Belediye şirketlerinde personel istihdamı

Ahmet Arslan

CPA, MBA

Belediye şirketleri sermayesinin tamamı veya yarısından fazlası belediyelere ait olan şirketleri ifade etmektedir.

Bu şirketlerin bir kısmı belediyelerin personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerini ifa etmek, diğerleri ise piyasada mal ve hizmet sunmak üzere faaliyet göstermektedir.

Belediyelerin personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerini (temizlik, güvenlik, çöp toplama, park-bahçe işleri vb.) ifa etmekle görevli belediye şirketleri 696 sayılı KHK ile 2018 yılında kurulmuş olup, daha önce bu tür hizmetleri ifa eden firmalarda (taşeron) çalışan personel bu amaçla kurulan belediye şirketlerine söz konusu KHK ile doğrudan geçirilmiştir.

Bununla birlikte, söz konusu geçiş sanki bu personele farklı bir kazanılmış hak (kadro, iş güvencesi, istihdamına son verilememe vb.) oluşturuyormuş gibi düşünce oluşturduğu gibi söz konusu geçişten sonra da bu tür belediye şirketlerine çok sayıda personel alınmıştır. 2022 yılı itibariyle belediye şirketlerindeki personel sayısı 564.694 olup, bu sayının 2024 yılı mahalli idare seçimleri öncesinde çok daha yüksek seviyeye ulaştığı düşünülmektedir.

Bu tür bazı alımlarda ihtiyaç planlaması yapılmadığı gibi ilgili yasal kurallara da riayet edilmediği görülmektedir. 

1. Belediye şirketlerinde personel alımı nasıl gerçekleştirilebilir?

İlk olarak, belirtmek gerekir ki belediye şirketlerine personel alımı 696 sayılı KHK’ye istinaden yayımlanmış olan Bakanlar Kurulu Kararı (Usul ve Esaslar) ile düzenlenmiş olup, Usul ve Esaslara göre; belediye şirketlerinde işe alınacakların aşağıdaki şartları taşıması zorunludur:

1) 2527 sayılı Türk Soylu Yabancıların Türkiye’de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla Türk vatandaşı olmak,

2) 18 yaşını tamamlamış olmak,

3) Affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlardan, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan mahkûm olmamak,

4) Askerlik durumu itibarıyla;

a) Askerlikle ilgisi bulunmamak,

b) Askerlik çağına gelmemiş bulunmak,

c) Askerlik çağma gelmiş ise muvazzaf askerlik hizmetini yapmış yahut ertelenmiş veya yedek sınıfa geçirilmiş olmak,

5) 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30’uncu maddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak.

6) Güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak,

7) İlgili idarelerce ihtiyaç duyulması halinde belirlenecek işin niteliğine uygun özel şartları taşımak.

Özel güvenlik görevlisi olarak işe alınacaklar 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun hükümlerine tabidir.

Yukarıda belirtilen şartlar sadece işçiler için değil, şirketin destek personeli ve yöneticileri için de geçerli bulunmaktadır.

İkinci olarak, belediye şirketlerine personel alımının İŞKUR üzerinden yapılması zorunluluğu bulunmamakla birlikte Kamu Kurum Ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e göre; bu kapsamdaki işçi alım ilanlarının İŞKUR’a bildirilmesi zorunludur. Bu ilanlar İŞKUR’un internet sitesinde ve ilgili kamu kurum ve kuruluşunca uygun görülen iletişim araçları ile kamuoyuna duyurulur. Kamu kurum ve kuruluşları işçi alımının adil ve şeffaf bir şekilde yapılmasını sağlayacak diğer tedbirleri de alır. 

2. Belediye şirketlerine ne kadar personel alınabilir?

Belediyenin personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerini ifa eden belediye şirketlerine ne kadar personel alınacağı belediyenin söz konusu hizmetlerinin büyüklüğüne bağlıdır. Bununla birlikte, söz konusu hizmetleri ifa eden belediye şirketi personelinin ücretleri hakediş olarak belediye tarafından belediye şirketine ödendiğinden bu tür maliyetlerin belediyelerin bütçesi üzerinde büyük bir yük oluşturmaması için bazı sınırlamalar getirilmiştir. Bu bağlamda, 696 sayılı KHK’ya istinaden yayımlanan Usul Ve Esaslar’a göre;

- İdarelerin (belediye), şirket personeli de dahil yıllık toplam personel giderleri, idarenin gerçekleşen en son yıl bütçe gelirleri toplamının her yıl, bir önceki yıla ilişkin olarak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298’inci maddesi uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılması sonucu bulunacak miktarın % 40’ını aşamaz. Bu oran büyükşehir belediyelerinde % 30 olarak uygulanır. Yıl içerisinde aylık ve ücretlerde beklenmedik bir artışın meydana gelmesi sonucunda personel giderlerinin söz konusu oranları aşması durumunda, cari yıl ve izleyen yıllarda personel giderleri bu oranların altına ininceye kadar idare şirketlerine yeni personel alımı yapılamaz.

- Doğrudan hizmet alım sözleşmesi kapsamında çalışan işçi sayısı, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin geçici 24’üncü maddesine göre işçi statüsünde geçişe esas sözleşme kapsamında o iş için öngörülen işçi sayısını aşamaz. Ancak, yukarıda belirtilen oranların altında kalan idarelerin şirketleri; bu oranların aşılmaması kaydıyla, işten ayrılanların yerine ve iş artışının zorunlu olduğu durumlarda idarenin talebi üzerine yeni işçi alımı yapabilir.

