Dünyanın en büyük zeytinyağı ithalatçısı Amerika
Dünkü yazımda Türkiye’deki zeytinyağı piyasası ile ilgili son gelişmeleri yazdım. Türkiye, zeytinyağı üretiminde üst üste rekorlar kırıyor. 2022 üretim yılında 421 bin ton olan üretim 2023’te 180 bin tona yani normal üretime döndü. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ortaklaşa yaptığı 2024 - 2025 sezonu rekolte tahminine göre 475 bin ton üretim bekleniyor. Geçen yıldan bekleyen stoklar, Suriye’den gelecek zeytinyağı ile birlikte 600 bin tonun üzerinde zeytinyağımız var.
İç piyasadaki yıllık tüketim kişi başına 2 litre olsa bile 170-180 bin ton eder. Üretim artarken tüketim aynı oranda artmıyor. Bu nedenle ihracatın ciddi olarak artırılması gerekiyor. Bunun için ihracatın sık sık yasaklanması, kısıtlanması değil desteklenmesi şart, ihracat pazarlarının yakından izlenmesi çok önemli.
Avrupa’dan sonra en büyük tüketici Amerika
Amerika zeytinyağı üreticisi değil ama Avrupa Birliği’nden (AB) sonra zeytinyağı tüketiminin en çok olduğu ülke.
Amerika Tarım Bakanlığı (USDA) Ekonomik Araştırma Servisi’nden Bryn Swearingen, Catharine Weber ve Maria Bukowski tarafından hazırlanan ve Kasım ayında yayınlanan “21. yüzyılda ABD Zeytinyağı Tüketimi” başlıklı özel makale bu ülkedeki zeytinyağı üretimi, tüketimi ve geleceği hakkında önemli bilgiler içeriyor.
Özel makalede, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki zeytinyağı tüketiminin, sağlıklı beslenme özellikleri ve benzersiz lezzeti ve tadı nedeniyle 21. yüzyılda arttığına dikkat çekiliyor. Amerika Birleşik Devletleri’nin, Avrupa Birliği'nin (AB) ardından dünyanın en büyük ikinci zeytinyağı tüketicisi ve önde gelen küresel zeytinyağı ithalatçısı olduğu bilgisine yer veriliyor.
Amerika’da zeytinyağı üretiminin, tüketimin yalnızca yaklaşık yüzde 2'sini karşıladığı hatırlatılarak şu değerlendirme yapılıyor: “Son 2 yılda, Avrupa’da kuraklığın üretimi kısıtlamasının ardından zeytinyağı fiyatları rekor seviyede yüksek olmuştur. 2022/2023 ve 2023/2024 sezonundaki daha yüksek fiyatlara rağmen, Amerika Birleşik Devletleri zeytinyağı ithal etmeye devam etti ve tüketimi yalnızca marjinal olarak azalttı.”
Amerika Tarım Bakanlığı (USDA) tarafından yayınlanan bu özel makaleyi özetleyerek paylaşıyorum.
Zeytinyağı tüketimi 28 bin tondan 400 bin tona çıktı
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki zeytinyağı tüketimi 1970/1971 sezonunda 28 bin tondan 2020'lerde 400 bin tonun üzerine çıktı. Amerika’da gıda için kullanılan toplam bitkisel yağların yaklaşık yüzde 5'ini zeytinyağı oluşturuyor. 2024/2025 (Ekim-Eylül) pazarlama yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nin son on yılda (2014/2015-2023/24) küresel tüketimin yüzde 13'ünü oluşturarak zeytinyağının ikinci büyük tüketicisi olması tahmin ediliyor. ABD zeytinyağı tüketimi, sağlıklı beslenme özellikleri nedeniyle 1990'ların ortalarından bu yana artış eğiliminde. Zeytinyağı, diğer bitkisel yağlara kıyasla daha fazla tekli doymamış yağa sahiptir. Ayrıca, zeytinyağı, bitkisel yağlara kıyasla daha fazla antioksidan ve vitamin tutan daha az işlenmiş bir yağdır. Dahası, zeytinyağı benzersiz aroması ve tadı nedeniyle değerlidir ve kolayca ikame edilemez. Bu benzersiz özellikleriyle zeytinyağı, diğer bitkisel yağlara göre birinci sınıf bir yağdır.
