Dolar rezerv para olmaktan çıkar mı?

Eğer küresel bir ekonomi varsa, o ekonominin para birimi dolardır. Dünyada bugün fiyatlar dolar cinsinden konuşulur, ticaret dolar ile yapılır. Merkez bankaları rezervlerini dolar ağırlıklı tutarlar.

IMF’nin bir araştırmasına göre şu anda merkez bankalarının toplam rezervinin yüzde 59’u dolar cinsinden tutuluyormuş. Yüksek bir rakam ama geçmişte daha yüksekmiş. Yüzde 59 oranı son 25 yılın en düşük rakamıymış. Kısacası, küresel döviz rezervlerinde doların payı azalıyor. Bu sürecin sonunda dolar krallığını bir başka paraya bırakır mı?

Doları dünya parası yapan bazı faktörler var. ABD küresel ticaretin yüzde 10’unu ve GSYH’nin 15’ini gerçekleştiriyor. Ancak doların etkisi bu oranların çok ötesinde. Bugün dünyadaki 89 ülke parasını dolara bağlamıştır; 7’si ise doğrudan doları kullanıyor. Merkez bankası rezervlerinin yüzde 60’ı dolar cinsinden tutuluyor; borçların yüzde 40’ı ve döviz işlemlerinin ise 90’ı dolardır. Dünya ticaretinin büyük bir kısmının gerçekleştirildiği deniz taşımacılığının ve okyanusların kontrolü ABD’dedir. 18’inci yüzyılda dünya ticaret yollarını kontrol eden İngiltere nasıl ticaretin ve finansın merkeziydiyse bugün bu merkez özelliğine ABD sahip.

Aslında doların hâkimiyeti 1944’de Bretton Woods’la başlar. Anlaşmaya ismini veren Bretton Woods imzaların atıldığı küçük Amerikan kasabasıdır. O gün ülkeler paralarını altına sabitlediler. Küresel altın rezervinin üçte ikisi ise ABD’nin elindeydi. Böylece parasal güç en fazla altın rezerviyle desteklenen doların eline geçti. Geçmişte başka paralar rezerv paraydı. Mesela 5-6’ncı yüzyıllarda Çin Liang’ı ve Yunan Drahmisi vardı. Bir döneme Roma Dinarı hâkim olmuştu. 17’inci yüzyıla Hollanda Guldeni damga vurmuştu. 19’uncu yüzyılın İngiliz sterlini 20 yüzyıl ortasına kadar en güçlü paraydı.

Rezerv para olabilmek için bir paranın değerli olması değil, onun kullanımı ve derinliği önemlidir. Yoksa bugün dolar yerine İsviçre frangı ya da Japon yenini rezerv para olarak görürdük. Ama bu paralar değerli olmalarına rağmen hiçbir zaman uluslararası rezervlerde çift haneli paya sahip olamadılar.

Görünen o ki, önümüzdeki dönemde doların payı azalmaya devam edecek. Belki çok hızlı bir düşüş beklememek lazım. Yakın gelecekte dolar uluslararası rezerv sistemindeki hâkim para olmaya devam edecek. Ama orta ve uzun vadede dolar yerine bir başka para görebilir miyiz?

Bu konu dünya finans sisteminin en popüler tartışma konularından biridir. Şu anda küresel rezervlerde yüzde 20 payı olan Euro’nun rezerv para olma olasılığı çok tartışıldı ama bu olasılığın gerçekleşmesi kolay görülmüyor. Euro’nun rezerv para olabilmesi için AB’nin fiziki olarak daha fazla genişlemesi gerekiyor. Euro’yu doların yerine geçirebilmek için AB sınırlarını genişletmeli ve daha çok insan Euro kullanmalı, daha çok merkez bankası rezervlerini Euro’ya kaydırmalı. Oysa AB içinde yükselen akım genişleme karşıtlığı.

Geriye Çin ve Hindistan kalıyor. Ben Hindistan’da böyle bir potansiyel görmüyorum ama Çin farklı. Tahminlere göre bu yüzyıl ortalarında dünyanın en büyük ekonomisi ABD olmaktan çıkıp Çin olacak. İşte o zaman dünyada doların hâkimiyeti yerini Çin’in renminbisine bırakır mı? Bunun için en büyük olmak yeterli değil. Öncelikle Çin’in politik istikrarı korurken öte yandan da parasını ve kambiyo sistemini daha esnek hale getirmesi lazım. Eğer bunu başarırsa, Çin’in esnek kur sistemine geçişi belki de doların hâkimiyetine son veren sürecin başlangıcı olur.