Buğdayda yaşananlar ayçiçeği ve mısır üreticisini endişelendirdi 

Tarımda zor bir süreç yaşanıyor. Denilebilir ki tarımda ne zaman rahat bir dönem yaşandı ki? Ayrıca ülke zor bir süreçten geçiyor. Her gün yeni vergiler, yeni zamlar, alım gücünün düşmesi, artan yoksulluk ve bunun sonucunda kimse hayatından memnun değil.

Çiftçiler açısından bakıldığında bugünlerde birçok ürünün hasadı yapılıyor. Hasat dönemi normalde aylarca verilen emeğin karşılığının alındığı ve yüzlerin güldüğü dönemdir. Ama kimsenin yüzü gülmüyor. Herkes endişeli.

Bir yandan mazot başta olmak üzere tarımsal üretim girdilerinin fiyatı artıyor. Seçimden önce mazotun litresi 19 lira civarındaydı, şimdilerde 35 lira. Son 1 ayda yüzde 50’den fazla zam geldi. Yeni vergiler, yeni zamlarla üretmek her geçen gün daha da zorlaşıyor. Bir yandan da hasadı yapılan ürünler alıcı bulamıyor. Fiyatlar artan maliyetlere rağmen geçen yılın altında seyrediyor. Yapılan yanlış ithalat nedeniyle depolar dolu. Ürün konulacak depo bile sorun oldu. Çiftçi üretiyor ama değerinde satamıyor. Alım garantisi olan ürünlerde çiftçi bazı sorunlar yaşasa bile en azından ürününü satacağı garantisi var. Ya alım garantisi olmayan ürünler?

Buğdayda yaşananlar çiftçiyi tedirgin etti

Buğday ve arpada yaşananlar çiftçiyi diğer ürünler için de tedirgin etti. Bu hasat döneminde buğdayda yaşananları kısaca özetlersek; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 6 Haziran’da Toprak Mahsulleri Ofisi buğday alım fiyatını açıkladı. Ekmeklik buğdaya ton başına 8 bin 250 lira artı ton başına 1000 lira alım primi açıklandı. Makarnalık buğdayda ise alım fiyatı 9 bin lira ve ton başına 1000 lira primle birlikte 10 bin lira fiyat verildi. Ürününü Toprak Mahsulleri Ofisi’ne (TMO) teslim edenlere 30 gün içinde ürün bedelinin ödeneceği de duyuruldu.

Fiyatların açıklanması ile birlikte üreticiler Ofis’ten randevu almak için adeta akın etti. Ancak, birçok çiftçi randevu alamadı.  Serbest piyasada tüccar, sanayici ürün almadığı için buğday fiyatı ton başına 6 bin liranın bile altına düştü. Fiyat düşünce Ofis’e başvurular daha da arttı. Randevu almak işkenceye dönüştü. En önemli sorunlardan birisi de sezon öncesi dünya buğday fiyatlarındaki düşüş ve 30 Nisan 2023 tarihine kadar gümrük vergisinin sıfır olması nedeniyle depolar ithal buğdayla doldurulmasıydı. Lisanslı depolarda yer yok diye çiftçi geri çevrildi.

Cumhurbaşkanlığı Kararı ile 1 Mayıs’tan itibaren gümrük vergisi yüzde 130’a çıkarıldı. Toprak Mahsulleri Ofisi, 31 Mayıs 2023 itibariyle un regülasyonuna son verdiğini yani ‘ekmek fiyatı artmasın’ diye un sanayicilerine ucuz buğday vermeyeceğini, sanayicilerin piyasadan buğday almalarını istedi. Ofis, ayrıca ekmeklik buğday satış fiyatını ton başına 9 bin 350 lira, makarnalık buğday satış fiyatını ton başına 10 bin 200 lira olarak açıklayınca özel sektör az da olsa piyasadan buğday almaya başladı. Bu arada tahıl koridorunun kapanması ile fiyatlarda bir artış olmaya başladı. Ofis alımlarını geçen yıla göre neredeyse yüzde 100 artırınca çiftçinin randevu alamama sorunu kısmen azaldı.

Mısır ve ayçiçeği üreticisi neden endişeli?

