Finansal okuryazarlık neden önemli?

Gökhan Taşpınar - SERBEST KÜRSÜ

1- Finansal okuryazarlığın tanımı ve kapsamı

Bir ülkede, sürdürülebilir ekonomik büyümenin ivme kazanmasında; finansal okuryazarlık düzeyi önemli bir unsurdur. Finansal okuryazarlık düzeyi yüksek kişilerin şahsi birikimlerini arttırması suretiyle doğru zamanda doğru yatırımlar yapması ekonomik büyüme için büyük önem taşımaktadır. Finansal okuryazarlığın yüksek olduğu ülkelerde doğru yatırım araçlarıyla tasarruflarını artıran bireyler sayesinde o ülkenin sabit sermaye stoku da artmaktadır. Artan sabit sermaye stokunun doğrudan yatırımlara kanalize edilmesi suretiyle ekonomik kalkınma ivme kazanmaktadır.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) tanımına göre finansal okuryazarlık; “İktisadi hayata katılımın sağlanması ve birey ile toplumun finansal refahının iyileştirilmesi amacıyla, çeşitli finansal durumlarda etkili kararlar verebilmek için finansal kavramların bilgi ve anlayışı ile bu bilgi ve kavrayışı uygulama becerisi, motivasyonu ve güvenidir.” Finansal okuryazarlık kısaca finansal farkındalığı kazandırmak için gerekli olan temel finansal bilgiler ile bu bilgileri kavrama ve uygulama becerisidir. Finansal farkındalık ise tüketici ve yatırımcı grubunun finansal ürün ve kavramlar hakkında bilgi ve anlayışlarını geliştirmelerini, objektif tavsiyelerle bilgilerini finansal risk ve fırsatları daha iyi fark etmelerini, daha bilinçli tercih yapmalarını, finansal refahlarını artırmak için gerekli tüm etkin faaliyetleri yapmalarına yarayan bir süreçtir. Bu süreç; tüketiciye finansal durum ve finansal fırsatlar ile seçenek ve sonuçların da farkına varmalarına yarayan özel bilgileri kazandırmanın yanında, bireylerin finansal terim ve kavramları anlamaları için gerekli bilgiyi, eğitim ve yönlendirmelerle elde etmelerini de sağlar.

Finansal okuryazarlık düzeyinin ölçülmesine ilişkin birçok araştırma yapılmıştır. Standard & Poor’s tarafından 144 ülkede 150 binden fazla katılımcıyla yapılan araştırmaya göre finansal okuryazarlıkta ülkemizin 120. sırada yer aldığı tespit edilmiştir.

Bu konudaki başka bir araştırma sonucu ise oldukça ilginçtir. BİST’te hisse senedi alım satımı yapan çeşitli mesleklerden 25 farklı ildeki 2300 yatırımcıya yapılan anket sonuçlarına göre; katılımcıların finansal okuryazarlık başarı seviyesi %52,49 olarak tespit edilmiştir. Araştırmanın matematik ve faiz hesaplaması bölümünde ise toplam 2300 katılımcıdan sadece 350 katılımcı verilen soruları doğru bir şekilde sonuçlandırabilmiştir. Başka bir araştırma sonucuna göre ise temel ve orta finansal okuryazarlık düzeyindeki yatırımcılarda sürü davranışı gözlemlenirken; ileri finansal okuryazarlık düzeyine sahip yatırımcılarda sürü davranışı ile birlikte kayıptan kaçınma ve aşırı güven eğilimi de gözlemlenmiştir. Aynı araştırma kapsamında, lisans öğrencilerinin orta düzeyde finansal okuryazarlık bilgisine sahip olduğu tespit edilmiştir. İşte bu çarpıcı sonuçlar finansal okuryazarlığın neden önemli olduğuna dair bir fikir vermektedir.

2-Finansal Okuryazarlık ve Finansal Farkındalığın Önemi

Finansal farkındalığın temel taşını oluşturan finansal okuryazarlık neden önemlidir:

- Finansal özgürlüğümüz için önemlidir. Ancak bu özgürlük, çok kısa sürede köşeyi dönme hayaline dayanmamalıdır. Bunun için doğru bilgi ve uygulamalara dayalı bir finansal plan ve strateji olmalıdır. Aksi takdirde son zamanlarda gündemi meşgul eden ponzi sistemi ve benzeri dolandırıcılıklar sonunda ortaya çıkan mağduriyetleri yaşamak kaçınılmaz olur. Bedava peynirin sadece fare kapanında olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla finansal özgürlük için gerekli orta ve uzun vadeli yatırımlar kesinlikle Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde kayıtlı bankacılık ve finansal sistem içerisindeki yatırım enstrümanlarına yapılmalıdır. Komşunun, manavın, hatta en yakın arkadaşın çok kısa sürede zengin olmaya yönelik tavsiyelerinde ilk olarak sorgulanması gereken de budur. Yani finansal özgürlük için temel finansal okuryazarlık bilgisi, finansal planlama yanında finansal güvenlik son derece önemli unsurlardır.

