Bugünkü artışa rağmen tüketici güveni hala düşük
TÜİK, Mayıs ayı tüketici güven endeksini açıkladı. Mevsim etkilerinden arındırılmış endeks, 59,5 puan oldu. Böylece geçen ay 54,9 ile son 16 yılın en düşük değerine inen tüketici güveni Mayıs ayında hafifçe yükseldi.
Endeksi yorumlamadan önce, teknik bazı özelliklerini hatırlayalım:
Hesaplama Yöntemi
Tüketici güven endeksi her ayın ilk yarısında 4884 hanede yapılan anket ile hesaplanıyor.
Anketin sonucunda 4 endeks oluşturuluyor. Bu endeksler, gelecek 12 aya ait
• hanenin maddi durum beklentisi,
• genel ekonomik durum beklentisi,
• işsiz sayısı beklentisi,
• tasarruf etme ihtimali.
Bu dört endeksin ortalaması ise tüketici güven endeksini veriyor. Güven endeksi 0 ile 200 aralığında bir değer alıyor. Sonucun 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser duruma, 100’den küçük olması ise kötümser duruma işaret ediyor.
Alt Endekslerde Durum Ne?
Şimdi, dört alt endekste neler olduğuna bakalım. Aşağıdaki tablo, tüketici güven endeksini oluşturan alt endekslerin son 3 aya ait seyrini veriyor.
• Mart ayında 78,6 olan hanenin maddi durum beklentisi Nisan’da 72,5’e düştükten sonra Mayıs’ta 79,2’ye çıktı. Nisan’daki 72,5 düzeyi endeksin şimdiye dek gördüğü en düşük nokta olmuştu.
• Genel ekonomik durum beklentisi şimdiye kadarki en düşük noktası olan 67,3 puana, küresel krizin başladığı dönem olan 2008 yılının Kasım ayında inmişti. 2020’nin Mart ayında 75,6 olan genel ekonomik durum beklentisi Nisan’da 74,8’e düştükten sonra Mayıs’ta 81,8 oldu.
• Mart ayında 57,6 olan işsiz sayısı beklentisi Nisan ayında 53,8’e düşmüştü. Bu da işsiz sayısı beklenti endeksinin şimdiye kadarki en düşük noktası idi. Bugün açıklanan Mayıs değeri 55,3 oldu. Bu endeksi diğerlerinden farklı yorumlamak gerekiyor. İşsiz sayısı beklentisi endeksinin yükselmesi işsiz sayısında azalma beklendiğini, endeksin düşmesi ise işsiz sayısında artış beklendiğini gösteriyor.
• Mart ayında 21,2 olan tasarruf etme ihtimali Nisan ayında 18,4’e düştükten sonra Mayıs’ta 21,7 oldu. Endeks en düşük değeri olan 15’i Kasım 2008’de küresel kriz döneminde görmüştü.
Mayıs verisi ne anlama geliyor?
Yukarıdaki dört alt endeksin ortalaması ile hesaplanan tüketici güven endeksi, Nisan’da 54,9 puana gerilemişti. Bugünkü verileri tüketici güveninin Mayıs ayında Nisan’a göre yükseldiğini gösteriyor.
Covid-19 nedeniyle, Mart ve Nisan aylarında tüketici güven endekslerinde gerileme başlamıştı. Nisan’da tüketici güven endeksini oluşturan dört endeksten ikisi (maddi durum beklenti endeksi ve işsiz sayısı beklenti endeksi), şimdiye kadarki en düşük seviyelerine inmişti.
Mayıs verisinde, dört alt endeks ve doğal olarak tüketici güveni de yükseldi. Ancak bugünkü yükseliş bizi yanıltmamalı. Elbette endeksteki artış sevindirici ama hala dibe çok yakınız.
Tüketici güveni sadece Türkiye’de değil, covid-19 nedeniyle dünya genelinde zayıf seyrediyor. İnsanların günlerini evlerinde geçirdiği, ekonomik aktivitenin gerilediği, pek çok insanın işini ya da gelirini kaybettiği, çok sayıda işletmenin faaliyetlerini azaltmak zorunda kaldığı bir ortamdayız. Böyle bir ortamda tüketici güveninin zayıf olması normal.
Ancak Türkiye’ye has bazı durumlar da yok değil.
Bunlardan biri endeksin, tarihinin en düşük düzeylerinde olması. 2004 başından beri aylık olarak ilan edilen tüketici güveni hiç son zamanlardaki kadar düşük olmamıştı. Bugünkü yükselişe rağmen endeksin hala dip noktalarına çok yakın olduğunu göz ardı etmememiz gerekiyor.
İkincisi TL’deki değer kaybı. Endeksin tarihi düşük seviyelerde olmasında, yukarıda saydığımız salgına bağlı nedenler etkili olduğu kadar, değer kaybeden TL ve artan altın fiyatlarının da etkisi var.
Üçüncüsü, 2004 yılından bu yana endeksin sürekli olarak 100’ün altında olmasındaki tuhaflık. Hatırlayalım; güven endeksi 0 ile 200 aralığında bir değer alıyor. Sonucun 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser duruma, 100’den küçük olması ise kötümser duruma işaret ediyor. TÜİK verilerine göre 2004’ten beri endeks sürekli olarak 100’ün altında. Yani TÜİK’e göre Türkiye’de 2004’ten beri tüketici güveni kötümser ki; bu da pek normal değil.
Kritik seviye 70
Tüketici güveninde son aylarda yaşanan bozulmanın ana nedeni coronavirüs salgını ve salgın döneminde alınan tedbirlerin insanların beklentilerini bozması. Son haftalarda normalleşmeye dönük adımlar yavaş yavaş tüketici güveninin de toparlanmasını sağlayacaktır.
Büyük bir olasılıkla Haziran’da Mayıs’tan daha iyi bir sonuç göreceğiz. Gidişatta bir sapma olmazsa, Temmuz’da da artış devam edecektir. Ancak ekonomide hızlı bir toparlanma için yükselişin sonraki aylarda da devam etmesi gerekiyor. Ben bunun için kritik eşiğin 70 puan olduğunu düşünüyorum. Ne zaman tüketici güven endeksinin 70’li seviyelere çıktığını görürsek, o zaman havanın pozitife döndüğünü konuşabiliriz.