Fındıkta hasat öncesi fiyat beklentisi

Fındıkta hasat zamanı geldi. Sevgili Güngör Uras ağabeyim bazı ürünlerin hasadı yaklaşınca telefon eder, hasat öncesi durumu araştırıp yazmamı isterdi. Sonra da eklerdi: “Sen yaz, biz de senden öğrenir yazarız.” O’nun bu yönlendirmesi ile birçok üründe hasat öncesinde üretim, tüketim, ihracat, varsa ithalat, fiyat, piyasanın genel durumu ve yaşanan sorunları, beklentileri paylaşmayı bir görev saydım. Güngör ağabeyi saygıyla anarak sezon öncesi fındıktaki durumu paylaşıyorum.

1- Bugünlerde üretici fındık bahçelerinde dip temizliği yapıyor. Ağaçların altı temizleniyor ki yere düşen fındıklar kaybolmasın, toplanabilsin. Yapılan bu işler emek ister, maliyeti artıran çalışmalar. Ama yapılması gerekiyor.

2- Fındık bahçeleri hasada hazırlanırken bir yandan da üretici, sanayici, tüccar, ihracatçı, esnaf, manav, bölgede yaşayan hemen herkes Toprak Mahsulleri Ofisi’nin fındık alım fiyatının açıklanmasını bekliyor. Son yıllarda fiyatı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklıyor. Ancak bu yıl buğday ve arpa alım fiyatı düşük olunca Cumhurbaşkanı Erdoğan, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı fiyatı açıklamadı. Fiyat, basın bülteni ile açıklandı. Fındıkta da aynı durum olur mu? 

Rekolte tahminleri havada uçuşuyor

3- Karadeniz Bölgesi’nin en önemli ürünü, Türkiye’nin en fazla gelir getiren tarım ürünü olarak bilinen fındıkta rekolte (üretim miktarı) tahmin çalışmaları tamamlandı. Yine çok farklı tahminler açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), bitkisel üretime ilişkin 2024 yılı ilk tahmininde fındık üretimini 685 bin ton olarak açıkladı.

Uluslararası Sert Kabuklu Meyveler Konseyi’nin (INC) Mayıs ayında Kanada’da yapılan yıllık toplantısında Türkiye’nin fındık rekoltesini 785 bin ton olarak duyurdu. TÜİK ile INC’nin tahmini arasında tam 100 bin ton fark var. 

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın fındık üretim bölgelerindeki İl Tarım ve Orman Müdürlükleri yaptıkları rekolte tahmininde 717 bin 851 ton çıktı. Ancak bu resmi olarak açıklanmadı.  

Ulusal Fındık Konseyi, rekolteyi 738 bin 931 ton olarak açıkladı. Ulusal Fındık Konseyi’nin tahmini ile TÜİK tahmini arasında da 53 bin ton fark var.

Rekolte tahmini konusunda ihracatçılar bir açıklama yapmadı. Onlar da bir tahmin açıklayacaklardır.

Türkiye, dünya fındık üretiminde ve ihracatında açık ara birinci sırada, çok büyük bir üstünlüğe sahip. Ancak her yıl olduğu gibi üretim miktarı konusunda herkesin hemfikir olacağı doğru veriye sahip değil.

Rekolte neden önemli? Çünkü fındık üretiminin miktarına göre piyasa şekilleniyor. Serbest piyasadaki fiyat üretime göre oluşuyor. Fındığı sanayide kullananlar hammaddesinin miktarını doğru bilmek ister. İhracatçı üretim miktarına göre müşterilerine fiyat verir, ticaret yapar. 

Dünya üretimi ortalama 1,2 milyon ton

4- Dünyada yıllık ortalama 1,2 milyon ton fındık üretiliyor. Bazı yıllar kabuklu fındık üretimi 1 milyon tonun altına düşer, bazı seneler 1,3 milyon tonun üzerine çıkar. Uluslararası Sert Kabuklu Meyveler Konseyi(INC)’nin Mayıs ayı toplantısında diğer ülkelerin üretim verileri de açıklandı. Buna göre, İtalya’nın kabuklu fındık üretimi 139 bin 400 ton, Amerika Birleşik Devletleri’nin 87 bin ton olacağı açıklandı. Çin’de 75 bin ton, Şili’de 68 bin 800 ton, Azerbaycan’da 70 bin ton, Gürcistan’da ise 50 bin ton üretim olacağı tahmin edildi. Bu rakamlara göre Türkiye’nin üretimdeki payı yüzde 60 civarında. Ancak, açıklanan bu veriler sektörde tartışmalara da neden oldu. Konuştuğum kimi ihracatçılar bazı ülkelerdeki üretimin çok yüksek gösterildiğini söyledi. Çin’in 75 bin ton değil 7 bin 500 ton üretim bile yapamadığını söylediler. Amerika, İtalya, Azerbaycan ve Şili’ye ilişkin tahminlerin de gerçekten uzak olduğunu ifade ettiler.