- Şirketlerin iflasın eşiğine gelmelerinin altında yatan en önemli nedenlerden birisi de şirket sahipleri ve ortaklarının finansal okuryazarlık düzeyinin çok düşük olmasıdır. Bu anlamda finansal okuryazarlık sadece bireysel farkındalık için değil aynı zamanda kurumsal farkındalık için de son derece önemlidir.

- Finansal okuryazarlık düzeyi yükseldikçe kişinin özgüveni ve bununla bağlantılı doğru karar alma becerileri de artar. Tereddüt ettiğimiz konularda doğru kararlar almamız mümkün olmadığından, finansal okuryazarlık seviyesi arttıkça bireysel finansal planlarımıza ilişkin konularda daha rahat ve doğru kararlar alırız. Yani kulaktan dolma bilgilerle yapılan yatırımlar her zaman mağduriyetimize sebebiyet verir.

- Kişisel borç ve yatırımlarımızın doğru ve etkin şekilde yönetilmesine katkı sağlar. Finansal okuryazarlık düzeyi iyi durumda olan birisi öncelikle kendisinin ve ailesinin, şirketinin bütçesini, borçlarını, alacaklarını, tasarruflarını iyi bilir ve bunlara uygun bir yatırım planı yapar. Aynı zamanda yapılacak kötü bir yatırımın en kötüsünün de krediyle finanse edildiğinin farkındadır. Örneğin finansal okuryazarlık seviyesi yüksek kişiler, asla yıllık gelirinin tamamını borsaya aktarmazlar, ya da yıllık gelirinin tamamına ulaşan krediyle borsaya girmezler. Uzun vadeli bir yatırım stratejisi çerçevesinde birikimlerini yıllara, aylara bölmek ve farklı enstrümanlara aktarmak suretiyle finansal riskleri minimize edecek şekilde yatırımlarını gerçekleştirirler. Bu anlamda finansal okuryazarlık, kişilere doğru zamanda doğru yatırımlar yapmak suretiyle birikimlerini artırma konusunda olanaklar sağlar.

- Belki de en önemlisi finansal okuryazarlık ile milli gelir arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır. Ülkedeki finansal okuryazarlık düzeyi artıkça kişi başına düşen gelir dolayısıyla milli gelir de artar.

3- Sonuç ve öneriler

Son yıllarda dünyada ve ülkemizdeki ekonomik gelişmeler, finansal piyasalar, hizmetler ve ürünler daha da karmaşık bir hale gelmekte, ekonomik dalgalanmalar finansal riskleri de beraberinde getirmektedir. Yapılan araştırmalar, küresel krizler ile finansal okuryazarlık arasında bir etkileşim olduğunu ortaya koymaktadır. Bu anlamda, bir ülkedeki finansal okuryazarlık düzeyi ne kadar yüksek olursa, ekonomik krizlerin de daha rahat şekilde atlatılması kaçınılmaz olacaktır. Bireylerin finansal krizler karşısında korunmasına yönelik yasa ve kurallar yanında bireylerin finansal farkındalıklarının yüksek olması ekonomik dalgalanmaların daha kolay üstesinden gelinmesine katkı sağlayacaktır. Dolayısıyla bir ülkede finansal okuryazarlık düzeyinin yüksek olması toplumsal refahı, ekonomik büyümeyi de artıracaktır. Ekonomik büyümeyle birlikte daha da gelişen toplumlarda finansal okuryazarlık düzeyinin de ekonomik gelişmeye paralel artması kaçınılmaz olacak ve bu sebep-sonuç ilişkisi bir döngü şeklinde devam edecektir. İşte bu noktada, finansal okuryazarlık ile finansal farkındalığın geliştirilmesi ve finansal risklerden korunmaya yönelik yapılması gerekenlere aşağıda yer verilmiştir.

