Bütçe yılın üçüncü çeyreği sonunda dikiş attı!..

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından önceki gün 2023 bütçesinin Eylül ayı sonuçları yayımlandı. Yayımından hemen sonra da bir televizyon kanalında ilk yorumlarımızı yaptık.

Bütçenin genel sonuçları tabloda görüldüğü gibi gerçekleşmiş.

- Eylül ayı bütçe giderleri 570.5 milyar lira olurken aynı ayın bütçe gelirleri 441.2 milyar lira olmuş. Dolayısıyla bütçe bu ay itibariyle 129.2 milyar lira açık vermiş.

- Bütçe giderlerinin 499,7 milyar lirası faiz dışı ve kalan yaklaşık 70,7 milyar lirası da faiz giderlerinden oluşmuş.

- Bütçe gelirlerinin de sadece 386,2 milyar lirası vergi gelirlerinden sağlanmış.

- Dolayısıyla yüksek borçlanma nedeniyle faizden fazla borçlanmaya bağlı olarak faiz dışı denge 58.4 milyar lira açık vermiş.

- Öte yandan Ocak-Eylül dönemi bütçe giderleri 3 trilyon 953 milyar lira olurken bütçe gelirleri 3 trilyon 440 milyar lirada kalmış. Bu durumda 9 aylık bütçe açığı da 512 milyar lira olarak gerçekleşmiş.

Tablonun üstten ya da yukarıdan görünümü aynen böyle…

Şimdi dilerseniz tabloyu biraz ayrıntılandıralım ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan bültene bir bakalım. 

Bütçenin harcama (ödenek) tarafı

Hatırlanacağı üzere bütçe harcamaları 6 Şubat deprem hasarlarının giderilmesi vesilesiyle revize edilmiş ve 5 trilyon 589 milyar liraya çıkarılmıştı.

- Sadece Eylül ayının harcama toplamı bile revize bütçe ödeneğinin yüzde 10’unu aşmış.

- Gerek Eylül ayının ve gerekse 9 ayın harcamalarının dağılımına baktığımızda, bütçenin yaklaşık dörtte birini personel giderleri ve yüzde 40’ını aşan kısmını ise karşılığı olmayan transfer harcamaları oluşturmuş.

- Faiz giderleri de bütçe ödeneklerinin yüzde 12’sine ulaşmış ve geçen yılın yüzde 127’si olmuş.

Bütçe harcamaları içerisinde en çok dikkati çeken kalem personel giderleri.

- Sadece Eylül ayında personel ödeneklerinin yüzde 14’ü kullanılmış.

- Öte yandan geçen yılın aynı ayına göre de personel ödenekleri yüzde 118,5 artmış.

- Ocak-Eylül döneminde ise bütün yılın personel ödenekleri aşılmış. Artık bütçede personel ödenekleri tamamen tükenmiş durumda. Ekim ayından itibaren personel yedekleri kullanılacak herhalde.

- Bu arada emeklilere yapılacak ikramiye ve benzeri bonus niteliğindeki perakende ve ilkeden uzak ödemeler henüz bütçeye yansımış değil. Muhtemelen Kasım ayı içerisinde bu konu netleşmiş ve hayata geçirilmiş olacak.

Bütçenin gelir tarafına gelince…

Önce şu tespiti yapalım. Bütçe gelir hedefinin 9 ayda yaklaşık yüzde 70’i tahsil edilmiş. Bütçe gelirlerinin içinde en önemli kalem olan 4 trilyon 271 milyar lira vergi gelirlerinin 9 ayda daha 3 trilyon lirası bile toplanamamış. Dolayısıyla vergi gelir hedeflerinin gerisinde kalındığı açık.

Nitekim aşağıdaki tablo da şunu gösteriyor.

- Hem Eylül ayında ve hem de Ocak-Eylül döneminde gelir ve kurumlar vergisi performansı çok düşük kalmış. 9 ayda bu vergilerin üçte ikisi bile toplanamamış.

- Dahilde alınan KDV tahsilatı bütçe gelir hedefinin yüzde 77’sine ulaşmış. Bu tahsilatta Gelir İdaresinin son dönemde yaptığı piyasa denetimlerinin etkisinin olduğu çok açık.

- ÖTV tahsilatı da bütçe hedefinin yüzde 75’ini bulmuş.

- Ancak İthalde Alınan KDV, özellikle ithalattaki seyre göre düşüş sergilemiş ve 9 ayda bütçe hedefinin yüzde 70’ine bile ulaşamamış.

Sonuç itibariyle; 9 aylık bütçe gerçekleşmeleri bütçenin dikiş attığını gösteriyor. 2023 bütçesiyle öngörülen 659 milyar lira bütçe açığı hedefinin 9 ayda 512 milyar lirasına ulaşıldığı anlaşılıyor. Yani bütçe açığının yüzde 77,7’sine ulaşıldığı ve kalan üç ayda yaklaşık 137 milyar lira bütçe açığı içerisinde kalınamayacağı görülüyor. Nitekim 2024-2026 OVP ile bütçe açığının 1,6 trilyon lira olarak öngörülmesi de tesadüf değil.