Bugünlerde mısır ve ayçiçeği üreticileri buğdayda yaşananlara dikkat çekerek ürünlerini satamayacakları endişesiyle her gün telefonla arıyor veya mesaj gönderiyorlar. Endişenin temel nedeni, depolarda yer olmaması nedeniyle ürünlerinin ellerinde kalacağı yönünde. Yine buğdayda olduğu gibi fiyatların düşmesinden korkuyorlar.

Hem depoların dolu olması hem de piyasadaki fiyatı geçen yıla göre düşük olması üreticinin ürünü satamam endişesini güçlendiriyor 

Çukurova’da ayçiçeği hasadı başladı ve verilen fiyat kiloda 10 lira civarında. Ayçiçeğinde de gümrük vergisi 31 Mayıs’a kadar sıfır olarak uygulandığı için sanayiciler hasat öncesi belli miktarda da olsa stok yaptı. Bu nedenle çiftçinin ayçiçeği çekirdeğine fazla talep yok.

Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru, ayçiçeği üreticisinin yaşadığı endişeyi şu sözlerle dile getirdi: “Çukurova’da ayçiçeği ekimleri özellikle susuz kıraç bölgelerde buğdaya alternatif olarak ekilmekte ve her yıl da getirisinden dolayı ekim alanı artmaktadır. Bu yıl Adana’da yaklaşık olarak 750 bin dekar ayçiçeği ekiminden, ilkbahar yağışlarının da olumlu etkisiyle 240 bin ton civarında rekolte beklemekteyiz.

Ancak bu yıl buğday, arpa ve mısırda 30 Nisan 2023 tarihine, ayçiçeği çekirdeği ve ham ayçiçek yağında ise 31 Mayıs 2023 tarihine kadar gümrük vergileri sıfır olduğu için, sanayiciler tedariklerini yurt dışından yaparak, hasada tüm ürünlerde devir stoku ile girmişlerdir. Yurt dışı emtia fiyatlarının düşmesi ve gümrük vergilerinin yükseltilmesinde geç kalınmış olması, maalesef buğday, arpa ve ayçiçeğinde hasada depo ve siloların dolu olarak girmemize neden olmuş ve hasat zamanı iç talebi ve fiyatları da düşürmüştür.

Bunun yanında ayçiçeği yağı fiyatlarında yaşanan düşüşlerin devam edeceği beklentisi ile yağ sanayicilerimiz; hasatta piyasaya girmekten ve fiyat vermekten, mal almaktan çekinmektedir. Bu nedenle de şu anda Adana’da talebin çok az olduğu ayçiçeği piyasasında fiyatlar 43% randıman için kilo başına 10-11 lira arasında değişmektedir. Halbuki geçen yıl Adana’da çiftçinin fiyat beklentisi 14 liraydı. Çukobirlik kilo başına 10 lira 30 kuruş olarak açıkladığı ilk fiyatı önce 10 lira 80 kuruşa ve en son Ağustos ayında ise fiyatı 11 lira 25 kuruşa çıkardı. Tüm bu olumsuzlukların yanında finansmana ulaşmakta zorluk çeken ve özel bankalardaki kredileri kapalı olan sanayiciler mal alımı için yeterli kaynak bulamamaktan da şikayet etmektedir.”

Ayçiçeği 2021’de 15-16 liraydı

Mutlu Doğru’nun da belirttiği gibi Çukobirlik geçen sene ayçiçeğinin kilosunu 11 liranın üzerinde bir fiyatla aldı. En büyük alıcı konumundaki Trakyabirlik, sezon başında kilo başına 12 lira avans fiyat açıkladı.

Çukurova’da hasat başladı ve fiyatlar geçen yılın gerisinde. Hatırlarsanız 2021’de fiyatlar kilo başına 15 - 16 liraya kadar çıkmıştı. Şimdilerde artan maliyetlere rağmen fiyatın bu kadar gerilemesi karşısında çiftçinin mutlaka desteklenmesi gerekir. Destekleme primi ile desteklenmeli. Ayrıca Trakyabirlik, Çukobirlik, Karadenizbirlik ve diğer birliklerin alımlarına uygun koşullarda finansman desteği sağlanmalı.

