Devletin satış politikası sanayicinin 'şekeri'ni yükseltti

Şekerde kriz bitmiyor. Kamuya ait Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’nin uyguladığı fiyat politikası Kasım 2021’de perakende sektöründe krize neden olurken bugünlerde ise ürünlerinde şeker kullanan imalatçı ve sanayicilerde krize yol açtı. Sanayiciler, Türk Şeker’in kendilerine şeker satmamasından şikâyet ederken, piyasada şeker bulamadıklarını özel sektör fabrikalarının sattığı şekerin ise çok pahalı olmasından yakınıyor. Özel sektör ve kooperatif şeker fabrikaları ise, maliyetlerdeki artışa dikkat çekerek Türk Şeker’in 3 yıl boyunca baskı altında tuttuğu şeker fiyatı nedeniyle sanayicilerin çok tatlı karlar elde ettiğini belirterek maliyetler oranında fiyat artırdıklarını ve isteyen her sanayiciye şeker verdiklerini ifade ediyor.

Sorun ikili fiyat oluşumundan kaynaklanıyor

Şeker piyasasında yaşanan krizin temelinde “ikili fiyat” oluşumu var. 2021 Ekim ayına kadar şeker sektörünün lideri ve fiyat belirleyicisi Türk Şeker’di. Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı döneminde gıda enfl asyonu artmasın diye 3 yıl boyunca şekere zam yapılmadı. Fiyat baskı altında tutuldu. Bu baskıdan zarar gören özel sektör ve kooperatif fabrikaları ilk kez Ekim 2021’de Türk Şeker’den bağımsız olarak şekere yüzde 25 zam yaptı. Kasım’da yüzde 15 daha zam yaptı. Böylece sektörde ikili bir fiyat oluştu. Türk Şeker’in ucuz, özel fabrikaların pahalı fiyatı. Herkes Türk Şeker’den şeker almak isteyince önce market rafl arında kriz yaşandı. Rafl ar boşaldı. Marketler satışı 1 paket ile sınırlandırdı. Bunu önlemek için Türk şeker Kasım ayında yüzde 25 zam yaptı.

Gelinen noktada bugün Türk Şeker’de 50 kiloluk şekerin fiyatı 265 liradan satılırken, özel sektör ve kooperatif fabrikaları aynı şekeri 450 liradan satıyor. Ürünlerinde şeker kullanan sanayici ve imalatçılar doğal olarak Türk Şeker’den şeker almak istiyor. Çünkü fiyatı çok daha uygun. Fakat Türk Şeker’in bu talebi karşılayacak kadar elinde ürün yok. Bu nedenle yakın zamanda Raf Garantili Fiyat satış sistemine geçerek, perakende sektörüne şeker satışı yaparken sanayicilere şeker satışını durdurdu. Özel sektörde şeker var, fakat pahalı diye sanayiciler almak istemiyor. Bu nedenle sanayici “şeker bulamıyoruz” diye şikâyet ederken, özel ve kooperatif fabrikaları “isteyen sanayiciye şeker temin ediyoruz, arzda sorun yok” diyor.

Sanayici, Türkşeker ve zamlardan şikayetçi

Ürünlerinde şeker kullanan sanayiciler Türk Şeker’in kendilerine şeker satmamasından ve fiyatların yüzde 70 artmasından şikâyetçi. Bu konuda Eskişehir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Güler ve Antalya Organize Sanayi Bölgesi Başkanı Ali Bahar yaptıkları açıklamada özetle şu bilgilere yer verdi: “Türk Şeker imalatçı ve sanayicilere şeker satışını durdurduğu için marketlerden küçük paketlerde fahiş fiyatla şeker almak zorunda kalıyoruz. Türk Şeker bizi özel sektör fabrikalarına yönlendiriyor. Orada fiyatlar yüzde 70 pahalı. Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’de şekerin kilosunu KDV dahil 5,30 lira iken, özelleştirilen fabrikalarda bir kilo şeker yaklaşık 9 lira. Konu sanayi olunca ihtiyaç duyulan şeker miktarı yüzlerce tona çıkıyor, dolayısıyla girdi maliyetlerinde de milyonlar ile ifade edilecek bir fiyat artışı yaşanıyor. Bu durum sanayiciden çok ülke ekonomisine zarar verecektir. Çünkü girdi maliyeti artan sanayici bunu kaçınılmaz olarak ürüne yansıtacaktır, dolayısıyla bu da ülkemize enfl asyon, vatandaşa da zam olarak geri dönecektir.”