Zeytinyağının bir mutfak malzemesi olarak popülerliği ve "Akdeniz diyeti" ile ilişkilendirilmesi, tüketimin artmasına katkıda bulunmuştur. Hem ABD'de hem de küresel olarak artan tüketimin bir sonucu olarak, küresel zeytinyağı üretimi, büyük ölçüde AB'deki daha yüksek üretimden kaynaklanan 1990/1991 sezonundan bu yana iki katından fazla artmıştır. ABD, küresel zeytinyağı üretiminde 14. sırada yer aldığı için büyük bir zeytinyağı üreticisi değildir.
ABD zeytinyağı üretimi sınırlı artıyor
ABD'deki ticari zeytin üretiminin büyük kısmı Kaliforniya'da gerçekleşiyor. 2023 yılında Kaliforniya'daki zeytin yetiştirme alanı toplam 40 bin dönüme ulaşmış olup, bu alanın yaklaşık yüzde 30'u sofralık zeytin üretimine ayrılmış ve kalan daha büyük pay ise zeytinyağı üretimi için ekilmiştir. Geçtiğimiz 20 yılda, yüksek verimli zeytinyağı türü çeşitlerin ekili alanlarındaki artış ve sofralık zeytinler için ekili alanlardaki azalma, 20. yüzyıl boyunca neredeyse yalnızca sofralık zeytin üreten Kaliforniya'nın zeytin endüstrisinde temel bir değişimi temsil etmiştir.
Kaliforniya Üniversitesi’ne göre, Kaliforniya'daki yağlık zeytin alanlarının yaklaşık yüzde 70'i süper yüksek yoğunluklu (SHD) üretim sistemini uygulamaktadır. Daha geleneksel üretim sistemleriyle karşılaştırıldığında, SHD bahçeleri yüksek yoğunluklu ekimler, daha yüksek verimler, mekanik hasat ve budamaya uygunluk ve daha yüksek kuruluş maliyetleri ile karakterize edilir. SHD sistemi 1990'larda İspanya'nın öncülüğünde yaygınlaştı ve Kaliforniya'nın SHD zeytin bahçesindeki en popüler zeytinyağı ağacı çeşidi İspanya’ya özgü bir çeşit olan Arbequina zeytinleridir.
Yağlık zeytin çeşitleri dikim alanının payı 2007'de yüzde 10'dan azken 2023'te neredeyse yüzde 70'e çıktı. ABD zeytinyağı üretim hacmi 2000'li yılların başında 2 bin tondan 2023/2024 sezonunda 12 bin tona çıktı. Ancak, yerel zeytinyağı üretimindeki bu artış hala yerel tüketimin küçük bir payını (yüzde 2'den az) temsil ediyor ve ithalat mevcut arzın çoğunu karşılamaya devam ediyor. Yerel zeytinyağı üretimi 2015/2016'dan 2017/2018'e kadar 14 bin tona ulaşırken, son beş sezondaki yıllık üretim 7 bin ile 12 bin ton arasında dalgalandı. Yerel zeytinyağı üretimindeki yıllık değişimler, kısmen zeytin ağaçlarının dönüşümlü meyve verme doğası nedeniyle değişmektedir.
İthalat 100 bin tondan 410 bin tona ulaştı
Sınırlı yerel üretimle, ABD artan talebi karşılamak için zeytinyağı ithalatına güvendi. ABD zeytinyağı ithalatı 1990/1991 sezonunda 100 bin tondan 2021/2022 sezonunda rekor seviye olan 410 bin tona yükseldi. Son 20 yılda ABD zeytinyağı ithalatındaki artış, rafine zeytinyağı veya zeytinyağı karışımlarının aksine sızma zeytinyağları (hem naturel sızma hem de sızma dahil) tarafından yönlendirildi.
