Dünya Bankası (DB)- 2021 yılı KÖİ Raporu değerlendirmesi
Dr. Eyüp Vural Aydın
KÖİ Araştırma Merkezi
Bugün, KÖİ projelerinin felsefesini enine boyuna tartışmaya başladığımız yazı dizisine bir nefeslik ara vererek, Nisan sonunda yayınlanan Dünya Bankası 2021 Yılı KÖİ raporu ile ilgili sonuçları değerlendirmek istiyorum.
Dünya Bankası’nın bu raporları her yıl Nisan sonu yayınlanır. Bir de yarıyıl versiyonu var ki o da genellikle eylül sonu servis edilir.
KÖİ projeleriyle ilgili ülkemizdeki tartışmalarda ne deniyordu hatırlayalım:
- Dünya genelinde modelden vazgeçiliyor
- Türkiye’de ulaştırma, dünyada sosyal alanlara KÖİ projeleri kayıyor
- Türkiye’nin aksine dünyada proje hacimleri küçülüyor
- Avrupa’da, özellikle İngiltere KÖİ projelerini durdurdu
Peki, gelin birlikte Dünya Bankası raporuna bir göz atalım, rapor bu iddialara ne diyor?
İddia: Dünya genelinde modelden vazgeçiliyor
Gerçekleşen: Baştan başlayalım. 2021 yılı dünya genelinde gerçekleşen KÖİ projeleri yatırımlarının toplam tutarı 76,2 milyar ABD Doları. Proje sayısı ise 240. Bu verileri birlikte 2020 ile kıyaslayalım ki bize gelecek için bir ışık tutsun.
KÖİ proje yatırımları 2020 yılına göre yüzde 49 artarak pandemi sonrası iyileşme belirtilerini iyiden iyiye hissettiriyor. Ancak, halen bir önceki beş yıllık ortalamadan (2016-2020) yüzde 12 daha düşük. Fakat küresel iklim değişikliği, sürdürülebilirlik baskısı ile artan altyapı ihtiyaçları sonrası gelişmiş ülkelerdeki büyük hacimli KÖİ projeleri bu artışı devam ettirecek gibi duruyor.
İddia: Türkiye’de ulaştırma, dünyada sosyal alanlara KÖİ projeleri kayıyor
Gerçekleşen: Öncü sektörlere bakınca yine karşımıza ulaştırma çıkıyor. KÖİ projelerinin pandemi sonrası toparlama eğilimine öncülük eden sektör, ulaştırma. Özellikle havalimanı projeleri 2021 içinde 15 farklı proje ve toplam 20,3 milyar dolar yatırım tutarı ile sıçrama yapan alt sektör. Sonrasında da yol projeleri 54 proje ve 18,7 milyar dolarla geliyor ki, bu performans karayolları KÖİ projeleri için tarihsel olarak en iyi sonuç olarak dikkat çekiyor.
İddia: Türkiye’nin aksine dünyada proje hacimleri küçülüyor
Gerçekleşen: Mega projeler, sembolik projeler diye bir başka eleştiri başlığı ise yatırımların büyüklüğü. 2021 yılında pandeminin tetiklediği artan altyapı ihtiyacı için özel sektör yetkinliğine ve finansman sağlama kabiliyetine daha fazla başvurulduğu görülüyor. Yatırımların büyüklüğü 2020 yılına kıyasla tam yüzde 63 artarak ortalama 325 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Dünya Bankası’na göre mega projeler olarak adlandırılan 1 milyar doların üzerindeki projelerin de sayısında en az iki kat artış görülüyor.
Bölgesel olarak KÖİ projelerinin yapısı ve hayata geçirildiği ülkeler de bir başka tartışma yaşanan alan.
İçinde Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa ve Orta Asya bölgesi 2021 yılında toplam 15 milyar dolar KÖİ projesi üretti. Bu yatırım tutarı bölgede yer alan ülkelerin GSYH’ye oranının 0,47’sini oluşturdu. Geride kalan 5 sene ortalaması 0,22 iken 2021 yılı gerçekleşmesi iki katını aşmış oldu. Türkiye’de ise bu oran 1,3 olarak gerçekleşti. Türkiye ile bölgede Özbekistan, Bulgaristan, Ukrayna, Rusya, Kazakistan önemli KÖİ projelerinin finansal kapanışına imza atmış oldu.
2021 yılı KÖİ lider ülkeler sıralamasına bakınca karşımıza çıkan tablo ise şöyle:
Brezilya, 18,6 milyar dolar, Çin 14,7 milyar dolar, Türkiye 9,4 milyar dolar, Hindistan 7,7 milyar dolar, Vietnam 6,9 milyar dolar.
Özbekistan, Kazakistan, Azerbaycan gibi Orta Asya’nın gelişmekte olan ülkelerinde KÖİ modeli tercihi ise giderek artıyor. Özbekistan’ın son 3 yılda kesintisiz projeleri artırdığı ve 2021’de GSYH’nın yüzde 3’den fazlasına tekabül eden KÖİ projesini başlattığını da buraya not düşelim.
Bu ülkeler, Türkiye’nin son derece dinamik, KÖİ alanında tecrübeli, özel sektör temsilcileri için önümüzdeki 5 yıl için 10 milyar dolara yakın yatırım ve proje imkânı sunuyor. Bu sayede hem ihracat hem istihdam hem de ülke bilinirliğine katkı sağlanacak
Latin Amerika, Sahra Altı, Pasifik ve Doğu Asya gibi bölgelerin tamamında KÖİ projelerinin sayısı ve hacmi artıyor. Son beş yıla oranla henüz istenen seviyede olmasa da önümüzdeki birkaç yıl içinde KÖİ proje sayıları, yatırım tutarları, proje büyüklüklerinin kesintisiz artacağına yönelik güçlü emareleri görmek önemli.
İddia: Avrupa’da, özellikle İngiltere KÖİ projelerini durdurdu
Gerçekleşen: Avrupa Yatırım Bankası’nın Mart 2022 tarihli “Market Update PPP-2021” raporundan da birkaç cümle ile Avrupa’daki KÖİ projelerini de son olarak hatırlamak da fayda var.
2021 Avrupa genelinde 8 milyar avro tutarında KÖİ projesi tamamlandı. İtalya, Fransa, Türkiye, Almanya, Çekya ve İngiltere listenin başında yer aldı. Proje sayılarına göre Fransa ve İngiltere Avrupa’da KÖİ projelerine liderlik etmeye devam etti.
Dünya Bankası raporunun sonuç bölümünde alıntıyla bu hafta köşemizi kapatalım. KÖİ projeleri gelişmekte olan ülkeler için önemini artıracak. Yaşanan jeopolitik sorunlar, siyasal belirsizlikler ve global ekonomik durumun yavaşlaması ile dünya genelinde kredi imkanlarının sıkılaşması, altyapı yatırımları için özel sektörün rolünü artıracak.
Uluslararası sermaye hareketlerinin yavaşlaması ve daha güvenli proje arayışındaki tedirginlik, bu altyapı yatırımlarında yaşanan küresel rekabeti artıracak. Kalkınma adına, yabancı yatırımların çekilmesi adına, şu an mevcut ve işletme aşamasında olan KÖİ projelerinin durumunu küresel bir analiz ve bakış açısıyla değerlendirmek gerek.
Projelerden elde edinilen deneyimlerimizi, bilimsel veriye dayandırmadan yorumlamak, maalesef, ne ülkeye, ne ülkenin geleceğine ne de kamu bütçesine bir fayda sağlıyor.