle GTS’de fiyat artışı olmadı ve 2021 fiyatıyla devam edildi. Şimdi deniliyor ki ‘biz artık fiyatları tüketici fiyat endeksine göre değil, üretici enflasyonu oranında artıracağız. Aylık olarak da toptan eşya fiyat endeksi ile revize edilecek. Yüzde 93’ün üzerinde geriye dönük bir zam yapıldı. Biz satışını yaptığımız, faturasını kestiğimiz ürünlere  ilave bir ödeme yapacağız. Bunu faturalarımıza yansıtamayacağız. Geçmişe dönük olarak çok fazla bir fatura farkı geldi. Bütün gübre firmaları da bundan şikayetçi. Yani 50 milyon lirayı geçen fatura farkı, gerçekten çok ağır. Gübre şirketleri bunu nasıl ödeyecek? Şirketlerimiz halka açık şirketler bunu nasıl anlatacağız? Gübre Takip Sistemi öyle bir uygulama ki, merkezi olarak bilgisayarımızı durdurduklarında etiket basamıyoruz, etiket basamazsak gübreyi sevk edemiyoruz” dedi.

GTS uygulamasının yarattığı sorunlar

Gübre Üreticileri, İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği Başkanı Metin Güneş, Gübre Takip Sistemi’nin 2018 yılında yürürlüğe girdiğini hatırlatarak: “Bu sistem, El Yapımı Patlayıcılarda (EYP) kullanılan gübrelerin takibi amacıyla başlatıldı. El yapımı patlayıcı yapımında kullanılan tek gübre var ve satışı zaten yasak. Fakat bu sistem tüm gübrelere uygulanan bir sistemdir. Terörü engelleyecek bir sistemin önüne hiçbir Türk Vatandaşı gibi gübre sektörü de karşı çıkmayacağı gibi ülkemizin menfaatine her türlü fedakarlığı yapmaya her zaman hazırdır. Sektör temsilcileri olarak GTS gibi bir sisteme karşı olmadığımızı söyledik. Bununla birlikte 4 yıldır yürütülen sistemi kanunlara her zaman bağlı insanlar olarak uygulamaya çalışırken sistemde yaşanan sorunları da dile getirmeye devam ettik ve edeceğiz. GTS sistemi başta maliyet sorunları olmak üzere, sistemsel, tek yüklenici firmanın yetersiz kaldığı, ödeme, DNA markör sorunları gibi birçok sorunu içerdiğini her platformda anlatmaya çalıştık. Bazı sorunlardan örneklendirme yapacak olursak, 1 kilo ambalaj ile 50 kilo ambalaja aynı etiketi kullanmamıza rağmen ambalajlarda yüzde 1000-1500 arasında fiyat farkının olması, hammaddelere de Gübre Takip Sistemi etiketi uygulanmasının başlatılması, sistemin kapasitelerimizi özelikle paketleme ve yükleme kapasitelerimizi yavaşlatması, sistemsel sorunların çözümün geç olması gibi birçok konuyu sayabiliriz.”

Geriye dönük fiyat farkı faturası şok etti

Sorunlarına rağmen alınan hizmet karşılığında tüm sektörlerdeki maliyetlerin artmasından kaynaklı GTS maliyetlerindeki artışları da makul ölçülerde kabul ettiklerini vurgulayan Güneş: “Ancak GTS kapsamında yüklenici firmanın 2022 yılında alınan ürünlerin fiyatlarına yüzde 93,53 tutarında artışla fiyat farkı faturası kesmesi sektörde büyük tepkilere neden olmuştur.  Tarım ve Orman Bakanlığı fiyatları açıklama yetkisi GTS yüklenicisi Duygu Havacılık firmasına ait olduğunu, firma ise fiyatların açıklanmama sebebinin bakanlık olduğunu söylemektedir. Firma daha önce kesmiş olduğu faturaların altında fark faturası kesileceğini belirttiğini söylemektedir. Ancak ne kadar olacağı konusunda net bir rakam yoktur. Fark faturalarının ödenmemesi durumunda GTS etiketlerinin verilmeyeceği, firmanın kesmiş olduğu fiyat farkı faturalarının altında yazmaktadır. Bu durumda gübre çıkışı yapılamayacağı için gübre sektörünü ve Türk çiftçisini büyük bir kaos beklemektedir. Gübre sektörü konunun en masum tarafı olarak fark faturalarını ödemeyi reddetmektedir. Ortaya çıkacak arz sorunun sorumlusu Tarım ve Orman Bakanlığı ile Duygu Havacılık firması arasına sıkışmış gübre sektörü değildir. Sektör temsilcileri olarak ülkemizin tarımını her zaman olduğu gibi desteklemeye devam edeceğiz” bilgisini verdi.

