Falcıdan faiz ve enflasyon tüyoları (2)

Falım fallandı mı, artan enflasyonun ve faizin finansal tablolara nasıl etkileri olacak, 2023 Tavşan yılı bize neler getirecek diye öğrenmek üzere falcının kapısına dayandım. Kapının zilini çalmamla, patlak gözlü, koca ağızlı, uzun pembe tırnaklı falcının kapıyı açması bir oldu. “Nerede kaldın! Geçen gelişinde işletmenin sürekliliğinden, hasılattan, kredilerden bahsetmiştik. Bu seferde astroloji konuşalım” demesin mi?...

“Falcı ablacım, yılın ilk yazısını yazıyorum. Önce artan faiz ve enflasyonun kiralama sözleşmelerine ve finansal varlıklara etkileri hakkında azıcık tüyo versen, sonra istersen seninle Jüpiter etkilerini bile konuşurum.” dedim.

Tavşan yılı ve kiralama işlemleri

“Şşşt! Konsantrasyonumu bozma” diye çıkıştı bizim falcı, istifini bozmadan devam etti: “2023 yılı Çin takvimine göre “Tavşan Yılı- Water Rabbit” yani pozitif enerji ve iyi talih yılı. Aynı zamanda ev ve daha birçok şey alma yılı. Umut yılı anlayacağın… Ama 2022 finansallarında henüz kiracı olduğuna göre önce sana kiracı olarak artan faiz ve enflasyonun etkilerinden bahsedeyim, umudunu 2023’e sakla.

Kiralama yükümlülüğü tutarı sözleşmede yer alan faiz oranı (implicit rate) kullanılarak bilanço tarihindeki değerine getirilir ve bilançoya kiralama yükümlülüğü ve kullanım hakkı varlığı olarak kaydedilir. Eğer ki bu faiz oranını bilmiyorsan kredi borçlanma faiz oranını kullanman gerekir ki, artan faizleri dikkate aldığında muhtemelen bu oran kiralama sözleşmesindeki orandan daha yüksek olacaktır. Bu da ne demektir? Kira yükümlülüğün ve kullanım hakkı varlığının tutarı bilançoda daha düşük olacak, amortisman gideri daha az olacak ancak ilerleyen dönemlerde faiz gideri artacaktır. Kâr-zarar tablosundaki faaliyet rasyosuna etkisini sen düşün artık.

Kiralama yükümlülüğünü tutarını belirlemek için hesaplanan faiz oranı, sözleşmenin başında hesaplanır öyle zırt pırt ekonomi dalgalandı diye değiştirilmez. Tabi kira ödemelerin değişken faize (floating interest) bağlı değilse, sözleşmede bir değişiklik (modification) veya sözleşme süresinde bir değişiklik (lease term) yapmadıysan.

Kiralama sözleşmen, Tüketici Fiyat Endeksi, pazar değeri veya başka bir endeksi bağlı olarak değişken ödemeler içeriyorsa, bu dönemde kiralama yükümlülüğün artmasıyla aynı tutarda kullanım hakkı varlığın da artacaktır.

Enflasyon artışıyla beraber ne olacak? Karşılıklı pazarlıklar başlayacak… Peki, her pazarlık muhasebe açısından sözleşme değişikliği olarak mı değerlendirilmeli ve faiz oranını değiştirmem gerekir mi?” diye sorunca bizim falcı, bir an boş bulundum, “Bilemedim. Falda ne diyor, değiştireyim mi?” diye şaşkınlıkla cevap verdim.

“Kızım ne falı! UFRS 16 Kiralama İşlemleri Standardına bakacaksın, bu devirde fal mı kaldı. Standartta sözleşme değişikleri, mevcut sözleşmede yer almayan bir kapsam değişikliği (change in scope) veya tutarda değişiklik (change in consideration) olarak tanımlanır. Bunlar yoksa ne diye iskonto oranını değiştireceksin.”

2023 renk seçimi ve finansal varlıklar

Enflasyon ve faizin kiralama işlemlerine etkisini anladıysan, finansal varlıklara geçelim. Yerimiz dar, zamanımız sınırlı, 2023’e dakikalar kaldı. Paranın rengi yeşil ama 2023’ün renkleri azur mavisi, yeşil elma, kırmız ve pembe.

Finansal varlık deyince sadece paradan bahsetmediğimi, ticari alacakların, bono, tahvil dahil finansal araçların bu kapsama girdiğini biliyorsun değil mi, Tavşan?

Şüpheli alacaklar artar mı?

2023 yılı Çin takvimine göre umut yılı olabilir ama madem enflasyon arttı, faizler arttı diyoruz, ne olacak? Alacaklarının karşılıksız çıkma olasılığı artacak, risk tutarında ve beklenen kredi karşılığı zararında (expected credit loss- ECL) artış olacak. Tabi illa olacak demiyorum, eko-fal bu. Fala inanma, falsız kalma.

Bu durumda sen ne yapacaksın? Bak, yine kahvenin telvesine bakıyorsun. UFRS 9’a bakacaksın! Alacaklarına kolaylaştırılmış Matriks Yöntemi ile karşılık ayırıyorsan tahmin ve varsayımları tekrar gözden geçireceksin. Yok, karşılıkları üç aşamalı olarak takip ediyorsan, birinci aşamada olan alacakların (stage 1) belki artık ikinci aşamadaki (stage 2) alacak haline gelmiştir. Bu durumda artık bir yıllık karşılık değerlendirmesi (12 month ECL) değil, varlık ömrü kapsayan karşılık hesabı (a lifetime ECL) yapman gerekecek. Oldu mu sana daha büyük bir karşılık gideri.”

Bir an kendimi tutamayıp: “Siz bu kahve telvelerinden ne güzel eko-fal analizi yapıyorsunuz.” deyiverdim.

Bizim uzun pembe tırnaklı falcı “PwC’nin artan enflasyonun etkileri yayınını okursan, kahve telvesine bakmana gerek kalmaz.” demesin mi.

2023 falınızdan umut, sağlık, mutluluk çıkması dileğiyle.