Gebelik ve doğum nedeniyle kadın çalışanların hakları

TÜİK istatistiklerine göre, kadınlar Türkiye nüfusunun yarısını oluşturmakta birlikte, ülkemizde kadınların istihdama katılım oranı istenilen düzeyde değildir.

Zira, erkeklerin %62,8’i istihdama katılırken, kadınların sadece %28’i istihdama katılmaktadır.

Yapılan araştırmalarda, başka nedenlerin yanı sıra gebelik ve çocuk bakımının kadın istihdamının önündeki en önemli engellerden biri olduğu görülmektedir.

Kadın istihdamının artırılması amacıyla, son yıllarda gerek iş mevzuatında, gerek sosyal güvenlik mevzuatında iyileştirmeler yapılmış ise de bunlar yeterli değildir.

Dolayısıyla, ailede merkezi role sahip kadınların hak ettiği üstün kıymeti görmesi ve ülke kalkınmasına ivme kazandırılması için kadınların başta eğitim ve istihdam olmak üzere hayatın tüm alanlarındaki fırsat ve imkânlardan eşit biçimde yararlanmalarının ve her tür şiddet ve ayrımcılıktan uzak şekilde yaşamalarının sağlanması, her alanda ve düzeyde temsil ve katılımın artırılması için gerekli politika ve hedeflerin belirlenip hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Makalemizde mevcut uygulamada çalışan kadınların gebelik ve doğum nedeniyle ne tür hakları olduğu konusu özetlenmeye çalışılacaktır.

Kadın çalışanların gebelik sürecinde hangi hakları vardır?

Kadın işçiler gebelik dönemlerinde;

- Günde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler.

- Gece vardiyalarında çalıştırılamazlar.

- Hekim raporuyla uygun görülmesi halinde, sağlığına daha uygun ve daha hafif işlerde çalıştırılırlar.

- Yıllık ücretli izinden bağımsız olarak, periyodik kontroller için gebelik sürecinde ücretli izin kullanma hakları vardır.

 Kadın çalışanların analık izni ne kadardır?

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenmektedir. Ancak, sağlık durumunun uygun olduğunun doktor raporuyla belgelendirilmesi hâlinde kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Analık izni süresince SGK’dan geçici iş göremezlik ödeneği alınabilir mi?

Kadın işçinin analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışılmayan her gün için SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir.

Doğum nedeniyle SGK tarafından ne kadar emzirme ödeneği verilmektedir?

Doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması ve doğan çocuğun yaşaması şartıyla doğum yapan kadın işçiye SGK tarafından bir defaya mahsus olmak üzere emzirme ödeneği  (2023 yılında 520 TL) verilmektedir.

 Analık izninden sonra kadın çalışanların hangi hakları vardır?

Analık iznini tamamlayan kadın çalışanın önünde üç alternatifli bir yol bulunmaktadır. 

Doğum izninden dönen kadın isterse;

- İşe dönüp çalışmasına devam edebilir.

- Altı aya kadar ücretsiz izne ayrılabilir.

- Doğum sayına göre belli süre yarım çalışma yapabilir.

 Altı aya kadar ücretsiz izin nasıl kullanılır?

Kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği hâlinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene de kullandırılmaktadır.

Ancak, ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.

Doğum sonrasında ne kadar süreyle yarım çalışma yapılabilir?

Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde yarı zamanlı çalışma izni verilir. Yarı zamanlı çalışılacak süreler aşağıdaki tabloda belirtilmiştir;

Doğum sonrasında kısmi süreli çalışılabilir mi?

Doğum yapmış olan kadın işçi, analık iznini veya altı aylık ücretsiz iznini ya da yarım çalışma hakkını kullandıktan sonra, isterse çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir.

Kadın işçi, kısmi süreli çalışma talebini bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce yazılı olarak işverene bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca kısmi süreli çalışma talebinde bulunan kadın çalışan eşinin çalıştığına dair belgeyi de kısmi süreli çalışma talebine eklemek zorundadır. 

Süt izni nedir? Kadın çalışan süt iznini nasıl kullanır?

Kadın işçilerin bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni hakları vardır. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirlemektedir. Ayrıca bu süre günlük çalışma süresinden sayılmaktadır.