Finans piyasalarında “Dalga Boyu” terimi yanlış kullanılıyor
PROF.DR. BARIŞ BARLAS
İstanbul Teknik Üniversitesi
Gerek günlük kullanımda gerek bilimde terimler ve anlamları önemlidir. Yapılan tüm açıklamalar ve ifadeler, terim ve kavramların ortak anlamları temeline oturur ve bu konudaki iletişim terim ve kavramların doğru şekilde kullanılması sayesinde daha etkin olur. Terimlerin toplumun her kesimi tarafından evrensel olarak doğru anlamda kullanılması eğitim, öğretim ve bilgi aktarımı için gereklidir. Terim ve kavramların yanlış olarak kullanılması ileride öğrenilecek diğer alanlarda zorluklara yol açar. Dilimizde de terimlerin anlamlarını doğru oturtmak ve literatürde kullanıma geçirmek, başta basın-yayın organları olmak üzere herkesin sorumluluğunda olmalıdır.
Basın-yayın organlarında finans konusundaki yayınlarda, fiyat oynaklığını (volatility), bir başka ifade ile fiyat hareketliliğinin bant genişliğini, ifade etmek için, sıkça yanlış bir şekilde “dalga boyu (wave length)” terimi kullanılmaktadır. Dalga boyu, bilimde en açık ifade ile iki dalga tepesi (veya iki dalga çukuru) arasındaki yatay mesafedir. Dalga kelimesi, içinde bir çok anlam bulundursa da, genel olarak döngüsel bir yukarı-aşağı ya da ileri-geri hareketi ifade etmektedir. Genel anlamda optik, elektrik, akışkanlar mekaniği, elektromagnetik gibi bilim alanlarında kullanılan dalga kavramı, enerjinin bir yerden bir başka yere taşınmasını kapsamaktadır.
Oynaklık; bir finansal enstrümanın belirli bir zaman aralığında gerçekleşen fiyat değişimlerinin standart sapmasıdır. Finansal enstrümanın belirli zaman aralığındaki fiyat hareketini ve ayrıca riskini gösterir. Belirli bir zaman aralığında yüksek standart sapmaya (yüksek oynaklık) sahip bir finansal enstrüman, bu enstümana yatırım yapılan değere göre çok fazla getiri getirmiş veya çok fazla değer kaybettirmiş olabilir. Benzer şekilde düşük standart sapmaya (düşük oynaklık) sahip bir finansal enstrüman, zaman içerisinde yatırımcısına az kazandırmış, ancak akabinde, finansal pazarın kötü gittiği anlarda, daha az para kaybettirmiştir. Fiyat oynaklığının zaman içerisindeki hareketine baktığımızda, düzensiz dalgalara benzer formda olduğunu gözlemlenebilir. İşte bahsi geçen fiyat oynaklığının bu bant genişiliği; ülkemizde basın-yayın organlarında finans konusundaki yayınlarda, yanlış bir biçimde, “dalga boyu” terimi ile tanımlanmaktadır. Oysa burada ifade edilmek istenilen, dalga yüksekliğidir (wave height). Dalga yüksekliği ise dalga çukuru ile dalga tepesi arasındaki düşey mesafedir. Dalga yüksekliğinin yarısı ise genlik (amplitude) olarak adlandırılmaktadır. Dalga boyu, yukarıda bahsi geçen tüm bilim dallarında ki literatürde, λ veya L ile, dalga yüksekliği H veya h ile, dalga genliği ise a ile gösterilmektedir.
Ülkemizde finansal ve ekonomi alanında yazılan yazılarda, ayrıca görsel ve işitsel medyada ki röportajlarda, dalga yüksekliği veya dalga genliği yerine sürekli yanlış biçimde kullanılan dalga boyu ifadesi, uluslararası finans ve ekonomi ile ilgili alanlarda ise doğru bir şekilde wave amplitude (dalga genliği) ifadesi ile doğru biçimde kullanılmaktadır. Örnek olarak, aşağıda verilen İngilizce ifade, finansal mühendislik alanında çok sık kullanılan bir terimdir:
“...amplitude of the fluctuations in stock volatility...”[1]
Türkçeye, “…hisse senetlerindeki oynaklık fiyatlardaki dalgalanmaların genliği…” şeklinde çevrilebilir. Oysa burada bahsi geçen “amplitude of the fluctuations” ifadesi ülkemizde “dalga boyu oynaklığı” olarak yanlış biçimde kullanılmaktadır.
Terimler, bilim dallarında karşılaşılan kavramların tam karşılığı olan ifadeleri karşılayan sözcüklerdir. Günlük konuşma dilindeki sözcük ve ifadelerden farkları, terimlerin anlamlarının çok daha net ve belirleyici olması ve kişiden kişiye değişmemesidir. Terimlerin doğru biçimde kullanımı, uzun anlatımlara başvurmadan ifade netliği ve etkili iletişim sağlar. Bu durumun düzeltilmesi için finans alanında haber yapan görsel ve işitsel medyada gerekli hassasiyetin gösterilmesi; “dalga boyu” yerine “dalga genliği” teriminin kullanılması, halkımızın kelime ve terimleri doğru öğrenmesi ve kullanması açısından önemli olacaktır.
[1] Schwert, G.W., 1989. Why Does Stock Market Volatility Change Over Time? The Journal of Finance, 44(5): 1115-1153.