Gıda krizi
Zafer Özcivan
Ekonomist
Son yıllarda yaşanan iklim değişikliğine ve Ukrayna Rusya savaşı eklenince yeni bir kriz ortaya çıkmış bulunuyor: Gıda krizi. İklim değişikliği ve kuraklık tüm dünyayı olumsuz yönde etkilediği için gıda krizi de tüm dünya gündeminde yerini aldı. Peki, Türkiye olarak bize etkilileri nelerdir veya gelecekte nasıl etkileneceğiz? Bu sorulara cevap aramak gerekiyor.
Yaşadığımız ekonomik kriz nedeniyle çiftçilerimizin zor durumda olduğu, daha da ötesi artan maliyetlerin üretim giderlerini karşılamadığı gerekçesiyle ekim yapılamadığı bir gerçektir. Tonu 1850 TL’ye üretilen buğday 1500 TL’ye (dekar başına) satılıyor ve bundan çiftçimiz zarar ediyor. Neden ve nasıl ekim yapsın? Ayrıca birçok çiftçimizin de tarım kredi kooperatiflerine olan borcu aşılmış durumda değil. Öncelikle bu borçların faizinden vazgeçilip anaparanın da uzun vadeye yayılarak çiftçinin önünün açılması gerekir. Ayrıca çiftçinin üretim giderleri konusunda da desteklenmesi, ürünün değerinde alım yapılması, ithalatın da azaltılarak yerli üreticilerimizin desteklenmesi gerekir. Yazılı ve görsel medyadan öğrendiklerimize göre sürekli gelen zamlardan sonra çiftçi mazot almakta bile zorlanıyor.
Ülkemizde maalesef sıkı ve sürdürülebilir tarım politikamız yok. Gıda üreticileri kendi yaptıkları tahminlerle işlerini yürütmeye çalışıyorlar. Örneğin bu yıl patates çok para etti diye seneye bütün çiftçiler patates yetiştiriciliğine soyunuyor ve oluşan arz fazlası nedeniyle düşen fiyatlar birtakım zararlara yol açabiliyor. Hâlbuki ülkemizin tüketim ve ihracat rakamları bütçesi yapılarak plan ve program dahilinde gıda üretimi yapılırsa bütün bu sorunlar ortadan kalkar ve hem üretici hem de tüketiciler fayda sağlar. Üretim fazlası da ihracata gidebilir.
Ülkemizde bulunan karasal toprakların yüzde 31’i tarım alanı olarak kullanılabilmektedir. Bu alanını yaklaşık %66’sındı tahıl üretimi yapılıyor ama bunun da her yıl %26’sı nadasa bırakılıyor. En büyük tarım alanına sahip olan Konya 19 milyon 106 bin dekarlık ekim alanına sahiptir.
Bölge yüzölçümüne göre ekili dikili alanların oranları
Bölge adı ekilen alan (%)
- Marmara 30
- İç Anadolu 27
- Ege 24
- G. Doğu Anadolu 20
- Akdeniz 18
- Karadeniz 16
- Doğu Anadolu 10
İşin ilginç yanı bu kadar ekilebilecek arazilerimiz mevcutken yurt dışından ithalat yapmak zorunda kalıyoruz. TÜİK’in verilerine göre 2019 yılında 10 milyon ton, 2020 yılında 9,7 milyon ton, 2021 yılında 8,8 milyon ton buğday ithalatı gerçekleştirmişiz. Bunların girdi fiyatları ise 2020’de 240 dolar,2021 de 300 dolar ve 2022 Nisan ayında ise 360 dolardır. Böyle giderse unlu mamullerde fiyat artışları kaçınılmaz olacaktır. Örneğin “İstanbul’un bazı semtlerinde ekmek fiyatı 4,5 TL’dir. Ancak bu durumda 8-10 TL’ye kadar çıkabilir. Dolayısıyla acil ve kalıcı çözüm üretmemiz gerekecektir.
Ülkemizde genel olarak yıllık üretim 20-21 milyon ton seviyelerinde olup iç tüketimimiz 19 milyon ton seviyesindedir.
Türkiye, buğday ürünleri ihracatında dünya pazarında önemli bir yere sahip. Ülkemiz un ihracatında dünyada birinci sırada, makarna ihracatında da ikinci sırada bulunuyor. Un ihracatı son 10 yılda 2 katına, makarna ihracatı ise 6 katına çıktı.
Türkiye buğdayı hammadde olarak kullanan dünyanın önemli ülkelerinden biri. İthal edilen hammadde işlenerek katma değerli ürünler şeklinde yurtdışına ihraç ediliyor.
Yukarıda bahsettiğim gibi gıda sorunu sadece bizim değil tüm dünyanın problemi olacaktır. Ve ülkeler kendilerine göre plan ve program yapmak durumundadırlar.
Rusya ve Ukrayna tüm dünyanın buğday ihtiyacının %12’sini karşılamakta idi. Ancak devam eden ve ne zaman biteceği belli olmayan savaş nedeniyle dış ticaret sekteye uğradı ve limanlardan gemi çakışları yapılanıyor. Bu sebeple en çok biz olmak üzere bazı ülkeler de gıda sıkıntısını öngörmeye başladı.
Dünyada buğday üreten ülkeler
Ülke Üretim (ton) Kişi başı üretim (kg) Yüzölçümü (Hektar) Verim (kg/hektar)
Çin Halk Cumhuriyeti 131.447.224 94,304 24.268.794 5.416,3
Hindistan 99.700.000 74,599 29,580.000 3.370,5
Rusya Federasyonu 72.136.149 491,13 26.472.051 .725
Amerika 51.286.540 156,474 16.027.750 3.199,9
Fransa 35.798.234 531,944 5.231.615 5,231,615 6.842,7
Kanada 31.769.200 853,699 9.881.000 3.215,2
Pakistan 25.076.149 124,218 8.797.227 2.850,5
Ukrayna 24.652.840 583,308 6.619.600 3.724,2
Avustralya 20.941.134 835,993 10.919.180 1.917,8
Almanya 20.263.500 244,903 3.036.300 6.673,7
Türkiye 20.000.000 247,493 7.288.622 2.744
Yukarıdaki tablodan da görülebileceği üzere buğday üretiminde 11, sırada bulunuyoruz. İvedilikle önlem alınarak âtıl durumda bulunan ekim alanlarını değerlendirmemiz gerekiyor.