Doğalgaz kaynaklı sıfır ya da eksi enflasyon makul bir hesaplama mı?

TÜİK mayıs enflasyonunu hesaplarken doğalgaz için "sıfır fiyat" yöntemi uygulayacak. Yani doğalgaz "zam görmemiş" olarak değerlendirilmeyecek, "yok varsayılacak".

Mayıs ayı enflasyonu her ne kadar sıfır dolayında bekleniyorsa da yüzde 0.35 ile yüzde 0.85 arasında bir gerileme de şaşırtıcı olmaz. 

Bu yöntem ne tümüyle yanlış, ne tümüyle eksiksiz ve doğru. Mayıs oranının doğalgazdan dolayı sıfır ya da eksi çıkması özellikle emeklilerin alacağı zammın düşük kalması yönüyle önemli. Memurların durumu ise 22 bin liralık maaş vaadinden dolayı farklı.

Uygulamalardaki farklılık yüzünden herkesi kapsamıyor olsa da hani şu Karadeniz gazı diye Rus gazı bir ay bedava kullandırıldı ya, işte o sayede mayıs ayı enflasyonu sıfır, hatta bir bakmışsınız negatif gelecek. Peki böylesi bir hesaplama makul mü, mantıklı mı; yoksa bu hesaplamanın altında bir çapanoğlu mu var? 

Öncelikle şunu vurgulamak gerekiyor; bu hesaplama tümüyle mantıksız ve enflasyonu düşürmek amaçlı art niyetli bir hesaplama değil. Hesaplamanın nasıl yapılacağını detaylı olarak anlatmaya çalışacağım, o zaman sizler de tabii ki bir karara varacaksınız. Ama bu hesaplamaya "Tümüyle yanlış” denilemez. Ne var ki bu hesaplama yaklaşımı için “Tümüyle doğru” demek de mümkün değil. Çünkü yazımın ilk cümlesinde dikkat çektiğim “uygulama farklılıkları” bedava doğalgazdan herkesin yararlanmasını mümkün olmaktan çıkardı.

Uygulama farklılığından kastım şu:

Hanelerin tümü kombi kullanmıyor ve fatura her haneye bağımsız bölümler olarak gelmiyor. Merkezi sistemle ısınan milyonlarca hane bu uygulamadan tam yararlanamadı. Konutun bulunduğu coğrafya ya da aynı binada bulunduğu konum dolayısıyla çok farklı fatura ödeyen haneler var. Dolayısıyla doğalgazdaki bu uygulamadan herkes aynı ölçüde yararlanmış değil. Ama hesaplama sanki herkes yararlanmış gibi yapılıyor, gerçi başka türlüsü de pek mümkün olmazdı.  

Memur zammına etki

Bu arada “Mayıs enflasyonu sıfır ya da negatif gelse ne olur ki, zaten seçim geride kaldı, aylık enflasyonun ne önemi var” diye düşünenler çıkabilir. Yok yok öyle düşünmeyin! Bu sıfır ya da negatif veya çok küçük artış başka yönden çok önemli. 

Hangi yönden mi; yılın ikinci yarısında memur ve emeklilere yapılacak zam var ya, işte o yönden... Hem de öyle yalnızca bir ayı ilgilendirmiyor o zam, baz bir anlamda düşük kalacak ve bundan sonraki oranlar hep o görece düşük tutarın üstüne eklenerek gidecek.

Ancak bu yılın ikinci yarısı için dile getirilen en düşük memur maaşının 22 bin lira olacağına dönük vaat dolayısıyla daha önce belirlenmiş olan zam oranı memurlar için pek de anlamlı görünmüyor. Bunu da bir not olarak düşmek gerekir. 

TÜİK’in açıklaması

TÜİK’ten önceki gün yapılan açıklamada, EPDK’nın Resmi Gazete’de 5 Mayıs’ta yayımlanan kararına atıfta bulunularak 24 Nisan’dan 31 Mayıs’a kadarki ilk doğalgaz faturalarının Enerji Bakanlığı bütçesinden karşılanacağı hatırlatıldı. 

TÜİK, bu uygulamanın mayıs ayı tüketici fiyat endeksinde aşağı yönlü güçlü bir etki doğuracağını belirtti. Açıklamada ayrıca hazirandan itibaren aylık 25 metreküpe kadarki tüketimin ücretsiz olması dolayısıyla kısmi bir indirim yaşanacağı, sonbaharla birlikte ise bu sefer endeks üstünde yukarı yönlü kuvvetli bir etki görüleceği kaydedildi.