Kooperatif Fabrikaları: Şeker arzında sıkıntı yok

Kayseri Pancar Ekicileri Kooperatifi ve Kayseri Şeker Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Akay, sorularımız üzerine şekerde yaşanan durumu şöyle özetledi: “Kasım ayında şekerle ilgili rafl arda sorun yaşanınca, Türk Şeker, marketlere raf satış garantili bir uygulamayla şeker satışına başladı. Yani sanayi sektörüne, aracı toptancılara şeker satmıyor. Sanayi kuruluşları kooperatif ve özel sektör fabrikalarına yöneldi. Şeker ihtiyaçlarını buradan karşılıyorlar. Bize gelip şeker almamış bir sanayi kuruluşu yok. Bugüne kadar gelen bütün talepleri karşıladık, yine görüşmelerimiz var. Önceki yıllara göre biz sanayi sektöründe kendi müşterilerimize diğer yıllara göre daha fazla şeker satışı yaptık. Dolayısıyla talep edenlerle ilgili herhangi bir sorun yok, gelen talepleri karşılıyoruz. Ama sanayici talep etmiyorsa bizim sanayiciye sizin şekerinizi biz verelim diyecek halimiz de yok. Bu nedenle talep edenler açısından herhangi bir sıkıntı yok. Sezon sonuna kadar değerlendirebileceğimiz bir şeker var. Yani bir büyük sıkıntı olacağını zannetmiyorum. Sanayicilerin ‘şeker bulamıyoruz, şeker alamıyoruz’ deyimini haksız bir itham olarak değerlendiriyorum. Şeker talep eden, şeker isteyen herkese biz şekeri temin ediyoruz. Arz ile ilgili herhangi bir sıkıntı şu anda yok.”

“Sanayici 3 yıl çok iyi para kazandı” iddiası

Şeker fiyatı konusunda 3 yıldır sektör üzerinde büyük bir baskı olduğunu, Türk Şeker’in fiyatını artırmaması nedeniyle şeker üreten hem kooperatif fabrikaları hem özel sektör için ciddi bir sıkıntı yarattığını vurgulayan Akay: “Bu baskı bizde çok ciddi zararlara yol açtı. Sektör baktı ki böyle olmayacak. Fabrikaları ayakta tutmak mümkün olmayacaktı. Bu nedenle sektör tamamen koptu. Daha doğrusu Türk Şeker, fiyat artırmayarak sektördeki liderliği bıraktı.

En azından maliyetine şeker satabilmek için özel sektör fabrikaları ve kooperatif fabrikaları 2021 Ekim ayında yüzde 25, Kasım ayında da yüzde 15 zam yaptı. Daha sonra rafl arda şeker bulamama sıkıntısı gündeme gelince, tabii fiyatlar 50 kiloluk torbada 450 TL’ye kadar çıktı. Bugün şikâyet eden sanayiciler, bu 3 yıllık süre zarfında, yani şeker kullanarak mamul üreten sanayiciler fiyatın artmamasından ciddi paralar kazandılar. Ama o yüksek kar devri bitti. Üç yıl zam olmayınca çok iyi para kazandılar. Şimdi sektör artık en azından maliyetine satış yapabilmek için bu zamları yapmak zorunda kaldı. Piyasada tabii ki ikili bir fiyat oluştuğu doğrudur. Sektör olarak bunu yaratan biz değiliz. Türk Şeker, işte 265 TL’den 50 kilogramını şeker paketleyip piyasaya kilosu 5 lira 30 kuruştan veriyor. Biz zamanında uyardık. Özellikle Ekim-Kasım döneminde eğer yüzde 52 oranında bir zam yapılsaydı bu sorun orada kalırdı ve çözülmüş olurdu. Türk Şeker zam yapmayarak sorunu büyüttü. Geldiğimiz noktada da gerçekten özellikle Türk şekerin sektördeki kota payı %36, ama perakendedeki payı %15 seviyesinde. Şekerin %85’ini sanayi kuruluşlarına, aracılara satarken bugün ben artık sanayiciye aracı kuruluşlara satmıyorum diyor. Piyasaya 50 kiloluk şekeri 265 liralık bir fiyata çıkıyor ama bu fiyattan sanayiciye, aracıya satmıyor. Sadece raf garantili olarak raftaki yani markete satışını yapıyor.” dedi.