Mısır’da da fiyat ve depo endişesi var

Mısır’da de benzer bir durum var. Geçen sene Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan TMO’nun mısır alım fiyatını 22 Ağustos 2022’de ton başına 5 bin 700 lira olarak açıkladı. Bugünlerde mısırın tonu borsalarda 5 bin 200-5 bin 300 lira seviyelerinde. Yani geçen yıl açıklanan fiyatın altında.

Mısır hasadının yaklaştığı bugünlerde üreticiler depo ve fiyat endişesi yaşıyor. Birçok deponun buğday ile doldurulduğunu belirten üreticiler, şimdiden hazırlıkların yapılması gerektiğini ve Ofis’in üretici maliyetini dikkate alarak fiyat açıklamasını istiyor.

Antakya’da mısır üretimi yapan Bülent Mıstıkoğlu, yaklaşan hasat öncesi TMO ve lisanslı depolarda yer olmaması nedeniyle endişe içinde olduklarını belirterek: “Yetkililer acil olarak depo sorununu çözmeli. ‘Sen yeter ki üret” dendi. Çok büyük bir deprem yaşadık. Çok üzüldük. Buna rağmen çok zor şartlarda ürettiğimiz mısırın satışında çiftçiler olarak üzülmek istemiyoruz” dedi.

Tahıl koridorunun kapanması fiyatlar yükseltir mi?

Tahıl ürünlerinde yaşanan sorunlarda önemli faktörlerden birisi de tahıl koridoru. Tahıl koridorundan en fazla ürün alan ülkeler arasında Türkiye 3. sırada. Koridorun kapanması ile yerli ürüne bir yönelme olması bekleniyor.

Nitekim bu satırları yazarken Rusya’nın Ukrayna'nın Tuna Nehri limanlarından Reni ve İzmail'i bombaladığı haberi geldi. Yağlı tohumlar konusunda dünya piyasalarını yakından izleyen Şaban Buttanrı bu yeni durumu ayçiçeği fiyatlarını artıracağını belirterek şu değerlendirmeyi yaptı: “Türkiye tahıl, yağlı tohumlar ve yağ tedarik ve fiyatları için çok kritik bir durum. Çin, Hindistan gibi ülkeler Ukrayna'nın derin limanlarını kullanıp tahıl koridoruna bağlı iken biz daha çok Köstence (Romanya), Braila ve Galats (Tuna Limanları Romanya) ve Reni ve İzmail limanlarını kullanıyoruz. Savaş alanından uzak olan bu Batı Ukrayna nehir limanlarının bombalaması Rusya'nın tahıl tedarikini bozmak (etkilemek) istediğini gösteriyor. Bu tedirginliklerden dolayı ham yağ fiyatlarının ton başına 975-1000 dolar seviyesine çıktığını ve bu durumun devam etmesi halinde yeni sezonda ayçiçeği ve yağ fiyatlarının düşmeyeceğini tahmin etmek zor olmasa gerek. Bu gelişmelerden ötürü, bu sabah Uzunköprü Ticaret Borsası'nda yansımaları hemen gördük zaten: 46.29 yağlı ayçiçeği: 14,828 TL/Ton fiyattan işlem gördü.”

Bakanlıklarla görüşmeler yapıldı

Ayçiçeğinde, Trakya Birlik, Karadeniz Birlik, Pankobirlik gibi alım yapacak kurumların açıklayacağı fiyat çok büyük önem taşıyor.  Birlik yöneticileri bir hafta boyunca Ticaret Bakanlığı ve Tarım Bakanlığı ile önemli görüşmeler yaptı. Bu görüşmeler doğrultusunda fiyat politikası uygulanacak. Ayçiçeğine verilecek destekleme primi, ürün alımında sağlanacak finansman desteği çok önemli.

Tarım ürünlerinde finansman en önemli sorunlardan birisi. Kredi bulmak zor. Ayrıca faizler yüksek. Birliklere bu konuda destek sağlanmalı.

Özetle, buğday alımında yaşanan sorunlardan ders çıkarılarak ayçiçeği ve mısırda fiyat ve depolama konusunda gerekli önlemler alınmalı. Çiftçinin endişeleri giderilmeli. Ayçiçeği ve mısır konusunu yazmayı sürdüreceğiz.