Mayısta ne olacak, nasıl olacak?

Doğalgazdaki bu uygulamanın mayıs enflasyonuna olabilecek etkisini ölçebilmek için elde veri olması gerekiyor. Özellikle de doğalgazın TÜFE’deki ağırlığını bilmek büyük önem taşıyor. 

TÜİK, geçen yıl madde fiyatlarını açıklamayarak başlattığı veri karartmada kapsamı bu yıl madde ağırlıklarını açıklamayarak biraz daha genişletti. Dolayısıyla doğalgazın TÜFE’deki ağırlığını tam bilmiyoruz. Ama bu demek değil ki bu konuda elimizde hiç veri yok.

Doğalgazın ağırlığı gruplandırılarak veriliyor. Buna göre TÜFE’de 04521 koduyla yer alan kalem “şehir gazı ve doğalgaz” olarak tanımlanıyor. Bu kalemin ağırlığı yüzde 2.8871. Bu kalemde doğalgaz aboneliğinin de bulunduğu, o düşüldükten sonra doğalgazın ağırlığının 2.83 dolayına indiği biliniyor. 

Ancak bu ağırlık sabit değil. Yılbaşında belirlenen bu ağırlık ilgili maddenin fiyat değişimine göre aydan aya değişebiliyor, doğalgazda da bu gözlendi. 

Yılın ilk dört ayında TÜFE genel olarak yüzde 15.21 artarken, doğalgaz fiyatlarında yüzde 5.48’lik gerileme oldu. Bu ters yönlü hareketten dolayı doğalgazın TÜFE içinde yılbaşında yüzde 2.83 olan ağırlığı mayıs ayında yüzde 2.32 dolayına geriledi.

Hesaplama nasıl yapılacak?

TÜFE’nin iki kalemden oluştuğunu varsayalım; doğalgaz ve diğerleri... 

Doğalgazın ağırlığı yüzde 2.32, diğerlerinin ağırlığı ise yüzde 97.68.

TÜİK, Eurostat uygulamaları çerçevesinde mayıs ayında doğalgaz için “sıfır fiyat” yöntemi uygulayacak. 

Yani doğalgazın fiyatı mayısta artmamış gibi dikkate alınmayacak, doğalgaz yok varsayılacak. 

TÜFE’nin toplamı 100, bunun 2.32’si doğalgaz, kalan 97.68’i diğer kalemler. Bir kere 2.32’lik doğalgaz biraz önce dediğim gibi yok varsayılacak. Dikkat edelim; artışın sıfır alınması başka, o kalemin yok varsayılması başka. 

Diyelim TÜFE’nin yüzde 97.68’ini oluşturan kalemlerde hiç fiyat artışı olmadı, oran sıfır. Bu durumda 2.32’lik doğalgaz yokmuş gibi hesaplama yapıldığına göre toplam endeks 97.68 olacak ve nisandaki 100'e göre yüzde 2.32'lik bir gerileme ortaya çıkacak. Yani mayıs enflasyonu bu kadar gerileyecek.

Diğer kalemini oluşturan 97.68, örneğin yüzde 2.37 artarsa 100'e çıkacak ve mayısta nisana göre toplam fiyat değişimi sıfır olacak. 

Doğalgaz dışındaki kalemlerde mayıs ayında nasıl bir fiyat hareketi olduğuna ilişkin sağlıklı ve derli toplu bir veriye en azından ben sahip değilim. Ancak TÜFE’de ağırlıkları görece yüksek olan benzin ve motorinde ay ortalaması bazında sırasıyla yüzde 7.8 ve yüzde 7.4 indirim olduğu dikkate alınırsa genele yayılmış çok hızlı bir fiyat artışı olmadığı söylenebilir. Dolayısıyla yüzde 97.68’lik mal ve hizmet grubunda da fiyatların çok belirgin bir artış göstermediğini görebiliriz. 

Sonuç olarak TÜFE’de mayıs ayında yüzde 0.35 ile yüzde 0.85 arasında bir düşüş görmek şaşırtıcı olmaz.  

Yıllık oran yüzde 39.5’e inecek

Mayıs ayındaki değişimin sıfır olması, mayıstan mayısa yıllık TÜFE değişiminin yüzde 39.5’e inmesi sonucunu doğuracak. Mayısta fiyat gerilemesi olursa yıllık oran doğaldır ki daha da düşük gerçekleşecek.  

Yıllık artış oranı nisan ayı itibarıyla yüzde 43.68 düzeyinde bulunuyordu.