Fransa’da geri dönüşümlük kağıtlar, atık olmaktan çıktı(!)

Osman Kaytan

AGED Genel Müdürü

Atık olmaktan çıkma (End-of-Waste/EoW) kriterleri belli tür atıkların artık atık olmaktan çıkıp ürün ya da ikincil ham madde olmasını ifade eden bir terimdir. Bizler EoW’ya çok da yabancı değiliz. Bir madde ya da nesnenin atık olup olmadığı tartışması Avrupa’da yıllardır yapılıyordu. Öyle görünüyor ki, bu konudaki tartışmalarda çok önemli merhaleler kat edilmiş.

Geri dönüşümlük kağıt konusunda Fransa somut bir adım attı

Fransa’da Ekolojik Dönüşüm Bakanlığı’nın Geri Kazanılan ve Ayıklanan Kağıt ve Kartonlar için Atık Statüsünden Çıkış (End-of-Waste) Kriterlerinin Belirlendiği 13 Aralık 2021 tarihli Kararname ile Geri Dönüşümlük Kağıtlar, Atık Olmaktan Çıkartılmış ve ham madde olarak değerlendirilmeye başlamıştır. (Ministère De La Transition Écologique Arrêté du 13 décembre 2021 fixant les critères de sortie du statut de déchet pour les papiers cartons récupérés et triés)

Avrupa Birliği Atık Çerçeve Direktifi’nin (Waste Framework Directive) 6’ncı maddesinin 1 ve 2’inci fıkralarında; belirtilen özellikleri haiz atıkların, belirlenmiş olan kriterlere göre geri kazanım ve geri dönüşüm süreçlerinden geçtikten sonra artık atık olmaktan çıkacağı belirtilmiştir.

Yıllardır ifade ettiğimiz ve bundan sonra da ifade etmeye ısrarla devam edeceğimiz gibi; geri dönüşümlük kağıt, metal, plastik atık değil ham maddedir. Fransa’da yürürlüğe giren yönetmeliğin yakın gelecekte ülkemizde de yürürlüğe girmesini temenni ediyoruz.

Geri dönüşüm için zor zamanlar

Dünyada kağıt geri dönüşümü yapan fabrikalar bugünlerde zor zamanlardan geçiyor. Yalnızca ülkemizde değil dünyada üstelik geri dönüşüm faaliyeti yürüten bütün kuruluşlarda sıkıntılar artıyor. Küresel pazarda kağıda olan talebin düşmesi ve enerji maliyetinin çok üst seviyelere çıkması dolayısıyla, geri dönüşümlük kağıda (Paper-for-Recycling) olan talepte son birkaç aydır keskin bir düşüş var.

Geri dönüşümlük kağıt fiyatlarındaki düşüşün nedenleri:

- Dünya ve Türkiye’de talepte yaşanan daralma

- Kağıt fabrikalarında bu sebeple oluşan mamul stoku

- Enerji maliyetlerindeki dramatik artış

- Bu maliyet artışının düşük talepten dolayı telafi (kompanse) edilememesi  

Kağıt stoklarındaki şişme, talepte daralma ve enerji maliyetlerindeki yükseliş bu durumun temel sebepleri olarak karşımıza çıkıyor. Bununla birlikte, esas ve en önemli sebep Rusya-Ukrayna Savaşı dolayısıyla enerji üretiminde kullanılan gaza gelen ve artık tahammül edilemez boyutlara ulaşan fiyat artışlarıdır. Kağıt sanayii oluşan maliyeti ne ürüne yansıtabiliyor ne de bu maliyet kalemini azaltabilecek bir yol bulabiliyor. Avrupa’da süresiz olarak kapanan ya da üretimine bir süreliğine ara veren fabrika haberlerini şu sıralar sıkça görüyoruz.

Ne yazık ki ülkemizde geri dönüşebilen plastik, kağıt ve metalin değeri düştüğünde toplanma (geri kazanım) oranları da azalmaktadır. Bu duruma çare bulmak için atılması gereken en önemli adım; geri dönüşümlük ham maddenin, satış değerinden bağımsız olduğu bir teşvik sistemi kurmaktır. Toplama yapan şirketler, geri dönüşümlük ham maddenin satış değeri ne olursa olsun GEKAP (Geri Kazanım Katılım Payı) üzerinden desteklenmelidir. Böylece toplama sektörü, zor zamanlarda fiyat dalgalanmalarından oldukça az etkilenecek ve faaliyetlerini söz konusu desteklerle sürdürebilecektir.

İçinden geçmekte olduğumuz süreç; pandemi sonrası yaşanan resesyonun Rusya-Ukrayna Savaşı dolayısıyla artan enerji maliyetleriyle birleşmesinden kaynaklanmaktadır. Bu durumun ne kadar süreceğini kestirmek maalesef o kadar da kolay değil.

