Çin tedarik zincirlerinde tıkanıklıklar
Kurtuluş GEMİCİ
Çin’in Şanghay başta olmak üzere nüfus olarak üçte birine yakın bir kısmı neredeyse üç haftadır ya kısmi ya da tamamen kapanmış durumda. Kapanmanın olumlu tarafları arasında virüsün Şanghay dışındaki alanlarda aşağı yukarı kontrol altına alınması, Şanghay’da bu hafta itibarı ile virüsün yayılmasının yavaşlaması beklentisi ve kapanmanın kısmi olduğu birçok yerde hayatın görece normal seyri olarak sıralanabilir. Fakat olumsuz taraflar hiç de azımsanacak gibi değil. En ciddi problemlerden biri de tedarik zincirlerinde oluşan tıkanıklıklar.
Tedarik zincirlerindeki kırılmanın bir numaralı kaynağı karayolu ile gerçekleşen nakliye faaliyetlerinin birçok eyalette kesintiye uğraması. Şanghay’da koronavirüsün müthiş bir hızla yayılması yerel yönetimleri radikal önlemler almaya itti. Bu önlemler arasında tedarik zincirlerini en doğrudan etkileyeni şehirlerarası nakliye trafiğine çoğunlukla herhangi bir ön bildirim olmaksızın uygulanan kısıtlamalar. Bunun nedeni de Çin’in COVID salgınının başlangıcından kısa bir süre sonra işleme koyduğu sağlık kodu sistemi oldu. Bu sistem cep telefonları aracılığı ile yürütülüyor. Kişinin sağlık durumu ve temasta olduğu insanlara bakılarak her kişiye yeşil, sarı ve kırmızı kod atfediliyor. Bunun yanında kişinin bulunduğu yerler bazında risk durumunu özetleyen bilgiler de kod sistemi tarafından bildiriliyor. Mesela vakaların yüksek sayıda olduğu bir şehire uğramak sağlık kodunun sarıya dönmesine veya kişinin virüs riski taşıdığına dair bir notun sağlık koduna eklenmesine yol açabiliyor.
Vaka sayıları düşük olduğunda mantıklı bir risk yönetimi olarak görülebilecek bu sistemin salgın hız kazandığında nakliye trafiğini sekteye uğratmaması mümkün değil. İşin doğası gereği nakliye araçları birçok farklı bölgede bulunuyor ve riskli kategoriden kaçınmaları çok zor. Nitekim tam da bu gerçekleşti ve vakaların artışta olduğu bölgelere giriş ve çıkışlarda uzun kuyruklar oluştu. Bunun yanında hatırı sayılır sayıda nakliye çalışanı günler boyunca kullandıkları araçlarda uyumak zorunda kaldı. Eyaletler ve şehirlerarası ulaşımdaki bu sıkıntılar hâlâ çözülmüş değil.
Bunlara limanlarda özellikle de Şanghay limanında yaşanan tıkanıklıklar eklendiğinde tedarik zincirleri açısından acil sayılabilecek sorunlar ortaya çıkıyor. Şöyle ki Şanghay ve Kunşan gibi Şanghay çevresinde olan bölgeler otomotiv, yarı-iletken, elektronik ve bilumum sanayi alanında çok kritik bir rol oynuyorlar. Kapanma nedeni ile irili ufaklı birçok üretim tesisi faaliyetlerine ara verdi. Faaliyetlerine devam eden üreticiler ise bunu çoğunlukla ellerinde olan stok parçalara dayanarak gerçekleştiriyor. Mesela benim ders verdiğim Zhejiang eyaleti bazlı otomotiv devi Geely üretimine hiç ara vermedi ama bunu yapabilmesinin ana nedeni ellerinde olan parça stoklarının tükenmemiş olması. Şanghay civarında üretim yapan birçok firma ise ki bunların arasında Apple bilgisayarlarının en önemli üreticileri arasında yer alan Quanta ve Pegatron da var, üretimlerini durdurdular.
Fakat asıl risk Şanghay’daki kapanmanın uzaması veya Jiangsu ve Zhejiang gibi eyaletlere de yayılması. Daha önceki bir yazımda belirttiğim gibi omikron kadar bulaşıcı bir virüsün yayılma dinamiklerini tahmin etmek çok zor. Şu an için Şanghay dışındaki bölgelerde virüsün yayılması kontrol altına alınmış durumda, ama virüsün yayılması başka şehirlerde de kapanmayı zaruri kılacaktır. Kapanmanın kapsamı ve süresi genişledikçe tedarik zincirlerinin kırılganlığı da artıyor. Ayrıca bu kırılganlığın otomotiv ve elektronik gibi karmaşık ve Çin’in birçok bölgesine yayılan sayısız şirkete dayanan üretim zincirleri söz konusu olduğunda çok daha yüksek olduğunu belirtmek lazım.
Bu risklerin farkında olan Çin yönetimi şimdiden özellikle lojistik sektörüne mali yardım yapacağının sinyallerini verdi. Ayrıca SAIC gibi Şanghay’da üretim yapan otomotiv firmaları faaliyetlerine tekrar başlayacaklarını duyurdular. Endüstri bakanlığı ise otomotiv gibi karmaşık üretim zincirlerinin ağırlıkta olduğu sektörlere yönelik bir koordinasyon rolü üstleneceğini açıkladı. Bunlar tabii ki olumlu gelişmeler. Fakat Mayıs’ın başına kadar olan dönem kritik bir eşik sayılmalı. Önümüzdeki günlerde Şanghay’daki kapanmanın seyri hem Çin hem de dünyanın geri kalanındaki tedarik zincirleri için müthiş bir önem kazanmış durumda.
____________
(*) Doçent Dr., Yüz Yetenek Programı
Sosyoloji ve İdari Bilimler Fakültesi, Zhejiang Üniversitesi
Hangzhou, Zhejiang
Çin Halk Cumhuriyeti
@kurtulus