Çiğ sütte yeni fiyat ve destekleme politikası

Türkiye'de ürettiği ürünün fiyatını belirleme yetkisi olmayan tek kesim çiğ süt üreticileri. Kullandıkları girdilerin fiyatı serbest, ama ürettikleri çiğ sütün fiyatını, büyük bölümü hayvancılıkla ilgisi olmayanlar tarafından belirleniyor.

Çiğ sütte fiyat ve destekleme konusunda yine önemli değişiklikler yapıldı. Son 10 yıldaki değişime bakalım:

2010 yılı sonuna kadar ülke genelinde örgütlü olan Köy-Koop ile sanayiciler arasında yapılan 3 aylık ihalelerle çiğ süt fiyatı belirleniyordu.

2011’den itibaren çiğ süt fiyatı, üretici, sanayici, bakanlık ve üniversite temsilcilerinin temsil edildiği Ulusal Süt Konseyi tarafından belirlenmeye başlandı.

2017 sonunda Ulusal Süt Konseyi'nin belirlediği fiyata müdahale edildi. Gıda enflasyonunu artıracağı gerekçesi ile belirlenen fiyat açıklanamadı.

31 Ocak 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Çiğ Sütün Sözleşmeli Usulde Alım Satımına İlişkin Yönetmelik” değişikliği ile çiğ süt fiyatı belirleme yetkisi Konsey'den alınarak Gıda Komitesi'ne verildi. Fiyatı Gıda Komitesi belirliyor, Ulusal Süt Konseyi açıklıyor.

Yeni fiyat uygulaması

Fiyat kriterleri de sürekli değiştiriliyor. Çiğ süte verilen destekleme primi dönemsel olarak Tarım Bakanlığı tarafından belirleniyor. Seçim zamanı yüksek prim verilirken bir sonraki dönem çok düşük prim oranları ile geçiştiriliyor.

Geçen hafta çiğ sütte fiyat ve destekleme politikası yeniden değişti. Çiğ süt referans fiyatı ilk kez kaliteye ve sınıflandırma esasına göre belirlendi. Daha önce yağ ve protein oranına göre tek bir referans fiyat belirlenirken, mayıs ve haziran dönemi için yağ ve protein değerlerine göre A,B ve C sınıfı olmak üzere 3 ayrı fiyat açıklandı.

Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 25 Ocak 2020'de Resmi Gazete'de yayımlanan "Çiğ İnek Sütünün Sınıflandırılmasına İlişkin Tebliğ"e göre, çiğ inek sütü yağ ve protein oranına göre 3 sınıfta değerlendirilecek. Çiğ süt referans fiyatı da bu sınıflamaya göre yapılacak.

Tebliğde 2020 ve 2021 yıllarında Çanakkale, Burdur ve Aksaray illerinde, 2022 yılından itibaren ise tüm illerde bu uygulamaya geçileceği bilgisine yer veriliyor. Ancak 2022 yılı beklenmeden 1 Mayıs itibariyle ülke genelinde yeni uygulama başlıyor.

Kaliteli süt üreten cezalandırılıyor mu?

Tam 8 yıldır kaliteye göre fiyat konusu tartışılıyor. Amaç, kaliteli sütün teşvik edilmesiydi. Fakat ilk uygulamada açıklanan fiyatlar gösterdi ki, kaliteli süt üretenleri desteklemek bir yana adeta cezalandırılıyor. Gıda Komitesi'nin belirlediği ve Ulusal Süt Konseyi'nin açıkladığı, 1 Mayıs-30 Haziran 2021 dönemi geçerli olacak çiğ süt fiyatı, A sınıfı sütler için litre başına 2 lira 90 kuruş, B sınıfı için 2 lira 85 kuruş ve C sınıfı için 2 lira 80 kuruş.

Ayrıca, Tarım ve Orman Bakanlığı, bu iki aylık dönemde üreticiye litre başına 30 kuruş destekleme primi ödeyecek.

Çiğ süt üreticileri, yem başta olmak üzere girdi fiyatlarının yılbaşından bu yana yüzde 12-15 oranında arttığını, mayıs ve haziranda da girdi fiyatlarının artacağını belirterek bu fiyat artışının zamları karşılamaktan çok uzak olduğunu dile getiriyor. Ayrıca, kaliteli süt fiyatının düşük kaldığını, yağ ve protein oranının yüksek olması için ineklere özel ve daha pahalı yem verdiklerini belirten üreticiler, daha yüksek maliyete katlanarak kaliteli süt üretenlerin ödüllendirileceğine cezalandırıldığını iddia ediyor.

Süt sanayicileri de maliyetlerinin çok yükseldiğini, market zincirleri ile yaptıkları sözleşmeler nedeniyle bu fiyat artışını fiyatlara yansıtmalarının zor olacağını söylüyor.

En yüksek kalite ile en düşük arasında 10 kuruş fark var

Aydın Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Başkanı Sedat Güngör, uzun bir süreden beri herkesin kaliteye göre süt fiyatının verilmesini istediğini belirterek, ilk uygulamanın 1 Mayıs itibariyle başlayacağını söyledi. Güngör: "Bazı endişeler var. Sütün tümüyle analize tabi tutulması gerekiyor. Bu analizi kim yapacak? Sanayici yaptığında üretici aleyhine bir sonuç olur mu endişesi var. Bunların netleşmesi gerekiyor. Ayrıca, belirlenen fiyatlarda barem farkı çok düşük, en yüksek kalite ile en düşük kalite arasında litrede 10 kuruş fark var. Kaliteli süte daha yüksek fiyat verilmeli. Kaliteli süt üretimi teşvik edilmeli. Sanayici kaliteli süt almak istiyorsa bunun bedelini de ödemelidir. Hayvancılıkta işler yolunda gitmiyor. Biz sürekli sahadayız. Üretici büyük sıkıntı yaşıyor. Sütü değerinde satılmazsa üretimi sürdürmesi çok zor" yorumunu yaptı.

