COVID-19 yılında kamu yatırımlarındaki garip denge

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB), yatırımlara ilişkin gayrisafi yurtiçi hasıla verilerini kamu-özel ayrımıyla açıkladı. Bu verilerde 10 ana sektör bazında yatırımların kamu ve özel ayrımıyla performansını görmek mümkün.

2020 yılı COVID-19 salgınının ve salgın karısında alınan önlemlerin ekonomik gidişata damga vurduğu bir yıl oldu. TÜİK verilerine göre böyle bir yılda yatırımların 2019’daki yüzde 12.43’lük sert daralmanın ardından yüzde 7.25’lik büyümeyle kısmen toparlanması dikkat çekmişti. 2018’de yüzde 6.06, 2019’da yüzde 8.1 küçülen makine teçhizat yatırımları yüzde 21.03, diğer aktifler ise yüzde 30.42 büyümüştü.

CSBB verilerini incelediğimizde yatırımların sektörel performanslarında da oldukça ilgi çeken gelişmeler olduğu görülüyor:

• Kamu yatırımlarında en dikkat çeken gelişme sağlık yatırımlarının yüzde 75.5 gibi akıl almaz ölçüde küçülmüş olması. Bunun Covid-19 yılında gerçekleşmiş olması ise olayı iyice garip hale getiriyor.
• Üstelik kamunun sağlık yatırımlarındaki bu olağanüstü düşüş önceki iki yıldaki yüksek oranlı düşüşleri izliyor. Kamunun sağlık yatırımları 2018’de yüzde 14.29 ve 2019’da yüzde 21.22 oranında küçülmüştü. 2020’deki pike halindeki düşüşle kamu yatırımlarındaki üç yıllık toplam düşüş yüzde 83.46’yı buluyor.
• Sağlıktaki durumun bir benzeri, devletin bir diğer temel görevi olan eğitim alanında da görülüyor. 2020 yılında kamunun eğitim yatırımları yüzde 39.94 küçülmüş. Buradaki küçülme de önceki iki yıllık küçülmeyi izliyor. Üç yılın toplamında kamunun eğitim yatırımlarındaki küçülme yüzde 50.24’ü buluyor.
• Kamunun konut yatırımlarında da aynı durum geçerli. Kamunun konut yatırımlarında da peş peşe üç yıllık bir şiddetli küçülme süreci var. 2020’de kamunun konut yatırımlarındaki küçülme yüzde 26.41, üç yıllık toplam küçülme ise 47.7 düzeyinde.
• Kamu yatırımlarında aynı durumun geçerli olduğu bir hayati sektör de tarım. Tarımdaki kamu yatırımları 2018’de yüzde 5.74 küçülmenin ardından 2019’da yüzde 44.02’lik sert bir düşüş daha yaşamıştı. 2020’de bu sert düşüşü yüzde 20.17’lik bir küçülme daha izledi. Böylece kamunun tarım yatırımlarındaki üç yıllık küçülme yüzde 57.88’i buldu.
• COVID-19  yılında toplumun canını en fazla yakan üç alan olan sağlık, eğitim ve tarımda kamu yatırımları büyük bir çöküş yaşarken madencilik, imalat ve enerjide kamu yatırımları tam bir patlama yaşamış.
• İlk sırada madencilik var. Kamunun madencilik yatırımları 2020’de yüzde 83.06’lık bir sıçrama kaydetmiş. Madencilikte kamu yatırımlarındaki üç yıllık büyüme ise yüzde 404.43 gibi olağanüstü bir düzeye ulaşmış.
• İkinci sırada imalat sanayii geliyor. İmalat sanayiindeki kamu yatırımları büyümesi yüzde 81.51’e fırlamış. Üçüncü sıradaki enerjide de kamu yatırımları yüzde 72.94’lük sıçrama yapmış.
• Ancak burada da dikkat çekici bir durum var. Kamunun imalat sanayii yatırımları böyle bir sıçrama yaparken kamu iktisadi teşebbüslerinin (KİT) yatırımları yüzde 2.74 daralmış. İşletmeci KİT’lerde yatırımlar yüzde 2.48 daralırken özelleştirme kapsamındaki KİT’lerde yatırım yüzde 97.92 küçülerek adeta sıfırlanmış.
• Özel sektör yatırımlarında ise cari açık sorununda büyük umutlar bağlanan turizmde yatırımların yüzde 60 daralmış olması gelecek açısından kritik bir olgu. Özel sektör yatırımları madencilikte yüzde 4.57, eğitimde yüzde 5.87 daralma kaydetmiş.
• Toplam yatırımlarda ise turizmde yüzde 59.25, eğitimde yüzde 20.39, sağlıkta 11.89, tarımda yüzde 5.45 ve imalatta yüzde 1.75 küçülme var.