Döviz gelir gider dengesindeki açık kapanabilir mi?
Bir ülkenin döviz gelirleri ile döviz giderleri arasındaki farkın negatif olması, ülkenin cari açık verdiğini gösterir. Fark pozitif ise cari fazladır. Eşitse cari denge vardır. Türkiye’nin en büyük problemlerinden biridir dövizle sattıklarının dövizle aldıklarının altında olması…
Açıklanan verilere bakalım; Cari işlemler hesabı Temmuz'da 683 milyon $ açıkla 11 ayın en düşük seviyesine geriledi. Beklenti anketi; 800 milyon $’lık açık söylüyordu ve daha düşük geldi. İlk 7 aylık açık; 13,7 milyar $ ve 12 ayda 27,8 milyar $. Net hata noksan ise 7 aylık; 8 milyar $.
Cari açıktaki gerileme sürdürülebilir mi?
Büyüme talebinde olan ve bunu da yapısal reformlar olmaksızın yapmak isteyen Türkiye için ne yazık ki cari fazlaya doğru yol alabilmek zor görünüyor. Sözde değil özde yapısal reformlar gerçekleştirilmeden dövizli satışların artırılabilmesi, katma değer yaratılabilmesi son derece güç.
CARİ AÇIK NEDİR?
Dövizli mal satışının dövizli mal alımından az olmasıdır. İhracat ile ithalat geliri arasındaki farkta ithalatın yüksek çıkmasıdır. İthalat bağımlılığıdır. Atılan her ekonomik adımda düşünme zorunluluğudur. Yabancıya mal satarsın gelirdir. Ulaştırma, turizm, hizmeti verirsin gelirdir.
Yurtdışındaki işçin döviz gönderir; cari transferdir. Alıp sattığın, hizmet verdiğin işçin sana döviz getirdiği halde cari açık veriyorsan; ürettiğin ürünü, sattığın fiyatı, verdiğin hizmetin birim fiyatını sorgulamalısın. Bana göre “cari açık” yazılır; “akıl açığı” okunur.
İKİ SORU İKİ CEVAP
Orta vadeli programa göre cari işlemler dengesinin gerilemesi bekleniyor. Bu gerçekleşebilir mi?
Orta Vadeli Program'da cari dengenin 2021'de 21 milyar $ açık vermesi tahmin edilmişti. Gerçekleşen rakam 7 ayda 27,8 milyar $. Cari açığın GSYH'ye oranı ise 2022 için %2,2 olarak öngörülürken, bu oran 2023 için %1,5 ve 2024 için ise %1 oldu.
Bu durumda ise seyahat (turizm) gelirlerinin bu yıl 17 ve gelecek yıl 25 milyar $ öngörülmesi etkili olurken, turizm gelirlerinde 2019 yılı düzeyinin ancak 2023 yılında yakalanacağı tahmin edildi. Bunun gerçekleşmesi zor görünüyor. Türkiye büyüme talebinde olan bir ülke ve büyümesi ithalata bağlı. Bu nedenle önemli ekonomik adımlar atılmadan bunun gerçekleşmesi zor.
Turizm gelirleri cari açığın kapanmasında etkili olur mu?
Turizm gelirleri cari dengeye katkı yapacaktır. Ancak yeterli değil.
DÖVİZE BAĞIMLILIĞI AZALTMAK İÇİN ÜRETMEK ZORUNDAYIZ
Cari fazla verebilmek, ekonomik refahı artırabilmek, ithalat bağımlılığından kurtulmakla mümkün olabilir. Bunun için biz üretmeliyiz. Türkiye büyüme talebinde olan bir ülke ve büyümesi ithalata bağlı. Bu nedenle önemli ekonomik adımlar atılmadan bunun gerçekleşmesi zor.
Bizler zihin yapımızı, cari açığı azaltmak odağından cari fazla vermeye doğru dönüştürmeliyiz. Ancak bu sayede enflasyon iner, CDS geriler, refah artar ve büyüme sürdürülebilir hale gelir.