Kağıt geri dönüşüm sanayii

Türkiye kağıt sanayiinin üretim kapasitesi bugün itibarıyla 5 milyon tona ulaşmıştır. 4 yıl içerisinde söz konusu tonaj, yeni yatırımlar ve kapasite artışlarıyla üretim kapasitesi 8 milyon tonu aşacaktır. 12 milyar dolar aktif büyüklüğe sahip sektörün, 2030’da 10 milyon ton üretim kapasitesine ulaşması bekleniyor.

Kağıt sanayii, 2021 yılında geri dönüşümlük kağıt kullanarak 80 milyon adet ağacın kesilmesini önlemiştir. 2022 yılı için kurtarılan ağaç sayısının 90 milyon adeti aşacağı öngörülmektedir.

Geri dönüşümlük kağıt toplanma miktarı Türkiye’de yaklaşık 3.5 milyon ton civarındadır. Bugün 5 milyon ton üretim sınırına dayanmış olan sektörün ihtiyaç duyduğu ham maddeyi ithal etmekten başka bir seçeneği yoktur. Kağıt sanayiinin ülke içerisinden ihtiyaç duyduğu geri dönüşümlük kağıt türü daha çok oluklu mukavva hurdasıdır. Yani eski hacimli kartonlardır (OCC – old corrugated cardboard). Geri kazanım oranı oluklu mukavva hurdasında %85 gibi doğal bir geri kazanım üst limitine ulaşmıştır.

Kağıt sanayii, yapılan yas Türkiye’de yatırımlarını ihracat amacıyla yapan;

- Metal sanayii

- Plastik sanayii 

- Kağıt sanayii

ihtiyaç duydukları geri dönüşümlük ham maddeleri çok yüksek oranda Avrupa’dan temin ediyor. Yani bu sektörler net ithalatçı ama aynı zamanda net ihracatçı. Çünkü üretimleri ve arzları iç pazar ihtiyaçlarının çok üzerinde. Mamul ihraç etmek üzere geri dönüşümlük ham madde ithal ediyorlar.

Bu noktada kimse, “ülke içinde geri dönüşüm oranlarını artıralım. O zaman geri dönüşümlük ham madde ithal etmek zorunda kalmayız.” dememelidir. Bu sektörler o kadar büyük yatırımlar yaptılar ve hala yapıyorlar ki artık ülke içinden temin edilen geri dönüşümlük ham madde %100 seviyesine çıksa bile ithalat yapılmadan bu sektörler büyük darbe alır.

al bir düzenleme ile, ihtiyaç duyduğu ham madde olan geri dönüşümlük kağıdın sadece %50’sini ülke dışından temin edebiliyor. Bu durum, geri dönüşümlük kağıttan mamul üretip ihracat yapmak için yapılan dev yatırımları atıl hale getirme tehlikesi taşımaktadır.

Avrupa Parlamentosu atık nakliyesi yasağını kabul etti

Avrupa Parlamentosu Çevre, Kamu Sağlığı ve Gıda Güvenliği Komisyonu (ENVI), 1 Aralık 2022 itibarıyla 76 lehte ve beş çekimser oy ile Atık Nakliyesi konusundaki AB prosedürlerini ve kontrol tedbirlerini yeniden düzenlemeyi kabul etti. Böylece geri dönüşümlük ham madde ihracatının AB dışına çıkması konusunda ilk somut adımı atmış oldu.

Türkiye’de yatırımlarını ihracat amacıyla yapan;

- Metal sanayii

- Plastik sanayii 

- Kağıt sanayii

ihtiyaç duydukları geri dönüşümlük ham maddeleri çok yüksek oranda Avrupa’dan temin ediyor. Yani bu sektörler net ithalatçı ama aynı zamanda net ihracatçı. Çünkü üretimleri ve arzları iç pazar ihtiyaçlarının çok üzerinde. Mamul ihraç etmek üzere geri dönüşümlük ham madde ithal ediyorlar. Söz konusu düzenleme, yukarıda sayılan sektörlerde yapılan yatırımlar üzerinde çok olumsuz etkiler oluşturacak gibi görünüyor.

Bu noktada yapılması gereken, ilgili bakanlıklarla birlikte; Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, söz konusu sektörlerin geri dönüşümlük metal, kağıt ve plastiği hatta camı çevresel açıdan sağlam yönetimle ve yöntemlerle (environmentally sound management) işlediklerini, AB içerisindeki yetkili birimlere belgelerle, verilerle ve gerekirse Türkiye’de bu emtiayı işleyen fabrikalara düzenlenecek resmi heyet gezileriyle ortaya koymaktır.