COVID-19 ile ekonomide devr-i alem: Salgından 'dünya kadar' etkilendik

Koronavirüs ile hayat dört buçuk ayını doldurdu. Çin’de başlayan salgın, önce Uzak-Doğu ekonomilerine, ardından Avrupa, Amerika ve dünyanın geri kalanına hızla yayıldı. Hastalığın kendisinden önce ekonomik etkileri, küresel ekonomiyi farklı kanallardan vurdu. İç ticaret ve dış ticaret hızla gerilemeye başladı. Tüketici güveni, turizm, sanayi üretimi gibi kalemlerde bozulmalar oldu. Bütçe harcamaları hızla artarken, bütçe gelirleri geriledi. İşsizlik hızla yükselmeye başladı. Bütün bunların sonucunda yılın ikinci çeyreğinde pek çok ekonomi, daha önce görülmemiş bir hızda küçülecek.

Bazı veriler henüz netleşmemiş olsa da, elimizde genel olarak COVID-19’un küresel etkilerini ortaya koyan göstergeler var. Bunların başında PMI, perakende satışlar, dış ticaret ve turizm verileri geliyor.

PMI

PMI (Satınalma Yöneticileri Endeksi), tüm dünyada sanayi üretim endeksinin ve dolaylı olarak da büyümenin öncü göstergesi olarak kabul ediliyor. Her ay başında bir önceki ayın endeks değeri ilan ediliyor. Bu nedenle PMI için, bir ekonomideki gidişatın görüntüsünü en hızlı çeken veri diyebiliriz.

Satınalma yöneticileri endeksindeki gerileme Çin’de Ocak’ta, diğer ülkelerde Şubat veya Mart aylarında başladı. Son açıklanan veriler Nisan’a ait. Bazı ülkelerin PMI değerleri son 11-12 yılın dibinde iken, bazılarında verinin açıklanmasından bu yana en düşük değerlerine inmiş durumda.

Markit Economics verilerinden derlenen aşağıdaki tablo, dünyanın önde gelen 11 ekonomisinin son 3 aya ait PMI değerlerini ve Nisan verisinin özelliğini gösteriyor.

Euro Bölgesi, Hindistan, İngiltere, Brezilya, İtalya ve Rusya’da endeks şimdiye kadarki en düşük değerine inmiş durumda. Kalan ülkeler ise son 11 yılın en düşük değerini görmüş. Salgın ilk olarak Çin’de başladığı için, en düşük PMI değeri Şubat ayında açıklanmıştı.

Yukarıdaki tabloda en sert gerileme Hindistan’da yaşanmış görünüyor. En düşük değerler ise Hindistan, İtalya ve Rusya’ya ait.

Mart ayında 48,1 olan Türkiye PMI endeksi, Nisan’da 33,4’e geriledi. Böylece PMI değeri son 134 ayın (11 yıl, 2 ay) en düşük düzeyine indi. Bundan önceki dip 2009 yılının Şubat ayında görülmüştü.

İki hafta sonra açıklanacak Mayıs verilerinde bazı ülkelerde yönün yukarı dönmeye başladığını göreceğiz. Bir kısmında ise geri dönüş Haziran ve sonrasında olacak.

PMI değerlerinin dünya genelinde düşüyor olması, daha düşük sanayi üretimi anlamına geliyor. Bu hem iç talep hem de dış talepteki gerilemeden kaynaklanıyor. Dolayısı ile daha düşük PMI, aynı zamanda daha düşük dış ticaret demek.

İHRACAT

PMI dışındaki veriler daha gecikmeli açıklandığı için bundan sonraki tablolarda daha az sayıda ülke göreceksiniz.

COVID-19 sadece doğrudan arz ve talebi miktar boyutunda aşağı çekmekle kalmıyor; aynı zamanda dolaylı olarak emtia fiyatlarının da düşmesine neden olduğu için küresel mal ticaretindeki fiyatları da aşağı çekiyor. Yani dış ticaret hem miktar, hem fiyat boyutunda geriliyor.

2020’de ihracatın gerilemeye ilk başladığı ekonomiler, salgının başlangıç noktası Uzak-Doğu ve petrol ihracatçısı olan ülkeler. İzleyen aylarda diğer ülkelerin ihracatı da düşüşe geçiyor. Mart ve Nisan aylarında gerileme hızlanıyor. Nisan verisi açıklanmış az sayıda ülke var. Bunlar içinde ihracatı en çok gerileyen ekonomi yüzde 60,3 ile Hindistan. Türkiye’nin ihracatı ise yüzde 41,4 azaldı. Güney Kore’de ise yüzde 24,3 düşüş var. (Aşağıdaki tablo Dünya Ticaret Örgütü ve ülkelerin kendi verileri ile oluşturuldu.)

