Elektrikli araçlar (1)
Naci İRİS - Elektrik Yüksek Müh. & İşletme Bilim Uzmanı
Tekerin icadı, hayvanların kullanımı, gitgide ulaşım için araç kullanma ihtiyacı ve ardından sanayi devrimi ile trenler, iş makineleri, otomobiller her geçen gün hayatımızın içine girdi. Elektrikli araçların icadı, içten yanmalı motorlu araçların icadından daha önce olmasına rağmen batarya maliyetleri ve menzil kısıtları gibi nedenlerle yaygınlaşmadı. 20. yüzyılın ikinci yarısında çevreci yaklaşımlar sonucunda fosil yakıtların çevreye zararı alternatif arayışlar geliştirdi. Bilhassa son dönemde enerji depolama teknolojilerinin gelişmesiyle gerek maliyetler, gerekse menzil sorunları çözüldü ve elektrikli araçlar piyasada kendisine ciddi bir pay bulmaya başladı.
Yatırımın ne kadar sürede geri döneceği hesapları yapılıyor
Elektrikli araçlar; bataryalarındaki depo ettikleri enerjiyi kullanarak hareket ederler. Uzun mesafeli kullanım için elektrikli araçların bataryalarında yüksek miktarda enerji depo etmeleri gerekir. Lityum iyon bataryalar teknoloji olarak bunun mümkün kılmakta ve elektrikli araçların gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. Son dönemde fosil yakıtların dünya piyasasında pahalılaşması, elektrikli araçların popülerliğini arttırmaktadır.
Halk nezdinde elektrikli araçların tüm bu pozitif özellikleri konuşurken farklı meslek alanlarında farklı bakış açıları gelişiyor.
Kamu maliyecileri bu araçların vergilendirme detaylarını değerlendirirken maden sektöründe çalışanlar dünyadaki lityum rezervlerinin nereye kadar yeteceği hususunu tartışıyorlar. Ulaşım sektöründekiler ucuza mal olan yolculukların trafik yoğunluğunu nasıl etkileyeceğini, otobanlarda ne tür düzenlemeler yapılması gerektiğini tartışırken mahalli idarelerin yöneticileri elektrikli araç konusunda konumlanmaya çalışıyor.
Lojistik alanındakiler bazı uluslararası markaların elektrikli kamyon ve benzeri çalışmalarını takip ediyor, standardizasyon kuruluşları ise tüm dünyada geçerli olacak standartlar oluşturmaya çalışıyor, işletmeciler şarj istasyonlarından nasıl para kazanacağını ve yaptıkları yatırımın ne kadar sürede geri döneceğinin hesabını yapıyorlar.
Kafalardaki sorular çoğalıyor
Enerji alanında ise bütün yukarıda yazılanları etkileyecek riskler tespit edilmeye çalışılıyor, bu risklerle karşılaşılmadan yapılması gerekenler tartışılıyor, hatta uygulamaya geçirilmesi için mücadeleler ediliyor. Bu hususlardan ilk akla gelenleri önem sırasına göre sıralayalım:
■ Bölgesel olarak enerji arzı için elektrikli araçların sistemde oluşturacağı yüklerin hesabı olabildiğince reel tahminlerle yapılmalı ve elektrikli araçların yaygınlaştığında ciddi enerji arzı sorunları yaşanmayacak yatırımlar yapılmalıdır.
■ Elektrikli araçlar üzerinde bulundurdukları bataryalar sebebiyle şebekeye kapasitif yük olarak bağlanırlar. Elektrikli araçların şarj istasyonlarından beslenmeleri esnasında bataryaların şebeke üzerinde oluşturacağı harmoniklerin şebeke elektrik kalitesini olumsuz etkilemesine fırsat verilmeyecek çalışmalar yapılmalıdır.
■ Özellikle yüksek yük aktarım kapasitesine sahip hızlı şarj istasyonlarının sayısının çoğalması şebekeden talep edilen yükü arttırmaktadır. Ayrıca elektrikli araçların kullanım ve şarj saatlerinin genellikle aynı periyotta olması belirli saatlerde fazladan yük talep artışına sebep olmaktadır.
■ Normalde şarj ihtiyacının çok olmadığı, fakat bayram tatili gibi zamanlarda şarj ihtiyacının pik yapması muhtemel tatil bölgelerindeki elektrik altyapısının planlanması önem arz etmektedir.
■ Elektrikli araç konusunda ülkemizin reel fayda sağlaması için, yerlilik ön plana çıkarılmalı, elektrikli araçlarla oluşan faydanın yurt dışına kaçırılmaması ve araç, aracın bataryası, şarj istasyonları gibi tüm etkilerin değerlendirildiği bir iş planının yapılması gerektiğini de vurgulayalım.
■ Gelişmiş ülkelerde halka açık alanlarda şarj istasyonu kullanılma oranı ile ülkemiz insanının alışkanlıkları düşünüldüğünde bu oranın çok daha düşük olacağı değerlendirilmeli. Ayrıca elektrikli araç sahiplerine olabildiğince şarj işlemleri için güneş panelleri kullanabileceği sistemler tavsiye edilmelidir.