Fiskobirlik neden devre dışı bırakıldı?

5- Fındık konusunda 1938 yılından beri faaliyet gösteren Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Fiskobirlik) önemli bir işleve sahipti.  2006 yılına kadar fındık alım fiyatını Fiskobirlik açıklar ve sektörde çok aktif görev yapardı. Devlet desteği ile devlet adına arz fazlası fındığı Fiskobirlik alır, depolardı. 2006 yılında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan,  Fiskobirlik’in yönetimini değiştirmek istedi. Tam 3 kez seçim yapıldı ve 3 seçimde de istediği isimler yönetime giremedi. Yönetim kurulu kendi istediği kişilerden oluşmadığı için Fiskobirlik’i hem çok sert eleştirdi hem de tarihinde ilk kez Toprak Mahsulleri Ofisi’ni fındık alımı ile görevlendirdi. O tarihten beri de bir iki yıl hariç Toprak Mahsulleri Ofisi fındık alım fiyatını açıklayarak piyasada etkin rol üstleniyor. 

TMO’nun görevlendirilmesinden kısa bir süre sonra Fiskobirlik’in yönetimi değişti. O dönemde Yönetim Kurulu Başkanı olan Salih Erdem aday olmadı. Lütfi Bayraktar, 2007’den beri tam 17 yıldır Fiskobirlik Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yapıyor. İlk göreve geldiğinde Adalet ve Kalkınma Partisi Kocaali ilçe başkanıydı. Şimdi aynı partinin Sakarya Milletvekili. Geçen seçimde milletvekili olduktan sonra da bu görevi bırakmadı. Fiskobirlik’in başında AKP milletvekili var. Fakat fındık alımı ile Fiskobirlik değil TMO görevlendiriliyor.

Fındığın fiyatı ne olacak?

6- Asıl merak edilen fındığın fiyatı. Karadeniz bölge ekonomisi için büyük öneme sahip olan fındığın fiyatı ne olacak? TMO’nun fındık alım fiyatını birkaç yıldan beri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan açıklıyor.  

Son iki yıllın alım fiyatlarına baktığımızda 2022 ürünü Giresun kalite kabuklu fındığın kilosu 53 lira, Levant kalite kabuklu fındık 52 lira, sivri fındıkların fiyatı ise 51 lira açıklandı. 2023 yılında ise Toprak Mahsulleri Ofisi’nin kabuklu fındık alım fiyatı Giresun kalite için kilo başına 84 lira, Levant kalite için kilo başına 82,50 lira, sivri fındıkların fiyatı ise kilo başına 80 lira açıklandı.

Açıklanan fiyat daha sonra serbest piyasada 100 liranın üzerine çıktı. Ortalama 110-120 liradan kabuklu fındık satıldı. Bir ara 140 lirayı bile gördü. Toprak Mahsulleri Ofisi geçtiğimiz Nisan ayında 2023 ürünü Levant kalite kabuklu fındığın kilosunu 130 liradan satışa sundu. 2022 ürünü Levant kalite kabuklu fındığı ise kilosu 124 liradan satışa sundu.

Fiyat beklentisi 130-195 lira arasında

Fındık fiyatı ile ilgili farklı kesimlerin beklentileri var. Üreticilerin beklentisi 1 kilo kabuklu fındığın fiyatının en az 150 lira olması. Çiftçiler Sendikası, fındık alım fiyatının en az 195 lira olması gerektiğini açıkladı.  İhracatçıların beklentisi ise 130 lira civarında. Ama 140 lira olursa ihracatın yapılabileceğini ifade ediyorlar.

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) fındık fiyatının 160 lira olmasını istiyor. 2024 ürünü fındık alım fiyatlarının üreticinin beklentisini karşılaması amacıyla CHP Giresun, Ordu, Trabzon il başkanlarının koordinasyonunda Sakarya’dan Artvin’e kadar fındık üreten illerin il başkanları bugün (24 Temmuz) Giresun’da ortak basın açıklaması yapacak. CHP il başkanları fiyatın 160 lira olması ve TMO’nun alım esaslarını belirleyip, gelen fındığı zorluk çıkarmadan almasını, ürün bedellerinin kısa sürede ödenmesini talep ediyor.

