Doğaltaş algımızın yarattığı israf 2 milyar dolar desem yanılır mıyım?

“MARBLE İzmir Fuarı”, doğaltaş sektöründe makineler, blok üretimleri, işlenmiş doğaltaşlar, alıcılar, satıcılar ve fuar yönetiminin oluşturduğu önemli bir platform. Fuarda küresel ölçekteki buluşmalar ülkemiz ekonomisine önemli değerler katıyor.

Fuar yöneticilerinin paylaştıkları bilgilere göre , “27. Uluslararası Doğaltaş ve Teknolojileri Fuarı” 145 ülkeden 98 bin 96 ziyaretçiyi buluşturdu.

Ülkemizdeki doğaltaş sektörü 3 milyar dolarlık ihracat hedefine doğru ilerliyor. Sektör, 2020 yılında 1 milyar 50 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. İşlenmiş doğaltaş ihracatı da ilk kez 1 milyar dolar sınırını aştı.2021 yılında ise işlenmiş doğal taş ihracatı 1 milyar 282 milyon dolara ulaştı. Geride bıraktığımız 2021 yılında her 100 dolarlık doğaltaşın 61 doları işlenmiş ürünlerden kazanıldı. İşlenmiş doğaltaş ihracatında ilk sırayı 832 milyon dolarla işlenmiş mermer grubu alıyor. Arkasından 362 milyon dolarlık ihracatıyla işlenmiş travertenler geliyor. Doğaltaş ihracatı, doğrudan ihracı olmayan, işlenerek dolaylı ihraç edilen, kesin veriyi elde edemediğimiz altın, boraks, çinko, bakır ve demir cevheri ihracatının önünde gidiyor. Doğaltaş sektörü, ulaştığı kapasite ve teknik olanaklarıyla ülkemizin en önemli madencilik alanlarından biri… Sektördeki gelişmelerin doğru yönetilmesi ve ülkemizin yararının en üst düzeye çıkarılması için atılması gereken ilk adım, sektörle ilgili “algının” yerli yerine oturtulması. Siyasi irade, bürokrasi, sektör ilgileri, sivil toplum örgütleri, medya ve genel olarak bütün halkın “doğaltaş algısı” üzerinde önemle durulması gerekiyor.

Algı eksiklerini paylaşmadan önce, kültürün insan yaşamının her alanında olduğu gibi, üretim alanında da ne denli etkili olduğunu anlamak için kavramın içeriğine yüklenen değerlerle ilgili bazı alıntıları paylaşalım.

Kültür neden önemlidir?

Aliya İzzet Begoviç’e göre kültür, insanın yaratılış kökenini onaylama ya da reddetme üzerine kuruludur; kültür insan olmak hüneridir. Yaşayan her kültür kendini yaratır ve yeniden üretir. Kültür, erdemli olabilmek için “arzuları yok edin” der. Kültürlerin kurucusu da, koruyucusu da, yaşatanı da insandır. Kültürün temel amacı, özünü terbiye ederek kendine hakim olmaktır. Kültür, düşünmeyi öğretir; farkındalığı artırır; aydınlatır. Bireysel kültürün öznesi “insan”, kitlelerin kültürünün öznesi de “toplum”dur. İnsanların “ruhu”, kitlelerin de “ ihtiyaçları” vardır.

G. Osipov, kültür kavramının yasalar, adetler, toplumsal örgütlenmeler, konuşulan diller, çalışma araç-gereçleri ve teknolojik düzey gibi insanın yaşam deneyimi içinde değer taşıyan her şeyi anlattığını belirtir

Schein Mit’in tanımına göre de kültür dendiğinde, topluluk ya da toplumların iç ya da dış sorunlarını çözmeyi öğrenmeye çalışırken bulduğu, keşfettiği ya da geliştirdiği varsayımlar setidir; bir toplum bu bilgi setinin “doğru” olduğunu zihninde meşrulaştırdığında onu toplumun gelecek kuşaklarına “izlenmesi gereken yol” olarak öğretir.

Edgar Morin, “ Kültür ve uygarlık konjonktüre bağlı olarak üst üste çakışabilir; birbirinin yerine kullanılabilir hatta aynı anlama gelebilir”.

Değişik düşünce insanlarının, farklı bakış açısıyla kültür kavramına yükledikleri değerleri analiz ettiğimizde, kültürün, zenginlik üreterek insan yaşamını kolaylaştırmanın temel belirleyicilerinden biri olduğunu; birikimlerimizin, bilincimizin, bakış açımızın, buluşlarımızın, beklentilerimizin ve bereket üretimimizin verimini “kültürel kavrayışımızın” belirler.

Kültürel kavrayış ile üretimdeki gelişme arasındaki etkileşimi iyi gözlemleyebileceğimiz alanlardan biri de “doğaltaş üretimidir”. İzmir’deki fuarda görüşmeler yaptığımız birinci, ikinci hatta üçüncü kuşak doğaltaş üreticilerinin ortak görüşlerinden biri sektörle ilgili “algının yerli yerine oturmamış” olmasıdır.

Allah’ın taş mı, nimet mi?

