Etik ve meslekler

Söylemek ya da söylememek

Evde ödev yapan çocuk babasına sormuş: “Baba, etik ne demek?” Baba da şöyle cevap vermiş: “Bak bunu bir örnek ile anlatayım sana. Biliyorsun, bizim giyim eşyası sattığımız dükkânda amcanla ortağız. Dün, dükkânda yalnızdım. Alışveriş merkezindeki dükkân sahiplerinden bir komşu geldi. Tüm aileye hediye alacakmış. Kaşmir kazaklarımızı beğendi. Uzun pazarlık ettikten sonra üç tane aldı. Çok indirim yaptığım için fatura kesmedim, peşin para ile aldı. O gittikten sonra verdiği parayı saydım; baktım para fazla. İndirimler bizim komşunun kafasını karıştırmış, bir kazak parası fazla vermiş. İşte bu fazla parayı amcan ile paylaşmak veya paylaşmamak etik meselesidir. Eğer bu paraya amcanı ortak edersem ben etiğe uygun hareket etmiş olacağım.”

Meslek etiği

Hikayedeki dükkan sahibinin etik anlayışı kendine özgü (!). Her meslek grubunun çok spesifik etik standartları olsa da, ortak olarak sayabileceğimiz bazı ilkeler vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Bütünsel dürüstlük (Integrity): Bütün profesyonel ilişkilerde dürüstçe, doğru olarak, şeffaf bir biçimde davranmak; zor durumlarda yüksek ahlâk anlayışı yaklaşımını korumak

Yetkinlik (Competence): Uzmanlık alanında en üst düzeyde bilgi ve beceri sahibi olmak için gayret göstermek ve sadece yetkin olduğu konuda sorumluluk yüklenmek

Mahremiyet (Confidentiality): Müşteriler, meslektaşlar veya işverence paylaşılan hassas enformasyonun gizliliğine saygı göstermek.

Objektiflik ve tarafsızlık (Objectivity and impartiality): Karar verirken adaletli, tarafsız ve önyargısız olmak. Profesyonel yargısını etkileyecek çıkar çatışmalarından kaçınmak.

Profesyonel hesap verebilirlik(Professional Accountability) Eylemlerinden ve kararlarından dolayı sorumluluk almak; buradan ortaya çıkabilecek sonuçlardan hesap verebilmek

Diğerlerine saygı duymak(Respect for Others): Müşterilere, meslektaşlara ve diğerlerine altyapı, inanış ve statülerine bakmaksızın saygı göstermek.

Yasalara ve düzenlemelere uymak (Compliance with Laws and Regulations) mesleği icra ederken ilgili yasalara, düzenlemelere ve profesyonel standartlara uymak

Sosyal sorumluluk (Social Responsibility): Profesyonel eylemlerin topluma ve çevreye etkisini tanımak ve olumlu katkıda bulunmak

Eğer meslek sahipleri etik değerlere sahipse…

Güvenirlik, uygar toplumların tutkalıdır. Eğer meslek sahipleri etik standartlar çerçevesinde karar verir ve hareket ederlerse o toplum güvenilir bir toplum olur. Aldığınız malın ya da hizmetin kalitesinden şüphe duymazsınız. Örneğin, bir hastaneye gittiğinizde bilirsiniz ki, size dokunan her el yetkindir. Çünkü o kişilere diploma veren eller de etik değerlere bağlı kişilerdir; diplomaları hakkıyla vermişlerdir. Hastanede size yapılan her tetkik ve test, gerektiği için yapılmaktadır. Gelen fatura doğrudur, fiyatlar şişirilmemiştir. Ya da örneğin, oturmak için aldığınız ev güvenlidir. Çünkü bilirsiniz ki, o evin yapılmasında imzası olan herkes, sorumlu mühendisinden, son kontrolu yapan resmi görevliye kadar herkes ne yaptığını bilen, yetkin ve attığı imzanın sorumluluğunun bilincinde olan kişilerdir. Binayı yaparken teknoloji ve bilim ne emrediyorsa onu yapmışlardır; gerekli kalitedeki malzemeyi kullanmış ve malzemeden çalmamışlardır. Kontrol yapan teknik ekiptekiler de hiç bir usulsüzlüğe göz yummamışlardır. Çünkü o kişiler de etik değerleri olan yüksek kurumlardan diplomalarını almıştır. Böyle bir evde güvenle oturursunuz, örneğin bir depremde altında kalmazsınız. Eğer yargı mensupları etik değerlere sahipse yargıya güvenirsiniz. Çünkü o zaman bilirsiniz ki, yargının terazisi doğru tartar; hakkınız yenmez. Mahkemeye gittiğinizde, karşınızda kim olursa olsun hakkınızın teslim edileceğini bilirsiniz. "Yalnız Berlin’de değil, bizim başkentte de yargıçlar var” dersiniz. Eğer seçilmiş siyasetçiler dürüst ve etik standartları yüksek olursa ülke çıkarlarını her şeyin üstünde tutarlar; yolsuzluk yapmazlar, yolsuzluk yapanlara izin vermezler; ülke kaynaklarını doğru kullanırlar, çarçur etmezler; doğal çevreye sahip çıkarlar, korurlar.

Gallup Araştırması

Gallup, her konuda kamuoyu yoklaması yapan bir Amerikan şirketidir. Şirket, 1976 yılından beri meslekler için dürüstlük ve etik konusunda da kamuoyunda yoklamalar yapmaya başlamış. Bu araştırmalarını da 1990 yılından beri her yıl güncelleştirmiş. Gallup, geçen hafta da 2023 yılı sonuçlarını açıkladı: Ethics Ratings of Nearly All Professions Down in U.S; https://news.gallup.com/poll/608903/ethics-ratings-nearly-professions-down.aspx.

ABD’deki 23 meslek için halkın görüşleri sorulmuş. Sorulan soru da şöyle: “Aşağıdaki alanlarda çalışanların dürüstlüklerini ve etik standartlarını nasıl değerlendirirdiniz?” Değerlendirme şu derecelere göre yapılmış: Çok yüksek, yüksek, orta, düşük ve çok düşük. Bu değerlendirmelerden çıkarılan sonuç şöyle:

Değerlendirmede ortanın üstünde, yani “Çok yüksek” ve “Yüksek” , nota bakmışlar. Çıkan yüzdeye göre sıralama yapınca 23 meslek erbabı içinde en yüksek notu, %78 ile hemşireler almış. Başka bir deyişle araştırmaya katılan insanların %78’i hemşirelerin dürüstlüğü ve etik standartlarını orta üstü, yani “Çok yüksek” veya “Yüksek” diye işaretlemiş. İlk beş şöyle: Hemşireler %78, Veterinerler%65, Mühendisler %60, Diş hekimleri %59, Hekimler %56.Burada ilginç olan, dürüstlük ve etik standartlar konusunda en tepede yer alan beş meslekten dördü sağlıkla (İnsan ve hayvan sağlığı) ilgili. Yine bu analizde en altta görülen meslek ise %6 ile kongre üyeliği. En alttaki beş meslek şöyle: Borsacılar %8, Reklamcılar %8, Araba satıcıları %8, Senatörler %8, Kongre üyeleri %6.

Bir yorum

Bir mesleği icra edenlerin dürüstlükleri ve meslek etikleri çok önemli. Gallup’un, ABD’de 23 meslek için yaptığı çalışmanın sonuçlarını yukarda gördük. Acaba böyle bir çalışma Türkiye için yapılsa sonuçları ne olurdu?