Emekliler çalışabilir mi, kıdem tazminatı ve işsizlik ödeneği alabilir mi?

Sosyal güvenlikte uzun vadeli sigortaları arasında yer alan “yaşlılık sigortası” kapsamında sağlanan yardımlardan biri de yaşlılık dönemindeki gelir kaybı riskinin telafi edilmesi amacıyla kişiye emekli aylığı bağlanmasıdır.

Sosyal güvenlik mevzuatına göre, kural olarak emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanmış olan kişilerin, emeklilik sonrasında çalışmaması, çalışması halinde de bağlanmış olan emekli aylığının kesilmesi gerekmektedir.

Ancak, ülkemizde, gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında insanların daha genç yaşta emekli olması, buna karşın bağlanan emekli aylıklarının yeterli düzeyde olmaması emekli kişilerin kayıt dışı olarak çalışmaları durumunu ortaya çıkarmıştır.

İşte, hem emekli olup çalışmaya devam eden insanların kayıt içine alınarak sigorta primi ve vergi kaybının önlenmesi, hem de emekli olmuş kişilerin emekli aylıkları kesilmeden çalışmalarına imkan verilmesi amacıyla sosyal güvenlik destek primi uygulaması, sosyal güvenlik mevzuatına ilk olarak 5510/4-a (SSK) kapsamındaki sigortalılar yönünden mülga 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda 06.05.1986 yapılan düzenlemeyle girmiştir.

Benzeri düzenleme daha sonraki süreçte 5510/4/b (Bağ-Kur) kapsamındaki sigortalılar için de 08.09.1999 tarihinde yapılmıştır.

Yazımızda, sosyal güvenlik destek primi uygulamasının ne olduğu, kimlerin bu kapsamda çalışabileceği hususlarına değinilecektir.

Sosyal güvenlik destek primi (SGDP) uygulaması nedir?

Sosyal güvenlik destek primi uygulaması, belirli yaş, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirip emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanmış kişilerin emekli aylıkları kesilmeden çalışmalarını sürdürmelerine imkan veren bir uygulamadır.

Sosyal güvenlik destek primi kapsamında kimler çalışabilir?

Sigortalıların sosyal güvenlik destek primi uygulamasına tabi olup olmadıkları ve uygulamada hangi kanun hükümlerinin ve maddesinin geçerli olacağı ilk defa sigortalı olunan tarihe göre değişiklik göstermektedir.

Buna göre, Ekim/2008 ayından önce sigortalı olanlar hangi kurumdan emekli olurlarsa olsunlar emekli olduktan sonra emekli aylıkları kesilmeden 4/a (SSK) kapsamında sosyal güvenlik destek primi ödemek suretiyle çalışabilirler. Bu kişiler isterlerse emekli aylıklarını kestirerek tüm sigorta kollarına tabi olarak da çalışmalarını sürdürebilirler.

Yine, Ekim/2008 ayından önce sigortalı olanlar hangi kurumdan emekli olurlarsa olsunlar emekli olduktan sonra 4/b (Bağ-Kur) kapsamında emekli aylıkları kesilmeksizin çalışmaları mümkündür. Bu durumda olanların emekli aylıklarından SGK tarafından kaynakta sosyal güvenlik destek primi kesilmekte iken, 29.02.2016 tarihinden itibaren sosyal güvenlik destek primi kesintisi de tamamen kaldırılmıştır.

Diğer taraftan, hangi kurumdan emekli olurlarsa olsunlar emekli olduktan sonra kamuda 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında çalışmaya başlayanların emekli aylıkları kesilmekte olup, bunların sosyal güvenlik destek primli çalışma imkanları bulunmamaktadır.

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği Ekim/2008 döneminden sonra ilk defa sigortalı olup, emeklilik şartlarını yerine getirerek yaşlılık aylığı bağlananların ise, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışma durumu hariç olmak üzere yeniden çalışmaya başlamaları durumunda aylıkları kesilecektir. Dolayısıyla, bunların hem emekli aylıklarını alıp, hem de sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaları mümkün değildir.

Sosyal güvenlik destek prim oranı ne kadardır ve kim öder?

4/a (SSK) statüsünde çalışanlar yönünden sosyal güvenlik destek primi oranı %32 olup, bunun %7,5’i işçi payı, %24,5’i işveren payıdır.

İşverenler, çalıştırdıkları kişilerin sigorta primine esas kazançları üzerinden kestikleri sosyal güvenlik destek primlerini yasal süresi içinde SGK’ya ödemekle yükümlüdürler.

4/b (Bağ-Kur) kapsamında çalışanlar yönünden, 29.02.2016 tarihinden itibaren sosyal güvenlik destek primi kesintisi kaldırılmıştır. Dolayısıyla emekli olduktan sonra 4/b (Bağ-Kur) kapsamında çalışanlar sosyal güvenlik destek primi kesintisi olmadan emekli aylıklarını alabilirler.