- İdareler, belirlenen oranın aşılmaması kaydıyla personel çalıştırılmasına dayalı yeni hizmetlerini şirketlerine gördürebilir ve bu amaçla şirketler tarafından yeni işçi alımı yapılabilir.

- Yukarıda belirtilen oranı aşan idareler tarafından İçişleri Bakanlığından izin alınmaksızın şirketlerine işçi alımı yapılamaz.

- İdare tarafından şirkete personel gideri için yapılacak aylık ödemelerin toplamı, hizmet alımı sözleşmesinde öngörülen işçi ücretleri esas alınarak hesaplanan;

a) Asgari işçilik maliyeti,

b) Asgari işçilik maliyeti üzerinden hesaplanan %4 sözleşme giderleri ve genel giderler,

c) İşçilikle bağlantılı ayni giderler,

ç) Asgari işçilik maliyeti ve işçilikle bağlantılı ayni giderler toplamı üzerinden %7’ye kadar belirlenecek kâr,

dâhil işçilik giderleri toplamını aşamaz. İşçi ücretlerinin tespitinde asgari ücrette meydana gelen artışlar dikkate alınır. Asgari işçilik maliyeti, sözleşme giderleri ve genel giderler ile işçilikle bağlantılı ayni giderler ve kâr oranı, kamu ihale mevzuatı esas alınarak belirlenir.

- Şirketin toplam giderleri içinde, işçilere ilişkin personel giderlerinin tutarı yukarıda belirtilen işçilik maliyetlerine göre şirkete yapılan aylık personel ödemelerinin miktarını geçemez. Şirketin idareye sunduğu personel çalıştırılmasına dayalı hizmetleri dışındaki diğer faaliyetlerinde çalışan işçilere ilişkin giderler, bu tutarın tespitinde dikkate alınmaz. 

3. Belediye şirketlerinde istihdam edilen personele ne kadar ücret verilebilir?

Belediyelerin personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerini ifa eden şirketin toplam giderleri içinde, işçilere ilişkin personel giderlerinin tutarı belediye tarafından belirlenen işçilik maliyetlerine göre şirkete yapılan aylık personel ödemelerinin miktarını geçemeyeceğinden bu tür şirketlerde istihdam edilen personelin ücret düzeyi dolaylı olarak belediye tarafından belirlenmektedir.

Belediyelerin piyasaya dönük faaliyet gösteren şirketlerde personelin ücretleri ise şirket yönetimi tarafından belirlenir. 

4. Belediye şirketlerinde istihdam edilmek personele herhangi bir farklı kazanılmış hak (ayrıcalık) sağlıyor mu?

Hangi surette olursa olsun (696 sayılı KHK veya diğer yollarla) belediye şirketlerine istihdam edilen personel özel sektör şirketlerinde olduğu gibi 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olup, bu tür şirketlerde istihdam edilmek personele iş güvencesi, kadro güvencesi vb. özel sektör şirketlerine istihdam edilmeye nazaran herhangi bir kazanılmış hak veya ayrıcalık sağlamamaktadır. Bu nedenle, belediye şirketlerinde istihdam edilmek belediyenin işçi veya memur kadrolarına geçirilmek açısından da herhangi bir kazanılmış hak sağlamaz. Zira, söz konusu kadrolara ancak ilgili mevzuatında öngörülen sınav ve ilan süreçleri sonucunda personel alınabilir. 

5. Belediye şirketlerinde istihdam edilen personelin istihdamına nasıl son verilebilir?

Daha önce de ifade ettiğimiz üzere, belediye şirketlerine istihdam edilen personel özel sektör şirketlerinde olduğu gibi 4857 sayılı İş Kanunu’na tabidir. Bu nedenle, söz konusu şirketlerde çalışan personelin istihdamına geçerli nedenlerle veya haklı nedenlerle her zaman son verilebilir. Bu bağlamda personelin performansının düşük olması, ahlak dışı davranışlarda bulunması, hizmetine ihtiyaç kalmamış bulunması veya belediye şirketinin mali durumunun iyi olmaması gibi sebeplerle personelin istihdamına son verilebilir.

Öte yandan, 696 sayılı KHK ile belediye şirketi personeline statüsüne geçirilenlerin istihdam süreleri hiçbir şekilde sosyal güvenlik kurumlarından emeklilik, yaşlılık veya malullük aylığı almaya hak kazandıkları tarihi geçemez. 

Sonuç;

Belediye şirketlerinde personel alımı belli bazı kurallara bağlanmış olup şirketlere alınacak personelin maliyetine ilişkin belli bazı sınırlamalar bulunmaktadır.

Öte yandan, bu tür şirketlerde istihdam edilen personelin hak ve yükümlülükleri ile iş akitlerine son verilmesi bakımından bu tür personel ile piyasada faaliyet gösteren diğer şirketlerin personeli arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır.

Dolayısıyla, bu tür şirketlerde istihdam edilmek personele farklı herhangi bir kazanılmış hak sağlamadığı gibi İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenler veya geçerli nedenlerle bu personelin de istihdamına her zaman son verilebilir. 

Kaynakça

www.maliekonomim.com

Ahmet ARSLAN; Tüm Yönleriyle Belediye Şirketleri, 2. Baskı, Ankara.