Avrupa Birliği kriterlerine uyum sağlanacak

Ulusal Süt Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Muhittin Özder, çiğ sütün kaliteye göre sınıflandırılması ve fiyatın buna göre belirlenmesinin tam 8 yıldır gündemde olduğunu ve tartışıldığını söyledi. Özder, " Biz 8 yıldır bu konuyu tartışıyoruz ve ilk uygulamaya ilişkin açıklama yaptığımız gün Avrupa Birliği'nden çok önemli bir açıklama yapıldı. Avrupa Birliği, süt ve süt ürünlerini birliğin belirlediği kriterlere uygun üretim yapanlardan alacağını ilan etti. Yani, Avrupa Birliği, hangi kriterlere göre üretim yapıyorsa ithal edeceği ürünlerin de o kriterlerle üretilmesi şartını getirdi. Avrupa Birliği'ne çok büyük ihracatımız olmayabilir. Fakat, bu kriterleri ihracat yaptığımız diğer pazarlar da isteyecektir. Bu nedenle kaliteye göre sınıflandırma ve fiyat çok önemli. Avrupa Birliği veya başka pazarlar için değil kendimiz için doğru adım atarak bu kaliteyi sağlamamız gerekiyor" dedi.

Geçiş süreci iyi değerlendirilmeli

Üreticilerin süt analizi, yağ ve protein oranının belirlenmesi konusunda endişe etmelerine gerek olmadığını belirten Özder sözlerini şöyle sürdürdü: "Üretici sütünü birlik veya kooperatif üzerinden sanayiciye satıyor. Analizler de anlaşmaya bağlı olarak yapılıyor. Analizlerde şahit numuneleri alınıyor. Tarım Bakanlığı bunlar üzerinden de gerekli denetimleri yapıyor. Bu konuda bir sorun olacağını sanmıyoruz. Kaliteyi belirlemek için belli formülasyonlar var. Programlar var, veriyorsunuz 1 gram yağ veya protein artışında size fiyatın ne olması gerektiğini veriyor. İdeal olanı bu, ama daha yeni başlıyoruz. Bunların hepsi yapılacak."

Özetle, çiğ sütte yeni bir fiyat ve destekleme politikası uygulanacak. Sürdürülebilir olması için üreticiden tüketiciye kadar olan zincirin her halkası iyi yönetilmeli. Girdi fiyatları artarken çiğ süt fiyatı aynı oranda artmazsa üretim sürdürülemez. Aynı durum sanayici için de geçerli. Tüketici de haklı olarak kaliteli, sağlıklı sütü uygun fiyata tüketmek istiyor.

SÜTTE 2021 VE 2022 YILI DESTEKLEME ESASLARI

✔ Çiğ süt desteği ve süt piyasasının düzenlenmesine ilişkin Cumhurbaşkanı Kararı 22 Nisan 2021 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı.

✔ Tarım ve Orman Bakanlığının belirleyeceği dönemler, kriterler ve birim fiyatlar üzerinden çiftçilere çiğ süt destekleme ödemesi yapılacak.

✔ Üretmiş olduğu çiğ sütü, süt işleme tesislerine satan ve bir üretici örgütüne üye olan yetiştiriciler desteklemelerden yararlanacak.

✔ Manda, inek, koyun ve keçi sütü, soğutulmuş inek sütü, üretici örgütleri kanalı ile pazarlanan soğutulmuş inek sütü destekleme kapsamında olacak.

✔ Çiğ inek sütü desteklemesi, protein ve yağ değerine göre yapılan A,B,C sınıflamasına göre ödenecek.

✔ Üretmiş olduğu çiğ sütü, süt piyasasının düzenlenmesi uygulaması kapsamında, üretici örgütleri aracılığı ile süt ürününe (süt tozu) çevirterek Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü (ESK)’ne satan üreticiler çiğ süt desteklemesinden yararlandırılacak.

✔ Hastalıktan ari işletme belgeli süt üreten işletmeler, ürettikleri çiğ sütü, faaliyet alanında sütün arzı/satışı bulunan işletme kayıt belgesine sahip ve Bakanlık Süt Kayıt Sistemi’ne kayıtlı yerel perakendecilere, işletme kayıt belgesine sahip Bakanlık Süt Kayıt Sistemi’ne kayıtlı süt dolum tesislerine fatura/müstahsil makbuzu karşılığında satmaları şartıyla çiğ süt desteklemesinden yararlandırılacak.

✔ Ürettiği çiğ sütü, Dijital Tarım Pazarı (DİTAP) üzerinden doğrudan veya üyesi olduğu üretici/yetiştirici örgütü üzerinden satan üreticilere Bakanlığın belirleyeceği dönemler, kriterler ve birim fiyatlar üzerinden ilave destekleme ödemesi yapılacak.

✔ Çiğ süt piyasasının düzenlenmesi uygulamasında, Et ve Süt Kurumu tarafından yapılan alım ve satım arasında oluşacak fark, hayvancılık destekleme bütçesinden karşılanacak.

✔ Çiğ sütü toplayan, pazarlayan üretici örgütlerine desteğin yüzde 3'ü "çiftçi örgütlerini güçlendirme" amacıyla ödendikten sonra kalan miktar çiftçiye ödenecek.