Doğum sonrası ücretsiz izin hakkı

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre; 2020 yılında, kadın nüfus 41 milyon 698 bin 377 kişi, erkek nüfus 41 milyon 915 bin 985 kişi oldu. Diğer bir ifadeyle; toplam nüfusun %49,9'unu kadınlar, %50,1'ini ise erkekler oluşturmaktadır.

TÜİK'in hane halkı işgücü araştırması sonuçlarına göre; 2019 yılında, Türkiye'de 15 ve daha yukarı yaştaki istihdam edilenlerin oranı %45,7 olup bu oran kadınlarda %28,7, erkeklerde ise %63,1 oldu. En yüksek istihdam oranı, 2019 yılında %53,0 ile Tekirdağ, Edirne, Kırklareli bölgesinde gerçekleşti. En düşük istihdam oranı ise %30,0 ile Mardin, Batman, Şırnak, Siirt bölgesinde oldu. En yüksek kadın istihdam oranı, %38,6 ile Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane bölgesinde iken en yüksek erkek istihdam oranı, %71,3 ile Tekirdağ, Edirne, Kırklareli bölgesinde gerçekleşti. En düşük istihdam oranı ise kadınlarda % 12,4, erkeklerde % 49,4 ile Mardin, Batman, Şırnak, Siirt bölgesinde olduğu görülmektedir.

Dolayısıyla bir yandan kadın istihdamının artırılması gerekirken öte yandan da çalışan annelerin çocuğuna da zaman ayırmasının sağlanması gerekmektedir. Çalışan annelere İş Kanunu ile getirilen en önemli haklardan birisi de doğum sonrası ücretsiz izin hakkıdır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre; isteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. Hekim raporu ile bu süre uzatılmışsa altı aya kadar ücretsiz izin süresi doktor raporunun bitiminden itibaren başlayacaktır.

Diğer bir deyişle iş sözleşmesinin askıda olduğu kadın işçinin 74. madde gereğince doğumdan sonraki sekiz haftadan sonra altı aya kadar kullanabileceği ücretsiz izin süreleri yıllık iznin hesabında çalışılmış gibi sayılmayacaktır.

Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmeliğin 7. Maddesine göre altı aya kadar ücretsiz izin hakkı;

-Kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği hâlinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

- Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir.

- Ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

İşverene ücretsiz izin verilmesi konusunda bir takdir hakkı verilmemiş olup, doğum sonrası ücretsiz iznin verilmemesi işçiye haklı sebeple fesih hakkı verir. Doğum yapan kadın işçinin ücretsiz doğum iznini kullanmak istemesi ve işveren tarafından buna izin verilmemesi halinde kadın işçi tek başına alacağı kararla bu izne çıkabilir.

Altı aya kadar ücretsiz izin süresi yıllık izin hesabında dikkate alınmadığı gibi, ücretsiz izin süresinde günde toplam bir buçuk saatlik süt izni kullanılamayacaktır. Ancak ücretsiz iznin bitiminden itibaren bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için süt izni kullandırılacaktır.

Söz konusu doğumdan sonraki sekiz haftadan sonra altı aya kadar kullanabileceği ücretsiz izin konusunda işverene takdir hakkı verilmemiş olup, işçi tarafından talep edilmesi halinde verilmesi zorunludur ve iznin verilmemesi işçiye haklı sebeple fesih hakkı verir.

İş Kanunu’na göre, doğum sonrasında altı aya kadar verilecek ücretsiz izin süresinin yıllık izne hak kazanma bakımından geçirilmesi gereken bir yıllık asgari çalışma süresinin hesabı dışında tutulacağı kabul edilmiş, fakat diğer kıdeme bağlı işçilik hakları bakımından bir düzenleme yapılmamıştır. Bu konuda genel hükümler çerçevesinde hareket edilmesi gerekir.

İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmelerinde aksi yönde bir hüküm yoksa doğum sonrası ücretsiz izin süresi hem yıllık izin hesabında, hem de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmayacaktır.