Bütçe ve finansman programını en iyi eski bir Hazineci yorumlar

2024 bütçesi Meclis’te görüşülüyor, Hazine ve Maliye Bakanlığı da Hazine’nin 2024 yılı finansman programını önceki gün açıkladı. Programda neler öngörüldüğünü açıklamada yer alan tabloda görüyoruz. Bu tabloya biz iki sütun daha ekledik; 2023 gerçekleşme tahmini ile 2024 programı arasındaki tutar ve yüzde farkını.

Hazine, 2024 yılında bu yıla göre nakit bazlı olarak 1 trilyon liradan daha fazla borçlanmak (toplam 2.2 trilyon) ve tabii ki aynı tutarda finansman bulmak durumunda. Bu yıla göre artışın oranı yüzde 87.

Başlıkta da belirttiğim gibi yıllarını bu işe vermiş eski bir Hazinecinin değerlendirmesi dururken bütçe öngörüleri ve finansman programı konusunda bize söz söylemek pek düşmez.

Bu Hazineci dostum bütçe ve finansman programıyla ilgili neler mi söylüyor; özet olarak aktarıyoruz, buyurun...

Meclis’in bütçe hakkı yok edildi

2024 bütçesi hakkında uzun değerlendirmeler yapmayacağım, çünkü gerek yok. Ödenekler üzerinden tahlil yapsam, anlamsız; çünkü Meclis’in bütçe hakkı yok edildi. Bütçede ödenek üstü harcama sıradanlaştı. Zaten Bütçe Kanunu Teklifinin 5’inci maddesi bu işlemi yasalaştırıyor. Harcamaları önceki yılla karşılaştırmanın da bir anlamı yok.

Aynı durum gelirler için de geçerli. Enfl asyon ve kur tahminleri şimdiden geçersiz olduğu için gelir tahminleri tutmayacak. Muhtemelen tahminleri aşacak olan enfl asyon, KDV ve ÖTV gibi harcamadan alınan vergiler başta olmak üzere gelirlerin yükselmesi sonucunu doğuracak. Yüksek kur artışı ise ithalde alınan KDV’nin performansını iyileştirecek.

Artık bütçe dokümanı, Anayasa’da yazıldığı için Meclis’ten geçirilmesi gereken bir belge, o kadar.

Konunun can alıcı kısmı faizler...

Bütçenin faiz harcamaları 2021’den sonra almış başını gidiyor. 2006-2018 arasında 45-55 milyar lira bandında seyreden tahakkuk bazlı faiz giderleri Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçişten sonra artmaya başlamış. Ama asıl tırmanış “Nas” yılından sonra. Her yıl katlanan faiz gideri 2021 yılında 181 milyar, 2022’de 313 milyar olmuş, bu yılki tahmin 646 milyar, 2024 öngörüsü ise 1 trilyon 254 milyar. Bu tutarların tahakkuk bazlı olduğunun altını bir kez daha çizmek isterim.

“Nas” diyerek Merkez Bankası faizini düşürüp enfl asyonun, döviz kurlarının ve döviz ile enflasyona endeksli Hazine borçlanmasındaki yükün roket hızıyla tırmanmasına yol açmanın sonucu işte bu olmuş.

Bu gelişmenin doğal sonucu olarak tabii ki faiz giderinin vergi gelirine oranı da artış gösteriyor. 2015’te yüzde 13 olan, 2017’de yüzde 11’e kadar düşen faiz harcamalarının vergi gelirlerine oranı 2024’te yüzde 17’ye çıkacak. Bu oranda kalınabilirse tabii ki...

Devlet topladığı verginin neredeyse beşte birini parası olanlara faiz olarak transfer etmeye başlamış. Emeklisine,çiftçisine, asgari ücretlisine vermemiş, tasarruf edecek kadar geliri olanlara bütçeden her geçen yıl artan tutarda kaynak aktarmış.

Gelelim finansmana...

Hazine 2024 yılının finansman programını yayımladı. Bu programda neler mi dikkat çekiyor, sıralayayım...

- 2024 yılındaki iç borç faiz ödemeleri anapara ödemelerinin üstünde. Hatırladığım kadarıyla bu bir ilk. Tahminim bu durumun önümüzdeki yıllarda da devam edeceği yönünde. Çünkü muhafazakar varsayımla yapılan projeksiyonlara göre, önümüzdeki yıllarda 2.9 trilyon lira anapara borcu olan Hazine, 3.8 trilyon lira faiz ödemesi yapacak.

- Geleneksel olarak dış borç anapara ödemeleri kadar yeni dış borç alan Hazine bu yıl bunu beceremiyor. Hem dış borç anapara, hem de faiz ödemeleri için içeriden borçlanıyor, dışarıya ödeme yapıyor. Bu yıl programladığından daha az dış borç alabilen Hazine, 2024’te iddialı bir artış öngörmesine rağmen, anapara ödemesi kadar bile dış borç alamıyor.

- Bu ve diğer nedenlerden dolayı iç borç çevirme oranı yüzde 100’ün üstünde. Bankaların üzerindeki borçlanma baskısı artacak. 100 lira borç geri ödemesi yapan Hazine, bankalardan 136.5 lira yeni borç isteyecek. Bankalar bir yerden 36.5 lira bulup Hazine’ye borç vermek istemezlerse, BDDK ve/veya TCMB devreye girerek çeşitli “tatlandırıcı (!)” önlemler alacak.

Sadece bunlar mı?

“Yenilikler” yalnızca bu sayılarla sınırlı değil! Örneğin teklifin 12’nci maddesi önceki yıllardan farklı. Dış borçlara ilişkin garanti ve dış borç ikraz limiti bu yıl 4.5 milyar dolardı. Tutar gelecek yıl 9 milyar dolar olacak. Hazine KİT’lerin ve belediyelerin dışarıdan aldıkları borçlara garanti veriyor veya aldığı dış borcu kamu kuruluşlarına kullandırıyor.

Aynı maddeyle Hazine’ye 330 milyar liraya kadar ikrazen özel tertip devlet iç borçlanma senedi çıkarma yetkisi veriliyor. Böylelikle, Hazine, Türkiye Varlık Fonuna, kamu bankalarına ve diğer kamu kuruluşlarına fon yaratabilecek.

İlk üç ay şenlik, sonrası tam şenlik!

Özetlemek gerekirse 2024’ün seçimlere kadar olan ilk üç ayı bayram havasında geçecek. Bu yılın bütçesinin bazı ödenekleri harcanmayacak ve emanete alınacak.

Gelecek yılın ilk üç ayında tam bir harcama şenliği yaparak mahalli idare seçimlerine gideceğiz.

Yani ilk üç ay şenlik var. Asıl şenlik(!) ise bayramdan sonra...