GSYİH hayatı değerli kılan hiçbir şeyi ölçmüyor

Orhan Ökmen

SESMİR BAŞKANI

Ulusal hesapların ölçüm sistematiği bir kılavuzla Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 1953 yılında yapılmıştır. O zamandan beri, ekonomi ve finans piyasalarındaki gelişmeleri yakalamak ve aynı zamanda tüm dünyadaki kullanıcı ihtiyaçlarını karşılamak için, sonuncusu 2008 yılında olmak kaydıyla toplam beş revizyon yapılmıştır. Şu anda, IMF, Dünya Bankası ve Eurostat, bazı ulusal istatistik ofisler, bazı istatistik uzmanları, BM nezdinde ve yönetiminde mevcut ulusal hesapların ölçüm yöntemleri üzerinde yeni revizyon çalışmaları yapılıyor.

Ekonomik performans ve sosyal ilerleme ölçüsü olarak kullanılan mevcut GSYİH’nin hesaplanma şekli adil ve sürdürülebilir bir dünya yaratılmasına, ekonomik-sosyal-çevresel alanların optimum dengelerinin kurulmasına hizmet etmiyor.

Sadece ekonomik büyümeyi öne çıkaran, ancak yaşam kalitesini, çevre-iklim koşullarında yaratılan bozulmaları ölçmeyen bir ölçüm aracı artık geride bırakılmalı ve kullanılmamalıdır.

Büyüme sadece, kamu politikası, ticaret ve sanayi yelpazelerine sıkıştırılacak bir konu olmamalıdır. Büyümeden etkilenebilecek her şeyle irtibat kurulmalıdır. İnsan, doğa ve hatta bir bütün evren olarak dikkate alınmalıdır.

Sadece piyasa fiyatlarını değil, aynı zamanda sosyal maliyetleri, negatif/pozitif dışsallıkları, mutluluk ve mutsuzlukları vb. gelişim ve değişimlerin de performans ölçümünün içerisine dahil edilmeleri gerekiyor. 

Zenginlik veya fakirlik performansındaki değişim ölçüsünde, yaratılan üretim artışının ortaya çıkardığı zenginliğin genel kapsayıcılık seviyesi, maddi sermayenin yanında maddi olmayan sosyal ve kurumsal sermaye, doğal ve beşerî sermaye en temel girdiler olmalıdır. Doğal varlıkların sürdürülmesinin tehdit altında olduğu bölgelerde ve konjonktürde yaşayan insanların sosyal ve beşerî sermaye bağlamı arasındaki yakın bağlantıları ve diğer tüm canlıları göz önünde bulundurmayan bir ölçüm artık doğru bir ölçüm değildir.

İnsanlar için hayatı daha iyi hale getirmek amacıyla “Yaşam Standartları Çerçevesi” adıyla Yeni Zelanda’nın yaptığı gibi, istatistikçiler, toplum için önemli olan parasal ve/veya parasal olmayan her şeyin bir listesini ve ölçüm yöntemlerini hazırlayıp sosyal ilerlemenin oldukça kapsamlı bir gösterge panosunu ve çok boyutlu doğasını yakalamalıdırlar. Mevcut GSYIH ölçüm yönteminin ortaya çıkardıkları ile mutluluk adına insanlığın nihai amacı arasındaki tutarsızlık başka türlü giderilemez.

Toplum için önemli olan parasal ve/veya parasal olmayan her şeyi içeren kapsamlı bir gösterge panosu, sosyal ve çevresel ilerleme ile ilgili olarak ülkelerin ihtiyaçlarının daha doğru ve daha tutarlı tespit edilmesine ve bu panoya dayanarak hazırlanacak kamusal bütçelerin yaratacağı toplumsal mutluluğun artmasına katkı sağlayacaktır. Bütçe harcama ve yatırımlarının sadece ekonomik çıktı ölçülerine dayandırılarak karar verilmesi hiçbir toplumu net sıfır karbon ekonomisi hedefine ulaştırmayacaktır.

Ulusal hesapların ölçüm sistematiği üzerinde BM nezdinde şu anda yürütülen revizyon; küresel yelpazede nesiller arası bir bakış açısıyla, gelecek nesillerin daha iyi bir yaşam kalitesine zarar vermeden mevcut neslin refahına ve rahatına katkıda bulunmak ilkesinde hareket etmektedir. BM nezdindeki revizyon çalışmalarıyla, 2030 yılına kadar BM'nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşma ve 2050'den önce küresel net sera gazı emisyonlarını sıfıra indirme hedeflenmiştir.

Hayatı değerli ya da değersiz kılan birçok şeyi ölçüm dışı bırakan mevcut GSYİH ölçüm yöntemi her zaman toplumsal ilerlemenin kesin bir hakemi olarak kullanılmamış, Türkiye’de dahil olmak üzere bir çok ülkede, bir çok defa mevcut iktidarların suistimallerine ve kötü kullanımlarına hep alet olmuştur.