Doğaltaş üretimi ilgi menzilimize girdiği günden bugüne gözlediğimiz “algı sapmasının” sektörün önemli sorunlardan biri olduğunu söylüyor ve yazıyoruz. Daha sonra ayrıntılarını tartışmak istediğimiz sorunlar dört başlıkta topluyoruz: Ruhsat izinleri ve ruhsat güvencesi neden önemli? Kamu yönetimi uygulamaları “haksız rekabet” yaratıyor mu? Doğaltaş üretiminde “verimlilik” sorunları var mı? Doğaştaş kültürü ve ekosistemi oluşturmak neden önemli?

Yazının ayrıntısında doğaltaş üretimiyle ilgili değişik sorunlar üzerinde duruluyor: Yasa ve yönetmeliklere göre hazırlanmış dosyalara verilen cevapların gecikmesinin hukuk sistemi bağlamı ele alınıyor. İzinleri geciktiren etkenlerin açık sorgulanmasının sorunun çözümünde etkili olabileceği tartışılıyor. Ruhsat güvencelerinin ticarette “eşdeğerlilik ilkesi” ve “uzun soluklu projeler” yapılmasına etkileri değerlendiriliyor. Doğaltaş üretiminde iş insanlarına rekabette şans eşitliği yaratmanın bir kamusal sorumluluk olduğu irdeleniyor. Zeytin Yasası uygulamasında haksızlık yapılmaması için 18 Temmuz 2019 günü Dünya Gazetesi’nde yayınlanan “ Madenci Çığlığı ve yalın yönetim iddiaları” yazısına gönderme yapılarak, sorunun nasıl ele alınması gerektiğine ilişkin öneriler geliştiriliyor. Çok yakın sahalarda verilen ruhsatlar ve “aşırı kapasite yaratmanın” neden olduğu “fiyat rekabetinin” etkileri de tartışılıyor. Sektördeki iş insanları arasında tartışılan “ ocak işletmeciliği ile işleme tesisi dengesi” de gündemdeki yerini alıyor.

Yatırımlarda “fizibilite bilinci”, “atık ve kayıpların yarattığı sorunlar”, “yakıt, elektrik enerjisin haksız rekabet yaratmayan maliyet”, “navlun konusunda” üreticinin haksızlığa uğramasının önlenmesi, doğaltaş üretiminde “ ölçek sorunu ve verimlilik” konuları da tartışılıyor.

Doğaltaş üretiminde işyerlerinin birikim yeteneklerini koruyarak uzun dönemlerini güven altına almaları için nitelik sorunları da ele alınıyor: Sektörde “ ekosistem analizi” ile eğilimleri izlemek için yapılması gereken “çevre analizleri” irdeleniyor. Sektörde “meta analizi” yapmanın önemi, sektör ilgilerinin “ortak anlatım ve ortak stratji” ihtiyaçları, “pazarlama ve satış tekniklerine” yeniden bakış, atılım için “net bilgi, etkin koordinasyon ve odaklanma” sorumluluğu, “öngörme ve önlem alma” ve “gözetim ve denetim disiplini” ihtiyacı da sorgulamanın kapsama alanına giriyor. Ülkemizde doğaltaş sektöründe “ geliştirici kültür yaratma” üzerinde de duruluyor.

Doğaltaş kaynaklarına bir “kovboy anlayışıyla” yaklaşmamalıyız: Doğaltaşlar sonsuz olan bir kaynak değildir; doğanın düzeni, dengesi ve döngüsü içinde “sınırları” olan ve tükenmekte olan zenginliğimizdir. Doğaltaşların en kalitesiz olanın oluşumunun 125 milyon yıl gerektirdiğini uzmanları söylüyor. Demek ki, doğanın döngüsünü dikkate aldığımızda israf ettiğimiz bir kilogram taşın oluşumu için 125 yıllık bir zaman gerekiyor.

Her zaman tekrarladığımız hususu bir kez daha anımsatalım: Toplumumuzun bir yılda yetiştirilebilen hububat ürünlerini – buğday ve diğerlerini- “nimet” algısıyla değerlendirirken, en kötüsü 125 milyonda oluşan doğaltaşları “Allah’ın taşı” algısıyla değerlendirmemiz sektörün çok temel sorunlarından biridir. Eksik ve yanlış algı siyasi irade mensuplarından bürokrasiye, sektörde yatırım yapanlardan ocaklarda ve işleme tesislerinde çalışanlara kadar yansıyabiliyor. Algıdaki yanlışlık yapılan işin benimsenmesini ve önemsenmesini engelliyor; sektörde çalışmak istekliliğini azaltabiliyor.

Bugün ülkemizdeki doğaltaş üretiminin altın, boraks, çinko, demir, bakır, krom ve bildiğiniz diğer yeraltı zenginlikleri içinde en yüksek döviz getirisi sağladığını akıldan hiç çıkarmamalıyız… Sektörde arama çalışmalarından ocak işletmelerine, taş işleme tesislerinden pazarlama ve satış sorunlarına konuyu dünyanın ve ülkemizin yeni gerçeklerine göre ele almalıyız. Sektörün sorunlarını düşünürken, önce “algımızı” hayatın öz gerçekleri üzerine inşa etmeliyiz… Doğaltaş algımızın değer üretimini nasıl etkilediğini alabildiğine özgürce sorgulamalı ve tartışmalıyız.