Çin büyümesi veya yavaşlaması
Evergrande olayının yarattığı korku ile beraber piyasalarda iki konunun tartışıldığını görmüştük. İlki, biraz da yersiz şekilde, bu gelişmenin bir Lehman krizinde evirilebileceğiydi ki bunun olması için bir neden görmüyorum. Çin hükümeti inşaat sektöründeki sorunların uzun süredir farkında ve geçen yıl 3 kırmızı çizgi adı altında sorunlu şirketlerin manevra alanını ciddi anlamda daraltmıştı. Ancak bilinçli bir “hata” yapılması durumunda Evergrade, Lehman benzeri bir krizi tetikleyebilir.
İkinci konu ise Çin büyümesine etkisi olmuştu. Evergrande’nin Çin büyümesine dört kanaldan etkileyecek. İlki elbette ekonominin önemli bir büyüklüğüne erişen emlak sektörünün daralması ile yaşanacak negatif etki. Buna paralel arazi satışlarından kaynaklanan gelirlerin azalması ve yerel hükümet bütçelerine negatif etkisi. Bankaların kredi verme iştahında azalma ve elbette konut fiyatlarında yaşanacak bir geri çekilme neticesinde oluşacak negatif servet etkisinin hane halkını rahatsız etmesi ve daha az harcamaya zorlaması. Çin hükümetinin Evergrade konusunda kişileri, yani konut almış veya tasarruflarını bu şirketin varlıklarına yatırmış kesimleri, değil kurumları zararı kabul etmeye zorlayacağı anlaşılıyor. Gayet anlaşılır bir strateji. Öte yandan bu saydıklarımız sadece Evergrande etkisi. Ancak Çin’in sorunu Evergrade değil tüm ekonominin yıllardır Evergrade’ye benzer bir şekilde aşırı borç ile büyüyor olması.
Dünya Gazetesi’ne yazdığım Çine ilişkin pek çok yazıda büyüme oranında yüzde 3-4 seviyelerine doğru bir geri çekilmenin kaçınılmaz olduğunu vurguladım. Açıklanan 3. çeyrek büyümesinin yüzde 4,9 seviyesine gerilemesi tek bir dinamiğe bağlanamaz. Elbette Evergrade veya Delta bu çeyrek özelinde negatif etki yaratmış durumda. Ancak yeni yıl döneminin sona ermesi ile beraber global talepte normalleşmenin başlaması ile Çin ihracatı yavaşlamaya başlayacak.
Arz sorunları ve ülkenin yatırıma doymuş olması nedeni ile 2009’da olduğu gibi büyük oranda altyapı paketleri açılması da zor görünüyor. Çin ihracatını desteklemek amacı ile kurunu zayıflatmayı deneyebilir ki bu global ölçüde tepki görecek bir adım olur. Üretici fiyat endeksi yüzde 9 seviyesine yükselmiş olsa da tüketici fiyatları yüzde 2 seviyesinin etrafında, genelde altında, seyrediyor. Bu durumda PBOC ekonomiyi desteklemek için faiz indirmekten ve bankaların kredi açmasını sağlamak için munzam oranları düşürmekten çekinmeyecektir. Yine de geliri veya serveti artmadığı sürece hane halkı Batı ülkelerinin yakaladığı harcama standartlarına gelmeyecek. Sistem içinde oluşan büyük borç oranı bir Lehman veya ödemeler dengesi krizinden ziyade uzun süreli yavaş büyüme olarak kendisini gösterecektir. Normal koşullarda bu durum özellikle emtia fiyatlarını düşürmeli. Ancak cari arz sorunları, navlun maliyetleri ve stok seviyeleri göz önüne alınırsa bu durum yavaşlama gelse bile 2022’nin ilk yarısında gerçekleşmeyebilir.