GTS’nin gübre sektörüne maliyeti 600 milyon lira

Gübre Üreticileri, İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği Başkanı Metin Güneş, 2022 yılının başında kesilmiş faturalara göre 6 milyon ton üzerinden kabaca bir hesap yapıldığında 300-350 milyon tutarında maliyet oluşturduğuna dikkat çekerek: “Aynı orana yakın fark faturaları kesilmesi, sektöre çok büyük bir yük getirecektir. Satılmış ürünlere yapılan uygulamanın sektör temsilcileri tarafından bayilerine ve çiftçilere uygulanması gibi bir durum söz konusu olamaz. Yeni fiyatlarla 600 milyon liranın üzerinde bir maliyet gübrede üretim maliyetlerini olumsuz etkileyecektir. Yüklenici firma maliyetlerin sözleşmeye göre 0,88 dolar olduğunu bunun uygulanması durumunda 1,5 milyar TL gibi inanılmaz bir rakamlara ulaşacağını sözleşmenin altında bir zam yapıldığını, mevcut fark faturalarının ise taksitli olarak ödenebileceğini belirttiler. Dernek olarak her zaman iyi iletişimde olduğumuz Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü konuyla ilgili fiyat sorumluluğunun yüklenici firmada olduğunu söylemektedirler. Ancak konu çözümsüz olarak sektörü sıkıntıya sokmaya devam etmektedir.”dedi

Gübre üreticileri ne istiyor?  

Gübre sektörü temsilcileri olarak öncelikle geriye dönük fiyat uygulamasından ivedi olarak vazgeçilmesini talep ettiklerini belirten Metin Güneş taleplerini şöyle dile getirdi: “Makul ölçülerde fiyat artışının yapılarak sistemin iyi kötü bir şekilde yürümesinin sağlanmasını, gübre arzında kendi krizimizin oluşturmadan tarımsal faaliyetlerin aksatılmaması gerektiğinin altını çiziyoruz. Yine gübre sektörü olarak Tarım ve Orman Bakanlığı ile birlikte gübre sektörü temsilcileri, yüklenici firma Duygu Havacılık, üniversiteler, ilgili bakanlıklar, kurum ve kuruluşlarla birlikte GTS sisteminin yeniden ele alınarak ortak bir mutabakat haline getirilmesi en büyük arzumuzdur. Sisteme inanan insanların sayısının artması herkesi mutlu edecek ve başarılı bir sistem haline getirecektir.”

Özetle, buğday, arpa gibi ürünlerde ekimin başladığı bu günlerde mazot zamları zaten çiftçinin canını yakıyor. Gübrede artacak maliyet ve fiyatlar sonuçta çiftçileri ve üretimi olumsuz etkileyecektir. Dünyada artan gübre fiyatlarına karşı üreticiler desteklerle korunurken Türkiye’de Gübre Takip Sistemi ile ilave yüklerin gübre üreticileri ve çiftçilerin sırtına bindirilmesi kabul edilebilir bir durum değil. El yapımı patlayıcı yapımında kullanılan gübrenin üretimi zaten yasak. Organik gübre de dahil bütün gübrelerde bu sistemin uygulanmasının amacı, mantığı ne?