4/c (Kamu) kapsamında çalışanlar ise, hangi statüden emekli olursa olsunlar tekrar kamuda çalışmaya başlamaları durumunda emekli aylıkları kesilmektedir. Dolayısıyla, bu kişilerin sosyal güvenlik destek primli olarak çalışma imkanları bulunmamaktadır.

Sosyal güvenlik destek priminin emekliliğe herhangi bir katkısı var mıdır?

Sosyal güvenlik destek primi içinde emeklilik (malullük, yaşlılık ve ölüm) primleri olmadığından, sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmanın emekli aylığına herhangi bir katkısı bulunmamaktadır.

Ayrıca, sosyal güvenlik destek primleri toptan ödeme olarak iade edilmemekte ve hizmet birleştirilmelerinde dikkate alınmamaktadır.

Sosyal güvenlik destek primi kapsamında hangi yardımlar yapılmaktadır?

Emekli olduktan sonra 4/a (SSK) statüsünde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışan kişilerin iş kazası veya meslek hastalığına maruz kalmaları halinde; geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri, ölüm halinde hak sahiplerine gelir, gelir bağlanmış kız çocuğuna evlenme ödeneği verilmesi, ölen sigortalının hak sahiplerine cenaze ödeneği verilmesi şekilde yardım yapılmaktadır.

Sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışanlar hakkında sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolu uygulandığından, hastalık nedeniyle istirahat raporu alınması durumunda kendilerine SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası) ödenmemektedir.

Sürekli iş göremezlik geliri alanların çalışması durumunda gelirleri kesilir mi?

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu kendilerine sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış olan kişilerin çalışmaları durumunda almakta oldukları gelir kesilmemektedir. Bu durumda olanlar hem iş kazası veya meslek hastalığı sigortası kolundan bağlanmış olan gelirlerini alabilir, hem de 4/a (SSK), 4/b (Bağ-Kur), 4/c (Emekli Sandığı) kapsamında tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışabilirler.

Sosyal güvenlik destek primi kapsamında çalışan kişilerden dolayı işverenler teşviklerden yararlanabilir mi?

İstihdamın artırılması ve işgücü maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla faklı tarihlerde çıkarılmış çok sayıda istihdam teşviki (5510, 6111, 7103, 4857 vd.) söz konusudur.

Ancak, söz konusu sigorta primi teşvikleri ile ilgili düzenlemelerde sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışanlar hariç tutulduğundan, emekli olan kişileri sosyal güvenlik destek primli olarak çalıştıran işverenler, bu kişilerden dolayı sigorta primi teşviklerinden yararlanamazlar.

Sosyal güvenlik destek primi kapsamında çalışanlar emeklilik nedeniyle kıdem tazminatı alabilirler mi?

Kıdem tazminatını düzenleyen 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesine göre, işçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık/emeklilik aylığı, malullük aylığı, yaşlılık toptan ödemesi almak amacıyla yada normal emeklik veya kısmi emeklilik şartlarından yaş dışındaki sigortalılık süresi ve prim gün sayısının doldurulması nedeniyle iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi kıdem tazminatına hak kazandırmakla birlikte, emekli olduktan sonra, aynı veya farklı bir işyerinde emekli olarak (sosyal güvenlik destek primli) çalışmaya devam eden kişiler, kendi istekleri ile işten çıkmak istediklerinde, artık emeklilik nedeniyle kıdem tazminatı talep edemezler.

Zira emekli olarak çalışmaya devam edildiğinden, emeklilik sonrası çalışmaya ilişkin kıdem tazminatı, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde belirtilen ve emeklilik dışındaki diğer nedenlerin (işveren tarafından iş sözleşmesinin ahlak ve iyi niyet kuralları dışındaki bir nedenle fesh edilmesi, işçi tarafından İş Kanunu’nun 24. maddesinde belirtilen haklı nedenlerle fesih, ölüm nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi vd.) gerçekleşmesi halinde kıdem tazminatı alabilirler.

Sosyal güvenlik destek primi kapsamında çalışanlar işsizlik ödeneğinden yararlanabilir mi?

Emekli kişiler için ödenen sosyal güvenlik destek primi içinde işsizlik sigortası primi olmadığından, ayrıca 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 52’nci maddesinde de işsizlik ödeneği alınan sürede herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı alınması durumu işsizlik ödeneğinin kesilme nedenleri arasında sayıldığından, başka bir ifadeyle emekli aylığı alanlar işsiz olarak kabul edilmediğinden İş-Kur’dan işsizlik ödeneği alma imkanları bulunmamaktadır.