Organik zeytinyağı ithalatı da artıyor
2013 yılında, ABD Ticaret Bakanlığı, Nüfus Sayımı Bürosu (Sayım Bürosu), organik ve geleneksel sızma ve natürel zeytinyağı ithalatını birbirinden ayıran HS kodları ekledi. Sızma zeytinyağı, hem geleneksel hem de organik için natürel zeytinyağı ithalat hacminin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Ülkeye göre ithal edilen natürel zeytinyağının payı da benzerdir; İtalya, İspanya ve Tunus, son 3 pazarlama yılında geleneksel hacmin yüzde 80'inden fazlasını ve organik hacmin yüzde 90'ını oluşturmaktadır.
ABD'nin organik zeytinyağı ithalat hacmi, 2019/2020'de 74 bin tonla zirveye ulaşarak toplam natürel sızma ve sızma zeytinyağı ithalat hacminin ve değerinin yüzde 26'sına ulaştı.
2019/2020 sezonundan bu yana, ABD'nin organik zeytinyağı ithalatı 3 ardışık pazarlama yılında düşüş gösterdi ve 2023/2024, 2015/2016'dan bu yana en düşük ithalat hacmini kaydetti.
Kuraklık fiyatları rekor seviyeye çıkardı
AB ülkeleri, özellikle en fazla zeytinyağı üreten ülke olan İspanya, 2022/2023 ve 2023/2024 sezonlarında daha düşük arzla sonuçlanan kuraklık sorunlarıyla mücadele etti.
Küresel üretim 2023/2024 sezonunda 2,4 milyon tona geriledi ve stokları rekor düşük seviye olan 325 bin tona düşürdü. ABD birim ithalat fiyatları, küresel zeytinyağı üretiminin sıkılaşması nedeniyle son 5 yılda iki katından fazla artarak 2023/2024 sezonunda ton başına 8 bin 310 ABD doları ile rekor seviyeye ulaştı. Rekor zeytinyağı fiyatlarıyla, hem AB hem de ABD 2022/2023 sezonunda tüketimi azalttı. AB'deki tüketim, 2021/2022 sezonuna göre 2022/2023 sezonunda yüzde 18 düşerken, ABD aynı dönemde alternatif tedarikçiler sayesinde yalnızca yüzde 10 düştü.
Türkiye Avrupa’nın açığını kapattı
ABD'nin zeytinyağı ithalatı 2022/2023 sezonunda yalnızca bir miktar düştü ancak AB'den gelen pay yüzde 70'e geriledi. AB'den ithalattaki kayba rağmen, ABD zeytinyağını Türkiye, Arjantin ve dünyanın geri kalanından temin etti. 2023/2024 sezonunda, ABD tüketimi yüzde 4 büyüme kaydederken, AB'nin tüketimi yüksek fiyatlar ve daha sıkı arzlar nedeniyle daha da düştü. Bu, ABD zeytinyağı tüketicilerinin AB'den daha az fiyat hassasiyetine sahip olduğunu ve Tunus, Arjantin ve Şili'den daha büyük sevkiyatlar sağlayabileceğini gösteriyor.
Yeni sezon beklentileri
Yeni sezonda (2024/2025) AB'nin zeytinyağı üretiminin 2,0 milyon tona çıkması beklenirken, küresel zeytinyağı üretiminin 3,1 milyon tona ulaşması tahmin ediliyor. Küresel stoklar, yüksek talep nedeniyle 506 bin ton seviyesinde nispeten sıkı kalmaya devam ediyor ancak geçen yılki rekor düşüş seviyesinden toparlandı. Zeytinyağı üretiminde öngörülen toparlanma ile fiyatların düşmesi ve tüketim büyümesini teşvik etmesi öngörülüyor. AB'nin iç zeytinyağı tüketiminin 2024/2025 sezonunda yüzde 18 artarak 1,3 milyon tona, ABD'nin ise yüzde 6 artarak 0,4 milyon tona çıkması öngörülüyor. ABD tüketimindeki bu büyüme, 2021/2022 sezonundaki rekor seviyedeki ithalata rağmen ithalatın 0,4 milyon tona çıkmasıyla sağlanıyor.
Özetle, dünyanın en büyük zeytinyağı ithalatçısı ve Avrupa’dan sonraki en büyük tüketici olan Amerika pazarı Türkiye için önemli fırsatlara sahip. Bu nedenle bu bilgilerin iyi okunması ve değerlendirilmesi gerekir.
Amerika’nın ülkeler bazında zeytinyağı ithalatı