Pancar üretimi yüzde 20.7 düştü

Türkiye’de şekerpancarına dayalı bir şeker üretimi var. Toplamda 33 şeker fabrikası pancar işleyerek şeker üretiyor. Bu fabrikaların 15’i devlete, 12’si özel sektöre ve 6 tanesi ise kooperatifl ere ait. Türkiye’de yıllık ortalama 3 milyon ton civarında şeker üretiliyor. 2020 yılında 23 milyon 25 bin ton şekerpancarı üretilirken 2021’de bu üretim, Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre yüzde 20.7 oranında düşerek 18 milyon 250 bin tona geriledi. Üretimdeki bu düşüş özellikle Haziran-Temmuz ayında şeker arzında sorun yaratabilir ve fiyatlarının artması beklenebilir.
2021 yılında gübre fiyatındaki yüzde 400’ü bulan fiyat artışı, Yılbaşı gecesi (31 Aralık 2021) sulama elektriğine yapılan yüzde 92 oranındaki zam üreticiyi pancar üretiminden daha da uzaklaştırdı. Fabrikalara sözleşmeli olarak pancar üreten çiftçiler 2022’de ekim yapamayacaklarını bildirirken, şeker fabrikaları tarihinde ilk kez önce özel fabrikalar sonra Türk Şeker Ağustos ayında açıklayacakları pancar avans alım fiyatını Aralık-Ocak döneminde açıkladı.

Şeker pancarı avans fiyatı yüzde 100 artırıldı

Şeker fiyatının ve pancar fiyatının baskı altında tutulması nedeniyle çiftçinin gerçekten infial halinde olduğunu, gübre, tohum, sulama elektriği gibi birçok girdide maliyetlerin çok ciddi artığını anlatan Hüseyin Akay sözlerini şöyle sürdürdü: “Maliyetler de ciddi artışlar olunca biz Kayseri Şeker olarak tarihinde ilk defa Aralık’ta avans fiyat açıkladık ve ton başına 420 lira olan avans fiyatı 720 liraya çıkardığımızı duyurduk. Bizden sonra Türk Şeker için işte Sayın Cumhurbaşkanı geçen hafta ton başına 800 liralık bir avans fiyat açıkladı. Bu da tarihinde ilktir. Yani normalde şeker pancarı avans fiyatı Ağustos ayında açıklanır. İlk kez Ocak’ta açıklandı. Pancar çiftçisi normal olarak gerçekten ekim yapamayacaktı. Bu en azından çiftçi için bir umut oldu. Tabii ki bu taban fiyattır. Yani en alt seviyedeki fiyattır ve yine açıklamada da belirtildiği gibi bu gözden geçirilebilir bir fiyattır. Pancar ekimi için tehlike tamamen geçmedi. Biz sözleşmeli üretim yaptığımız çiftçilerle taahhütname imzalatırken hala endişeli olduklarını görüyoruz. Biz bununla kurtaramayız diyen çiftçilerimiz var. Ben bu fiyatın 900 lira olacağını düşünüyorum, 1000 liraya kadar da çıkabilir. Çünkü maliyet artışları böyle devam ederse, yani mazot fiyatı, gübre fiyatı, elektrik fiyat ve sulama maliyeti hepsi bunlar artarsa bu fiyatın da artacağını düşünüyorum.

Bakan Pakdemirli: Şekerde sıkıntı yok, sanayiciler için çalışma yapıyoruz

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, şekerde herhangi bir arz problemi olmadığını, Raf Fiyat Garanti (RFG) Sistemi ile vatandaşın uygun fiyatlara şekere ulaşabildiğini, bakkalların ise bu sistem ile yerel ve ulusal zincir marketlere karşı korunduğunu dile getirdi. Yeni sezona kadar raftaki talebi karşılayacak şekerin olduğunu belirten Pakdemirli’nin konuya ilişkin sözleri şöyle: “Türk Şeker, vatandaşımızın şekeri raftan daha uygun bir fiyat ile alabilmesi için, elindeki şeker stokunun önemli bir kısmını RFG Sistemine ayırdı. Tüm ulusal zincir marketler ve yereldeki birçok market sisteme dahil oldu. Aralık ayı itibari ile bu sistem sayesinde vatandaşımız ulusal ve yerel marketlerden uygun fiyatlara şeker temin etmeye başladı. Türk Şeker, geçen yıla kıyasla, yüzde 60’ı sanayiciye olmak üzere piyasaya yaklaşık 100 bin ton daha fazla şeker verdi. Kendi markasıyla piyasaya şeker arz eden zincir marketlere üretim yapan küçük işletmelere ise şeker vermeye devam ediyor. Sanayicilerimiz için farklı bir fiyat ile şeker arzı konusunda da çalışmalarımız devam etmekte olup, netleştiğinde kamuoyu ile paylaşılacaktır.”

RFG (Raf Fiyat Garanti) Sistemi nedir?

Türk Şeker, ulusal ve yerel zincir marketlere şekeri vermeden önce bir raf fiyat taahhüdü alıyor, ardından şekeri veriyor. Daha sonra da ay sonu satış stok mutabakatı ve saha kontrolleri yaparak, ilgili marketlerin denetimi yapılıyor. Ayrıca çalışılan marketlerin her türlü bilgisi ve mutabakat raporları, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile paylaşılarak, tutulan raporların kontrolü yapılıyor.