Çin Ocak ve Şubat dış ticaret verilerini tek veri olarak Mart ayında açıkladı. Bu iki ayda yüzde 17,2 ihracat düşüşü yaşandığı için tabloda iki ayın verisi de (*) aynı görünüyor. Geçen hafta açıklanan Nisan ihracatının ise beklentilerin üzerinde bir performans ile yüzde 3,5 yükseldiği açıklandı.

İTHALAT

İthalat da ihracat gibi Mart ve Nisan aylarında hızla gerilemeye başladı. İthalattaki gerilemeyi, azalan talep ve düşen fiyatların yanında bir faktör daha besliyor: yerel paraların değer kaybı.

Bunun çarpıcı örneklerinden biri Norveç. İthalatta frene erken basan ülkelerden biri olan Norveç’in para biri kron (NOK), Ocak-Mart döneminde dolara karşı yüzde 30 değer kaybetti. Bu üç ayın tamamında ithalatı dolar bazında gerileyen Norveç, Nisan verilerini de açıkladı. Kron bazında yüzde 10,8 gerileyen ithalatın dolar bazında performansı açıklanmadığı için aşağıdaki tabloda yer almıyor.

İthalatın en sert düştüğü ülkelerin başında Hindistan geliyor. Mart’ta yüzde 28,7, Nisan’da yüzde 58,7 gerileyen ithalat, PMI ve ihracattaki düşüşle değerlendirildiğinde Hindistan’da sert bir ekonomik daralma yaşanacağını gösteriyor.

Türkiye’nin ithalatı 2019 yılında sert düştüğü için, baz etkisi nedeniyle yılın ilk 3 ayında hızlı yükseldi. Ancak Nisan ayında, ayın son günlerinde uygulanan kırmızı hat politikası ve ilave gümrük vergileri nedeniyle yüzde 28,3 gerileme yaşandı.

PERAKENDE SATIŞLAR

Dış ticaret gibi, iç ticaret de salgından olumsuz etkilendi. Dünyanın en büyük iç pazarına sahip ABD’de perakende satışlar üç aydır geriliyor. Ancak Mart ve Nisan’da gerilemenin hızı arttı.

ABD’nin aksine Çin’de gerilemenin hız kestiğini görüyoruz. Şubat ayında yüzde 20,5 gerileyen perakende satışlar, Mart’ta yüzde 15,8, Nisan’da yüzde 7,5 düştü.

Ülkelerin kendi verilerinden hazırlanan aşağıdaki tablo, son üç ayda önceki yılın aynı ayına göre değişimi gösteriyor. Avrupa dışındaki ülkeler, perakende satış alanında farklı sektörleri dahil edebildiği için tüm verileri aynı mutfaktan çıkmış gibi görmemek gerekiyor. Ancak yine de bu tablo, trend ve momentum konusunda sağlıklı bir kıyaslama yapmamıza olanak sağlıyor.

Salgının en şiddetli yaşandığı ülkelerden olan İtalya ve İspanya’da satışlarda gerileme çift hanelere ulaştı. Euro Bölgesi genelinde Mart ayında yüzde 9,2 düşüş var.

Türkiye, salgından geç etkilenen ülkelerden biri olduğu için perakende satışlarda Mart ayında sadece binde 2 gerileme oldu. TÜİK’in Nisan ayında daha sert bir gerileme açıklaması bekleniyor.

TURİZM

Şüphesiz salgından en kötü etkilenen sektörler seyahat ve turizm oldu. Dünya Turizm Örgütü, yılın ilk üç ayında uluslararası turist sayısının yüzde 22 gerilediğini tahmin ediyor. Sadece Mart ayında ise yüzde 57 gerileme yaşandığı düşünülüyor.

Ülkelerin kendi açıklamalarından derlenen verilere göre ABD’yi ziyaret edenlerin sayısı Mart ayında yaklaşık yüzde 70 geriledi. İspanya’da Mart ayında yabancı ziyaretçilerin sayısı yüzde 64,3 azaldı. Çin’de bu oran yüzde 57.

Geçen yıl 32 milyona yakın yabancı turist alan Japonya’yı, Mart ayında ziyaret edenlerin sayısı yüzde 94 gerilerken, Türkiye’de düşüş yüzde 65 oldu.

Dünya Turizm Örgütü, yıl genelinde turist sayısının yüzde 58 ile 78 arasında düşmesini bekliyor.