Döviz meselesi
30 Temmuz haftasında altın dâhil brüt rezervler 90.4 milyar dolar olup brüt döviz yükümlülükleri 63,9 milyar dolar olarak görülmektedir. Son açıklanan veriye göre net uluslararası rezervler 26,5 milyar dolardır. Kamu bankalarının açtığı pozisyon ise son dönemde 11 milyar dolar olmuştur. Swaplar 58,9 milyar dolar olarak hesaplanmaktadır. Normal olarak swapların net balansı etkilememesi gerekir. Bu verilerden hareketle iki türlü hesap yapılabilir. Konsolide bakarak 26,5 dolardan 11 dolara düşülür ve 15,5 dolar rakamına ulaşılır. Swapın nette etki yapmaması gerektiği düşünülerek –eski uygulama böyleydi çünkü döviz varlık ve yükümlülükleri birbirini götürüyor, swapın yol açtığı TL hareketi ayrıca muhasebeleştiriliyordu- 15,5 rakamından 58.9 düşüldüğünde altın dâhil bakıldığı durumda net rezervlerin eksi 43,4 milyar dolar olduğu sonucuna varılabilir. Kamu bankaları konsolide edilmez diye düşünülürse 11 ekleyerek net rezervleri eksi 32,4 milyar dolar olarak buluruz. Demek ki net rezervlerin eksi olduğu konusundaki yaygın görüşün kaynağı burasıdır. Olayın kökeni swapı döviz aktifine yazıp pasifte döviz olarak takip etmeme kararında yatıyor. Ancak swap net rezervden düşülürken tümünün mü yoksa sadece kısa vadeli swapların mı düşüleceği konusu da tartışılabiliyor. Bu karara göre de hesap biraz değişebilir. Ancak swapların bir kısmını hesaba katıp bir kısmını katmamak, vadeye göre karar vermek keyfi bir yöntemdir demek de olası.
Bu konu sürekli gündemde çünkü rezervlerdeki erime son derece dikkat çekici. 2016 Kasım ayındaki en yüksek seviyesine göre altın hariç brüt rezerv 106,2 milyar dolardan düşe düşe bugüne gelmiş ve 45 ayda 60 milyar dolar azalmış durumda. Altın hariç brüt rezerv 2018 Nisan ayında 87 milyar dolar. Ancak net sonuç toplam satış miktarı demek değil çünkü bunca zaman boyunca rezervler bir taraftan da arttı. Rezervden satış nette görülenden hayli yüksek oluyor. Tam bir yıl öncesiyle (52 hafta) kıyaslarsak altın dışı brüt rezervlerdeki azalış ne kadar? Bir yılda 29 milyar dolar kadar. 2016 Kasım 106, 2018 Nisan 87, 2019 Temmuz 75 ve şimdi 46 milyar dolar. Açıktır ki altın dışı brüt rezerv azalışı asıl son 12 ayda hız kazanmış.
Brüt rezerv 29 milyar dolar azalıyor ve net rezerv hemen herkese göre ekside seyrediyor. Tamam, swap da kuru tutmak için satışta kullanılabilir ama sonuçta bu gerçek rezerv değil; bu dövizler ödünç. Son 52 haftada yabancıların tahvil-bono ve hisse senedi piyasalarından çıkışı 13,2 milyar dolar. Bu da elbette ülke için döviz kaybıdır. Etti (29 + 13) 42 + kamu bankaları 11 eşittir 53 milyar dolar. Ancak turizm gelirinden beklenen kayıp ve dış ticaret açığındaki artıştan doğan ihtiyaç da var. Nereden bakarsanız bakın 80 milyar dolarlık bir döviz cephanesi eksilmesi söz konusu. Elbette ihracatçı firmalara kullandırılan reeskont kredilerinin yıllar boyu otomatik olarak rezervleri desteklediği unutulmamalı. Yani yeni alınan COVID-19 önlemleri meselesi değil. Önceden gelen katkı da ortada görünmüyor. Başka deyişle toplam rezerv erimesinin boyutu yüksek ve toplam döviz pozisyonu bozulması yıllara yayılan geniş çaplı bir bozulma. Bütün bunlar olurken sürdürülmesinin imkânsız olduğu ilk günden belli bir para politikası karışımı uygulanıyor; TL reel faizler fazlasıyla ekside. Tasarrufun düşük olduğu ülkede tasarrufçunun TL’de kalması giderek zorlaşıyor. Şu an asıl mesele para politikası bileşiminin sürdürülemez oluşu.