Enflasyonist hayatın sessiz göstergesi: Kahve

Meltem AKÖZ

Mali Müşavir

Bir sabah kahvenizi alırken hiç düşündünüz mü:

“Ben bu kahveye gerçekten ne kadar ödüyorum?”

Kahve, yalnızca bir içecek değil; sosyalleşmenin ve gündelik akışı durdurmanın bir yoludur. Ancak artan fiyatlarla birlikte bu harcama, artık keyfi değil, bütçeye etkisiyle değerlendirilmektedir. Bu nedenle sıradan tüketim kalemlerindeki değişimler, bireysel algının ötesine geçerek toplumsal ve ekonomik düzeyde incelenmelidir.

Kahve fiyatlarında hissedilen artışların yalnızca duygularla değil, verilerle de ifade edilmesi, bu dönüşümün daha net anlaşılmasını sağlar.

Kahve fiyatları üzerinden yapılacak enflasyondan arındırılmış hesaplamalar, zaman içindeki gerçek fiyat değişimini ve alım gücü üzerindeki etkileri değerlendirmek; mikro düzeydeki dönüşümleri makroekonomik eğilimlerle ilişkilendirmek açısından güçlü bir araçtır.

Fiyatlar pahalı mı, yoksa sadece enflasyon etkisi mi?

Bu sorunun yanıtını anlayabilmek için reel fiyatları incelemek gerekir.

• Reel fiyat, bir ürünün zaman içinde gerçekten daha mı ucuzladığını yoksa daha mı pahalı hale geldiğini gösterir; yani sağlıklı bir karşılaştırma yapmamızı sağlar.

• Reel fiyat, enflasyon etkisinden arındırılmış, paranın zaman içindeki alım gücü değişimini dikkate alan değerdir ve gerçek fiyatı yansıtır.

• Bir ürünün etikette görünen fiyatı nominal fiyattır. Ancak bu fiyat, zaman içinde enflasyon nedeniyle yanıltıcı olabilir. Reel fiyat ise bu nominal fiyatın, seçilen bir baz yılın fiyat seviyesine göre düzeltilmiş hâlidir.

 Bu nedenle, reel artış ve azalışın nasıl hesaplandığını doğru şekilde öğrenmek önemlidir.

Analizimizde, reel değişimi iki farklı fiyat seviyesi üzerinden değerlendireceğiz.

1. 2022 Fiyat Seviyesine Göre: Kahvede Reel Artış Ne Kadar?

2. 2024 Fiyat Seviyesine Göre: Kahvenin Gerçek Değeri Bugüne Taşımak

Dönelim iki yıl öncesine…

• Aralık 2022. Zincir bir kahve dükkanında orta boy latte: 38 TL

• Aralık 2024. Aynı latte artık 142 TL

Hadi bakalım, 2022 ve 2024 fiyat seviyelerinde ayrı ayrı reel fiyatları hesaplayalım.

1. 2022 Fiyat Seviyesine Göre Reel Artış (Baz Yıl 2022)

2022 Fiyatı 38 TL olan kahvenin reel 2024 karşılığı: 59,69 TL

Hesaplama: 1128,45 (2022 TÜFE) / 2684,55 (2024 TÜFE) = 0.42035, 0.42035x142 TL=59,69 TL

2022'de 38 TL olan kahve fiyatı, 2024 yılında 2022 fiyat seviyesine göre reel olarak 59,69 TL’ye yükselmiştir. Bu dönemde reel artış oranı %57’dir.

2. 2024 Fiyat Seviyesine Göre Reel Artış (Baz Yıl 2024)

2024 Fiyatı 142 TL olan kahvenin reel 2022 karşılığı: 90.40 TL

Hesaplama: 2024 TÜFE: 2684,55/2022 TÜFE: 1128,45=0.42035, 0.42035x142 TL=59,69 TL

2024 yılında kahve fiyatı 142 TL olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılı kahve fiyatları 2024 fiyat seviyesine göre reel olarak 90,40 TL’ye karşılık gelmektedir.

Bu durumda 2022-2024 döneminde kahve fiyatlarında %57 oranında reel bir artış söz konusudur.

Aynı Kahve, Farklı Dünya: Reel Fiyatla Gerçek Artış

Kahve fiyatları enflasyondan arındırıldığında dahi anlamlı bir artış gösteriyor.

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), 2022–2024 yılları arasında %237,90 arttı. Reel bazda bakıldığında ise kahve fiyatı %57 artmış durumda; yani enflasyonun ötesinde bir fiyat artışı söz konusu. Artan döviz kuru, kira ve işçilik maliyetleri, enflasyon ve fiyatlama stratejileri, kahve fiyatının ardındaki temel unsurlardır.

Reel Fiyat Analizleri Hakkında

• Reel Fiyat Analizleri gerçek alım gücünü ortaya koyar, Farklı yıllardaki ya da farklı ülkelerdeki fiyatların karşılaştırılabilmesi için reel verilere ihtiyaç vardır.

• Farklı dönemlere ait fiyat seviyelerine göre, baz yıl reel hesaplamaları anlamak bağımsız denetime tabi, finansal tablolarda karşılaştırma yapabilmemizi sağlar. Örneğin 2024-2023 karşılaştırmalı finansal tablolarda 2023 dönemi tutarları 2024 baz yıl fiyat seviyesine getirilerek finansal tablo kullanıcılarına sunulmuştur.

• Doların Türkiye’deki fiyat artışına kıyasla reel olarak ne kadar değer kazanıp kaybettiği ve iç satın alma gücündeki değişim, reel hesaplamalarla analiz edilebilir. Aynı şekilde, bir ürünün farklı ülkelerde ne kadar pahalı ya da ucuz olduğunu ya da döviz kurunun reel değerini belirlemek istediğimizde de bu hesaplamalara başvurulur.

• Dünya Bankası, IMF ve OECD gibi uluslararası kurumlar, reel fiyat analizlerinde TÜFE veya GSYH deflatörü gibi tüketici odaklı endeksleri kullanır. Bu durum, farklı ülkeler arasındaki yaşam maliyeti karşılaştırmalarında da tutarlılık sağlar.

• Hisse senedi, bono, döviz gibi varlıklardan elde edilen getirilerin enflasyondan arındırılmış hali, yani reel getirisi yatırımcının gerçek kazancını gösterir. örneğin %50 faiz alınan bir mevduatın, %60 enflasyon ortamında aslında zararda olup olmadığını ölçmek için reel getiri hesaplanır.

• Reel fiyat analizleri, yalnızca “kaç TL” ödediğimizi değil, bu bedelin hayatımızda ne anlama geldiğini de sorgulamak için bir fırsattır.

Sonuç: Enflasyonun Ötesinde Gerçekler

Kahve fiyatlarındaki artış, yalnızca bir içeceğin değil, gündelik hayatın ekonomik baskılarla nasıl yeniden şekillendiğinin göstergesidir. Bir zamanların sıradan sabah alışkanlığı, artık bütçede yer açılması gereken bir tercihe dönüşmüş durumda. Zincir bir kahve dükkanında içilen bir kahve, birçok kişi için günlük rutinden çıkıp özel bir harcamaya dönüşüyor. Bu değişim sadece kahveyle sınırlı değil; fakat kahve, görünmeyen ama hepimizin hissettiği ekonomik dönüşümün en tanıdık ve en sessiz simgelerinden biri haline geliyor.