Düşük karbonlu ekonomiye geçiş “adil” olmalı

Avrupa İklim Eylem Ağı, Madrid’de gerçekleşen, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği 25. Taraflar Konferansı’nın (COP25) hemen ardından bir bilgilendirme raporu yayınladı. Rapora, göre küresel sıcaklık artışını 1,5°C’de sınırlandırmak için, düşük karbonlu bir ekonomiye geçişin hızlanması gerekiyor. Fakat bu geçişin; insanları ve doğayı göz ardı etmeyen, değişime uyum gösterme şansı tanıyan, hem ekonomik hem de sosyal anlamda adil bir geçiş olması çok önemli. Bunun gerçekleşmesi için hükümetlerin, yerel makamların, iş ve finans kurumlarının, sendikalar, yöre halkları ve çevre örgütleriyle birlikte, sıfır emisyon geçişini tamamlayacak kapsamlı bir adil dönüşüm çerçevesi ortaya koymaları gerekiyor.

Adil olmayan dönüşüm sosyo-ekonomik sorunlara yol açıyor

Raporda; İspanya, Almanya, Slovakya, Danimarka ve İngiltere gibi Avrupa ülkelerinde başarıyla uygulanmış adil dönüşüm örneklerinin yanı sıra, Ukrayna, Bulgaristan gibi adil olmayan dönüşüm örneklerine de yer veriliyor.

Plansız biçimde ve adil dönüşüm esasları olmadan gerçekleşen sektörel değişimler, sosyo-ekonomik sorunlara yol açıyor; yüksek karbonlu sektörlerde istihdam edilen işçileri ve ailelerini yaşanamaz bir geleceğe terk ediyor.

Örneğin; Ukrayna’daki kömür madenlerinin kapatılması bölgeler açısından olumsuz sonuçlara yol açan biçimde, sosyal ve ekonomik destek bakımından yeterli planlar yapılmadan gerçekleşti. Bulgaristan’ın güneybatısında bulunan BobovDol kömür madeni, 2018 yılı sonunda kapatılırken, işçiler bir gecede işsiz kaldılar. ABD’de ise sadece 2019 yılında beş kömür şirketi ifl as başvurusunda bulundu. ABD’nin en büyük kömür şirketlerinden biri olan Murray Enerji’nin ifl ası, adil bir geçiş planının olmaması yüzünden, 82 bin madenciyi emeklilik haklarını kaybetmekle tehdit ediyor.

Dönüşümün adil bir şekilde gerçekleşmesi için; sürecin temelinin uzun vadeli karbonsuzlaşma hedefl eri üzerine kurulması; geçiş sürecine tüm paydaşların katılımının sağlanması; erken ve sistematik sosyo-ekonomik analizlerin oluşturulması; atılacak adımların yerel ağların katılımı yoluyla tüm paydaşlara anlatılması; halkın yeni iş kollarını öğrenmesinin sağlanması, bu yönde gerekli eğitimlerin verilmesi ve tüm sürecin şeffaf bir şekilde yönetilmesi büyük önem taşıyor.

Adil dönüşüm örnekleri

- İSPANYA

İspanya’da kömürün enerji sektörüne hâkimiyeti, sanayinin giderek artan çevresel, sağlık ve iklim maliyetleri farkındalığı yüzünden yok oldu. 2018’de, İspanyol hükümeti sendikalarla yapılan “Adil Geçiş” anlaşması paralelinde geliştirilen Plan del Carbon uyarınca kömür madenlerinin çoğunun kapatılacağını duyurdu. 250 milyon euroluk plan, İspanyol maden sendikaları tarafından, madencilik bölgeleri için sürdürülebilir kalkınma planları eşliğinde adil dönüşümü sağlayacak bir anlaşma olarak kabul edildi. Finansman beş yıl boyunca (2019-2023) madencilik bölgelerindeki iş girişimlerini ve temiz enerji inisiyatiflerini desteklemeyi öngörüyor.

- DANİMARKA

Danimarka’da yüksek sendikalaşma oranı, enerji sektöründe kömürden rüzgâra geçişte kilit bir rol oynadı. 1970’lerden başlayarak, Danimarka’daki sosyal diyalog süreçleri öncelikle enerji bağımsızlığını ve sonra adil bir geçişi hedefleyen güçlü endüstriyel ve iklim politikaları üretti. Danimarka sendikaları yeşil istihdamı, ülkenin en büyük potansiyeli olarak ortaya koydu. 2015’de, Danimarka’nın rüzgâr sanayi 31 bin 251 kişiyi istihdam ederken, rüzgâr enerjisi Danimarka elektriğinin yüzde 42’sini sağlıyordu. Danimarka emeklilik fonları yenilenebilir enerji alanında yatırımlarını artırmaya devam ediyor.

- ALMANYA

Ruhr havzası kömür madenleri 20. yüzyılın başlarında yaklaşık 500 bin kişiye istihdam sağlıyordu. Taş kömürü madenciliğinin rekabet gücünün düşmeye başlaması nedeniyle daha fazla teşvik alınmasına karşılık, birçok maden hızla kapanırken, bölge adil bir geçiş planı yapmaya karar verdi. 1980’lerin ortalarında, başta çevresel teknoloji olmak üzere yeni iş alanlarında istihdama destek sunan 29 yerel teknoloji transferi merkezi oluşturuldu. 2000’li yılların ortaları itibarıyla firmalar, üniversiteler ve büyüyen çevresel teknoloji sektöründeki araştırma kuruluşları toplamda yaklaşık 100 bin kişi istihdam eder hale geldi. Almanya, 2018 sonunda bu bölgedeki son kömür madenini de kapattı.