- Bu konuda eğitimler büyük önem taşımaktadır. Finansal okuryazarlık konusunda bilgi edinmek ve bilgi düzeyini geliştirmek için düzenlenen eğitimler, kitaplar, makale ve araştırmalar büyük katkı sağlayacaktır. Ayrıca, finans dünyasındaki değişikliklerin takip edilerek bilgilerin güncellenmesi, dijital finansal içeriklerden yararlanılması, sadece yurt içi piyasaların değil yurtdışı piyasaların da yakından takip edilmesi finansal okuryazarlık düzeyinin geliştirilmesi yönünde yararlı olacaktır. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ortaöğretim ders programında finansal okuryazarlık ile ilgili derslere yer verilmesi de çocuklarımıza erken yaşlarda finansal farkındalığın aşılanması yönünde son derece etkili olacaktır.

- Büyük ya da küçük montanlı finansal plan ve strateji geliştirmek, bireysel gelir ve giderlerin takip edilmesine, harcamaların kontrol altında tutularak, tasarrufların aylık, yıllık ve daha uzun vadeli olarak doğru yatırım araçları ile şahsi birikimlerin uzun vadede artırılmasına katkı sağlayacaktır. Aylık bazda çok küçük gibi görünen tasarruf birikimleri, uzun vadede önemli düzeylere ulaşabilir. Bu süreç, finansal farkındalığı da geliştirecektir.

- Finansal okuryazarlık düzeyinin artmasıyla borç yönetimi konusunda uzmanlaşmak da kaçınılmazdır. Örneğin artan gelirden ya da başka bir yerden sağlanan nakit girişiyle öncelikle yüksek faizli kredi borcunun kapatılması önemli bir avantaj sağlayacaktır. Ayrıca mevcut gelir düzeyiyle ödenmesi mümkün olmayan kredi borcunu üstlenmekten kaçınmak da bir o kadar önemlidir. Zira, lüks araba, villa almak için yüksek montanlı kredi kullanan ancak borçlarını ödeyemediği için tüm varlıklarını kaybeden çok örnek bulunmaktadır. Dolayısıyla kredi kullanırken, geri ödeme planı ve şartlarının titizlikle incelenmesi, bir hayal uğruna bankacılık sistemi dışındaki tefecilere ve dolandırıcılara rağbet edilmemesi son derece önemlidir.

- İhtiyaç analizi yapmak, zorunlu ihtiyaçlar ile arzu ve beklentiler arasındaki ayrımı yaparak, harcamaları buna uygun şekilde yönlendirmek finansal farkındalık için yapılması gerekenler arasında önemli bir husustur.

- Satın alma gücümüzü doğrudan etkileyen enflasyona karşı finansal varlıkların korunması da başka önemli bir husustur.

- Tasarrufların değerlendirilmesi sürecinde, portföy yapılması, yumurtaların aynı sepete konulmaması da finansal risklere karşı korunmaya ve finansal farkındalığın artırılmasına ilişkin atılması gereken doğru adımlardır. Tasarrufların değerlendirilmesi ve uzun vadeli bir finansal strateji yapılması konusunda, Bireysel Emeklilik Sistemi tercih edilebilir.

Kaynaklar

1- TAŞPINAR,G. “Şirket İflaslarının Altında Yatan Sebepler Ve Bunun Önlenmesine İlişkin Kurumsal Çözümler” 31.07.2021 tarihli Dünya Gazetesi,

2-Doç.Dr.Yücel,E. Kuyumcu,O. 20.06.2018, “Finansal Okuryazarlığın Ülke Ekonomisindeki Yeri Ve Finansal Okuryazarlık Düzeyinin Tespit Edilmesi”

3-Linkedin, 18.07.2023, “Finansal Okuryazarlık: Geleceğin Temel Becerisi”

4-Türkiye’de İş Dünyası,31.03.2023 “Ekonomik özgürlüğün anahtarı finansal okuryazarlık

5-DOĞAN, M. Ocak 2019, “Türkiye Finansal Okuryazarlık Araştırması”

6- BOZKURT E,– TOKTAŞ Y,– ALTINER A, Ekim 2019, “Türkiye’de Tasarruf Ve Finansal Okuryazarlık Üzerine Bir Araştırma” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,

7-DEMİREZ, D, 22.06.2023 “Finansal Okuryazarlık: Lisansüstü Tezlerin İçerik Analizi” Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

8- Doç.Dr. YARDIMCIOĞLU, Şubat 2016, M, YÖRÜK,A. “Türkiye’deki Finansal Okuryazarlığın Ve Finansal Farkındalığın Durumu”