Eski şehir
Londra’da “Hay Market” semti var, Köln’de “Heu Markt” semti var ve Ankara’da “Saman Pazarı” var. Ulaşımın at ile at arabaları ile sağlandığı dönemde şehirlerde mutlaka bir saman pazarı bulunurmuş. Demiryolu ile yolculuk yaygınlaşınca saman pazarları önemini yitirmiş, şehir tren istasyonuna doğru yayılmaya başlamış, saman pazarları eski şehirde kalmış. Sadece saman pazarları değil, eskinin önem verilen yerleri, mekânları hep şehrin eskiyen tarafında kalmış. Yeni yerler rağbet görünce eskinin yüzüne bakan da olmamış; yıpranmış, terk edilmiş.
Zamanla eskinin önemi anlaşılmaya başlanmış; atalarımız nerede, nasıl yaşıyordu? Öngörü sahibi şehir yöneticileri çok geç olmadan şehrin eski yerleşim yerlerinde koruyucu önlemleri hayata geçirmişler ve bu önlemlere sıkı sıkıya bağlı kalmışlar. Yıkmamışlar, onarmışlar. Akılcı dönüşüm projeleri uygulamışlar. Mevcut yapıları koruyup kollayacak kişi ya da kurumlara emanet etmişler. Kültürel miraslarına sahip çıkmışlar; kısa dönemli değil uzun vadeli düşünmüşler. Günü kurtarmaya çalışmamışlar, geleceği kazanmışlar. UNESCO’nun kültürel miras politikaları bu yerleri desteklemiş, referans oluşturacak bir liste hazırlanmış. Zamanla bu listeye dahil olmak bir yer için prestij kabul edilmiş. Ya da tersi bu listeden çıkarılmak itibar kaybı sayılmış.
İyiki de öyle olmuş. Yoksa bugün İstanbul Tarihi Yarımada’nın yerinde yeller eserdi. Bence dünyanın en önemli “eski şehri”. 1000 yıl Bizans, 600 yıl Osmanlı imparatorluklarına ev sahipliği yapmış bir yarımada. Bizans imparatorunun sarayının neredeyse üzerinde Osmanlı sultanının sarayı yer alıyor. Tarihte yaklaşık 50 imparatorluk kurulmuş. Hepsinin bir başşehri olmuş. Sadece İstanbul, yani tarihi yarımada, dinde, dilde, kültürde farklı iki imparatorluğa başşehirlik yapmış. Benzeri yok. Bu eski şehre nasıl kıyarsınız? Hangi akıl, hangi vicdan böyle bir mirasa sırt döner?
Şimdilerde şehirlerde iyi korunmuş eski yerleşim yerleri, mahalleler prim yapıyor. O şehre kimlik kazandırıyor, ziyaretçi cezbediyor, üstüne para kazandırıyor. Özellikle Avrupa şehirlerinde rehberler sizi mutlaka iyi korunmuş bir “eski şehir - old town” turuna çıkarır. Siz de kendi ülkenizdeki şehirlerle mukayese eder, dertlenirsiniz. İzmir gibi. Şehrin en görkemli bölgesi üç gün üç gece yandı, kül oldu. Yangın sonrası kordon boyuna ne güzel yalılar yapılmıştı. Bakmaya kıyamazsın. Sonra tek tek bu yalılar yıkıldı, yerlerine Çin Seddi’ne benzer bitişik apartmanlar dikildi. Birkaç apartman dairesi uğruna. Yerel yönetimler üç maymunu oynadı. Güzelim şehir kişiliksiz bir beton yığınına döndü. Şimdi eski fotoğraflara bakıp bakıp nostalji yapıyorlar.
Şehirlerin eski yerleşim yerleri ören yerlerine benzemez. Hayalet yerleşim yerleri değildir. Orada yaşanmaktadır, halâ hayat vardır, nabzı atmaktadır. Eğer buraları dönüştürmek istiyorsanız önce dokusunu iyileştirip, yaşam çıtasını yükseltmeniz gerekecektir. Estetik operasyonu gibi; bir yerlerine yeni nesil işkollarını, bir yerlerine güzel sanatları, bir yerlerine müzeleri, bir yerlerine konaklama ve ağırlamanın güzel örneklerini enjekte edeceksiniz. Yaşamı özgün festivallerle renklendireceksiniz; kopyalarıyla değil. Antalya Kaleiçi ilk başlarda örnek bir eski şehir dönüşüm projesi iken şimdi o küçük, zarif rıhtımına Karayip Korsanları kılıklı koca gezi tekneleri bağlanıyor. Tarihi dingin bir şekilde içinize çekmek isterken onların yaygarası baskın çıkıyor, sizi yoruyor. Kazmayı vurmadan önce bir kez daha düşünün lütfen!
Haftanın Şehri: RONDA, İSPANYA
RONDA, İspanya’nın Malaga Bölgesi’nde yer alan 34,000 nüfuslu bir şehirdir. Şehir deniz seviyesinden 723 metre yükseklikte yer almaktadır. Şehri ikiye bölen Guadalevin Nehri zamanla yatağını oymuş ve 100 metre derinlikte dar bir kanyon oluşturmuş. Şehrin iki yakası 1751 yılında yapılan meşhur Puente Nuevo köprüsü ile buluşturulmuş. Bu yıl sadece Noel haftası şehri 90,000 kişi ziyaret etmiş. En iyi korunmuş eski şehir örneklerinden birisi olan Ronda yılda yerli – yabancı 300 bin kişi tarafından ziyaret edilmekte.
Orson Welles, Earnest Hemingway, Rainer Rilke, James Joyce, Jorge Luis Borges, Madonna ve Jamie Oliver kısa süreli de olsa yaşamak için Ronda’yı tercih eden ünlüler.