Bilançoda saatli bomba “şerefiye”
“Hani iyi günde kötü günde, bir ömür beraber olacaktık. Nerede birbirimize verdiğimiz o sözler…” Kraft Heinz Co’nun CFO’su geçen sene finansal tablolarına 7.3 milyar dolar şerefiye değer düşüklüğü yazıp, arkasından da bu habere tepki olarak şirket hisseleri 13.23 dolar düştüğünde muhtemelen bu sözleri söylemiştir. Belki de “General Electric Co. evvel ki sene 22 milyar şerefiye değer düşüklüğü gideri yazmıştı, biz yine ucuz kurtulduk” da demiş olabilir. Calcbench Inc. şirketinin Eylül sonu itibariyle şirket finansal tablolarından derlediği bilgiye göre Amerika Birleşik Devletleri pazarında işlem gören halka açık şirketlerin bilançolarındaki şerefiye tutarı 5.5. trilyon doları geçiyormuş (Bilgi WSJ’dan alınmıştır. Kafadan sallıyorum zannetmeyin). Şerefiye değer düşüklüğünde gelir tablosuna gider olarak yazılacak rakamın muazzamlığına bakar mısınız?
Gönül isterdi ki size Türkiye’den de rakamsal bilgiler vereyim ama maalesef konuyla ilgili bir araştırma veya analize şu ana kadar rastlayamadım. İlgilenenlere duyurulur…
Şerefiyenin doğuşu
Şerefiye nereden çıkar derseniz, bir gönül ilişkisinin meyvesi olduğunu söylemek yanlış olmaz. Nasıl mı? Örneğin mahallemizin bıçkın delikanlısı Amazon Inc. gönlünü Whole Foods Market Inc.’ye kaptırır ve babasından ister. Başlık parası olarak 2017 senesinde 13.7 milyar dolar öder. Öder ödemesine de havalı market zinciri Whole Foods’un süpermarketlerinin ve varlıklarının değeri olsa olsa 9 milyar dolar etmektedir. Bu durumda sormazlar mı “…Ya sen hangi akla hizmet değerinden daha fazla para ödedin?” diye. Türkiye Finansal Raporlama Standartları, TFRS 3 İşletme Birleşmesi Standardı uyarınca edinen işletme (Amazon Inc.) işlem tarihinde edinilen işletmenin (Whole Foods) net varlıklarının gerçeğe uygun değeri ile ödediği veya ödeyeceği para arasındaki farkı karşılaştıracaktır. Edinilen işletmenin tanımlanabilir varlıkların ve üstlenilen tanımlanabilir borçların birleşme tarihindeki net tutarları ödeyeceğiniz bedelden düşükse, aradaki fark bilançoda ayrı bir varlık olarak, şerefiye (goodwil) diye muhasebeleştirilir. Tersi durumda ise yani daha değerli bir varlığı daha ucuza aldıysanız, bu işlem sonucu ortaya çıkan fark “pazarlıklı satın alma (negatif goodwill)” olarak kar-zarar tablosunda gelir olarak muhasebeleştirecektir.
Bizim delikanlı Amazonun, süpermarket zinciriyle ne gibi bir işi olur bilinmez ama gönül bu. 9 milyar dolar değerindeki şirkete 13.7 milyar dolar ödeyince delikanlının bilançosunda nur topu gibi şerefiyesi olur.
Hemen söyleyeyim sizin aklınızdaki sorunun aynısını geçen sene Temmuz ayında FASB (Financial Accounting Standards Board – Amerika’daki muhasebe standartlarını yayımlayan kuruluş) sordu: “Şerefiye nedir?” Soruyu görünce herhalde bu bir şaka, bizdeki 1 Nisan onlarda Temmuz ayına tekabül ediyor diye düşündüm ama bir yandan da Amerika pazarındaki şirketlerin bilançolarda taşıdıkları 5.5 trilyon dolar şerefiyeyi hatırlayınca, ne kadar sorgulasalar yeridir dedim.
Şerefiye, maddi olmayan varlık olarak ayrı sınıflandıramadığımız, sinerji, pazar payı, rakibin bünyeye katılması, maliyetlerde verimlilik sağlanması, teknolojiye erişim gibi farklı neden ve amaçlarla uzun vadede bize fayda sağlayacağını düşündüğümüz maddi olmayan duran varlıktır.
Bilançoya varlık yazmak güzelde, şerefiye ve sınırsız yararlı ömre tabi maddi olmayan duran varlıklar amortismana tabi tutulmaz ve değer düşüklüğü göstergesi olsun olmasın her yıl değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Değer düşüklüğü gideri de gözünün yaşına bakmadan kâr zarar tablosunda gider olur.
Şerefiyenin çöküşü - aşkın sonu
Anlayacağınız Amazon Inc’ın derdi süpermarket zincirini babasından alınca bitmeyecek, her yıl (tercihen aynı tarihlerde) defterlerinde kayıtlı şerefiye tutarını TMS 36 Varlıklarda Değer Düşüklüğü Standardı hükümlerince geri kazanılabilir tutar ile karşılaştıracak. Bu da Amazon’a yanlış bir gönül ilişkisine mi girdi yoksa bu işten kazançlı mı çıktığının muhakemesini verecek.
Geri kazanılabilir tutar (recoverable amount), bir varlığın veya nakit yaratan birimin, satış maliyetleri düşülmüş gerçeğe uygun değeri (fair value less costs of disposal) ile kullanım değerinden (value in use) yüksek olanıdır. Satış maliyetleri düşülmüş gerçeğe uygun değeri genellikle “market approach” olarak tanımlanıp, sattığımda varlıktan veya nakit üreten birimden elde edeceğim tutarı gösterirken; kullanım değeri genellikle “income approach” diye değerlendirilip bu varlık veya nakit üreten birimin bana sağlayacağı net nakit akımını gösterir (örneğin net temettülerin bugüne indirgenmesiyle bulacağım değer). İndirgenmiş nakit akımı işletmenin beklentilerini gösteren bir yöntem olduğu için bu hesaplamaya konu olan bütçeler yönetim onaylı, ayakları yere sağlam rakamlardan oluşmalı, hesaplamalarda öngörülen varsayımlar (büyüme oranı, iskonto oranı) dipnotlarda detaylı olarak açıklanmalıdır. Yoksa biz nereden bilelim bu şerefiye Amazon’nun sonsuz aşkının simgesi mi, yoksa ileriye dönük bir hamlesi mi.