COVID-19 yılında reel sektörün sağlık göstergeleri nasıl değişti?

Merkez Bankası’nın sektör bilançoları verilerini değerlendirmeye devam ediyoruz. Bu kez gene 2020 yılında reel sektör firmalarının finansal sağlığı ve karlılık göstergelerinin nasıl değiştiğine bakacağız.

Merkez Bankası’nın bu çalışması bilanço esasına göre defter tutan 860 bin 382 reel sektör firmasının idari kayıtlarına dayanıyor. Bunların 648 bin 610’u mikro, 168 bin 218’i küçük, 35 bin 519’u orta, 8 bin 35’i de büyük ölçekli girişimler.

Araştırmada büyüklük ölçekleri olarak Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın belirlediği ölçütler kullanılıyor. Buna göre yıllık çalışan sayısı 10 kişiden az ve yıllık net satış hasılatı veya bilançosundan herhangi biri 3 milyon TL’den as olan işletmeler mikro işletme olarak kabul ediliyor. Bu ölçüler küçük işletmeler için 50 kişi ve 25 milyon TL, orta işletmeler için 250 kişi ve 125 milyon TL olarak belirlenmiş. Çalışan sayısı 250’den fazla olan veya net satış hasılatı veya bilanço büyüklüğü 125 milyon TL’nin üzerinde olan işletmeler ise büyük işletme olarak tanımlanıyor.

Sayfadaki tabloda bilanço ve gelir tablosu verilerinden hesapladığımız temel bazı finansal oranlar, likidite ve karlılık göstergeleri işletme büyüklüklerine göre karşılaştırmalı olarak yer alıyor. Tabloda 2020 yılı oranları ile bu oranların bir önceki yıla göre ne kadar değiştiklerini görebiliyoruz.

Verilerin ortaya çıkardığı sağlık tablosunun öne çıkan noktalarını şöyle sıralayabiliriz:

• 2020 yılında reel sektör firmalarının borçluluk oranları tüm büyüklük ölçüleri için arttı. 2020 yılı öncesinde de reel sektör işletmelerinin borçluluk oranları zaten aşırı boyutlara ulaşmış durumdaydı. 2020 yılındaki artış, reel sektördeki kırılganlığı biraz daha artırdı.
• Reel sektör firmalarının toplam kaynakları içerisinde yabancı kaynak oranı 2020 yılında 1.66 puan daha artarak yüzde 73.04’e çıktı. Bilançodaki yabancı kaynak oranının toplam kaynakların dörtte üçü düzeyine çıkması, reel sektörün finansal sağlığı açısından oldukça riskli bir durum.
• Yabancı kaynakların toplam kaynaklara oranı, bir diğer ifade ile borçluluk oranı en fazla artan kesim 2.41 puan ile en güçsüz kesim olan mikro ölçekli işletmeler oldu. Bunu borçluluk oranı 2.06 puan artan küçük işletmeler izledi. Orta boy işletmelerde borçluluk oranı 1.65 puan büyük işletmelerde 1.29 puan arttı.
• En yüksek borçluluk oranı artışının, hem en zayıf kesimde hem de toplam sayısı 816 bin 828 ile tüm işletmelerin yüzde 95’i ile en yaygın kesimini oluşturan küçük ve mikro ölçekli firmalarda yaşanması, sorunu daha da ağırlaştıran bir faktör.
• Bu durumu ağırlaştıran bir diğer gelişme de daha önceki yazılarımızda değindiğimiz özvarlık artışının enflasyonun altında kalması, yani reel olarak erimiş olması. Bu da mali göstergelere özkaynakların toplam kaynaklar içindeki payının küçülmesi şeklinde yansıyor.
• Banka kredilerinin toplam yabancı kaynaklar içindeki payının artmış olması, borçlanma kaynağının ağırlıklı olarak banka kredileri olduğunu gösteriyor. Bu da reel sektörün finansal sağlığındaki bozulmanın, bankacılık kesiminin de dikkatle izlemesi gereken bir sorun olduğu anlamına geliyor.
• Bu noktada bankacılar açısından dikkat çekici bir gösterge duran varlıkların yabancı kaynaklara oranındaki ciddi düşüş. Reel sektör firmalarının sahip olduğu durun varlıklarının borçlarına oranı ortalama 3.93 puan düşerek yüzde 54.48’e indi. Orta işletmelerdeki düşüş 5.94 puanı buluyor.
• Genel mali yapıdaki bu kötüye giriş karşısında reel sektör firmaları likiditeye önem vermiş gözüküyorlar. Gerek dönen varlıkların toplam aktifler içindeki payının, gerekse dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranının (cari oran) yükselmesi bunun işaretleri.
• Dönen varlıklar içinde de hem kısa vadeli alacakların hem de stokların payının azalmış olması, işletmelerin alacaklarını ve stoklarını kontrol ederek nakit pozisyonlarını daha güçlü tutmaya öncelik verdiklerini gösteriyor. Nakit oranının (hazır değerler ile menkul kıymetler toplamının kısa vadeli yabancı kaynaklara oranı) 3.75 puan kadar yükselmesi bunun işareti.
• Temel faaliyet göstergelerinden olan aktif devir hızında (net satışların aktiflere oranı) 2.35 puanlık düşüş var. Orta ölçekli işletmelerdeki 3.1 puanlık artışa karşın büyük ölçeklilerde 5.15 puanı, küçük işletmelerde 6.02 puanı bulan düşüşler var.
• Kârlılık oranlarında da genel olarak düşüş söz konusu.
• Sonuç olarak mali yapısındaki bozulmayla karlılık ve faaliyet oranlarındaki olumsuz gidiş, COVID-19 yılında reel sektörün sağlığının biraz daha bozulduğunu ve kırılganlıkların daha da arttığını ortaya koyuyor.