Ferrero ayrıca fiyat açıklamayacak

7-  Geçmiş yıllarda TMO fiyat açıkladıktan sonra, Türkiye’de en fazla fındık satın alan, en fazla fındık ihraç eden, en fazla Türk fındığı kullanan İtalyan Ferrero şirketi ayrıca kendi fiyatını açıklıyordu. Bunun haksız rekabete neden olduğu ve fiyatı düşürmeye yönelik bir çaba olduğu iddiası ile konu Rekabet Kurumu’na şikâyet edildi. Rekabet Kurumu şikâyetleri haklı buldu ve Ferrero ile bir anlaşma yapıldı. Ferrero, Rekabet Kurumu’na bundan sonra ayrıca bir fiyat açıklamayacağını ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıkladığı fiyatın altında fındık almayacağını taahhüt etti. Bu taahhüt doğrultusunda bu yıl da Ferrero ayrı bir fiyat açıklamayacak.

İhracat gelirinde istikrar yok

8- Son 10 yıllık veriler, ihracat miktarı ve ihracat değeri açısından bir dalgalanma var. Özellikle elde edilen döviz miktarı çok değişkenlik gösteriyor. Bazı yıllar ihracat 3 milyar dolara yaklaşıyor bazı yıllar 1,5 milyar dolara kadar düşüyor.

Bundan 10 yıl önce 2014’te Türkiye, 217 bin 427 ton iç fındık ihraç ederek bunun karşılığında 2 milyar 799 milyon dolarlık döviz girdisi sağladı. 2015’te ihraç edilen fındık miktarı 249 bin tona yükselirken elde edilen döviz 2 milyar 280 milyon dolara geriledi. 2018 yılında ihraç edilen iç fındık miktarı daha da arttı ve 269 bin 393 tona yükseldi. Ama aynı yıl elde edilen döviz geliri 1 milyar 592 milyon dolara düştü. Adeta dip yaptı.

İhracatta miktar olarak 2019 yılında rekor kırıldı. Tam 343 bin 557 ton iç fındık ihraç edildi. Elde edilen döviz miktarı 2 milyar 312 milyon dolar oldu. Son 2 yıla bakıldığında 2022 yılında 298 bin 556 ton fındık ihracatı karşılığında 1 milyar 795 milyon dolar gelir elde edilirken 2023’te 30 Haziran itibariyle 258 bin 861 ton iç fındık ihracatı karşılığında 1 milyar 975 milyon dolar döviz sağlandı.

İhracatta ilk 3 firmanın 2’si yabancı

9- Dünyanın en fazla fındık üreten ve ihraç eden ülkesi Türkiye’de 2023 yılında da ihracat şampiyonu İtalyan Ferrero oldu. İkinci sırada Cüneyd Zapsu’nun sahibi olduğu Balsu Gıda yer alırken, üçüncü ise Singapur sermayeli Olam Gıda (OFİ) oldu.

Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği ile İstanbul Fındık ve Mamulleri İhracatçılar Birliği’nin açıkladığı verilere göre Ferrero, toplamda 378 milyon 288 bin dolar değerinde fındık ihracatı gerçekleştirdi. Cüneyd Zapsu’nun sahibi olduğu Balsu Gıda, 2023 yılında 177 milyon 184 bin dolar karşılığı 25 bin 737 ton fındık ihracatı gerçekleştirdi. Singapur sermayeli Olam Gıda’nın şirketi OFİ Tarım Sanayi ve Ticaret AŞ ise aynı yıl  26 bin 270 ton karşılığında 161 milyon 89 bin dolar ihracat yaptı.

Kahverengi kokarca gündemden düştü mü?

10- Fındıkta özellikle geçen yılın en önemli sorunu kahverengi kokarca zararlısıydı. Bu zararlıyla mücadele için Tarım ve Orman Bakanlığı, bölgedeki odalar, borsalar, üniversiteler, üretici kuruluşları, ihracatçılar, yerel medya ve sivil toplum örgütleri seferber oldu. Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü “Kahverengi Kokarca İle Mücadele Eylem Planı 2023-2025” hazırladı. Bu yıl fazla şikâyet yok.

Alan bazlı destek değişmiyor 

11- Fındıkta 2009 yılından bu yana alan bazlı destek uygulanıyor. İlk uygulamanın başladığı 2009 yılında alan bazlı destek dekar başına 150 liraydı. 2010, 2011, 2012 yıllarında da dekar başına 150 lira olarak uygulandı. 2013 yılında 160 liraya, 2014 yılında ise 170 liraya çıkarıldı. Bir daha da artırılmadı. Tam 10 yıldır alan bazlı destek dekar başına 170 lira. 2024 tarım destekleri henüz açıklanmadı. Üreticiler fındıkta alan bazlı desteğin mutlaka artırılması gerektiğini ifade ediyor.

Özetle,  fındıkta değişen bir durum yok. Karadeniz Bölgesi fındık hasadına hazır. Herkesin beklentisi Toprak Mahsulleri Ofisi’nin fındık alım fiyatlarını bir an önce açıklaması.