Ayna ayna söyle bana, hangi faaliyetim kârlı?
Şirketiniz belki kâr ediyordur ama bir bakmışsınız bazı faaliyet alanlarınız o kadar da kârlı değil. Bu sene birçok şirket konsolide kâr açıkladı ama faaliyet bölümleri ile ilgili açıklamalara detaylı baktıysanız, bazı faaliyet bölümlerinin performanslarının hiç de iç açıcı olmadığını fark etmişsinizdir. Misal, şirket otomotiv faaliyetini kârlı kapattı ama petrol fiyatlarındaki düşüşten enerji faaliyetlerinden zarar etti.
Nereden mi biliyorum? Faaliyet Bölümleri raporlamasından...
Hatırlarsınız Esin Hanım ile halka arz süreciyle ilgili sohbet ediyorduk. Esin Hanım gibi halka arz veya bono/tahvil ihracı düşünen şirketler, hem de halihazırda borçlanma araçları veya özkaynağa dayalı finansal araçları borsa veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören şirketler finansal raporlamalarında faaliyet bölümleri bilgisini vermek zorundadırlar. (Halka arz ile ilgili detayları merak edenler 10 Mart 2021 tarihli yazıma bakabilir.)
Şirketin faaliyet bölümleri nedir?
TFRS 8, Faaliyet Bölümleri Standardı diyor ki: “Ey yönetici, işletmenin gerçekleştirdiği faaliyetler ile faaliyette bulunduğu ekonomik ortamın niteliğini ve finansal etkilerini değerlendirmelerini mümkün kılan bilgileri açıkla.”
Örneğin, bizim komşu Esin Hanım tek başına işletmenin faaliyetlerine ilişkin karar almaya yetkili merciidir (CODM- chief operating decision maker). Kimseye laf, söz bırakmaz.
Öncelikle CODM kolları sıvayacak ve şirketin faaliyet bölümlerini (operating segment) tespit edecek. Faaliyet bölümü, şirketin hasılat elde edilebilen ve harcama yapabilen işletme faaliyetleridir. Faaliyet bölümü denebilmesi için CODM tarafından faaliyet sonuçlarının düzenli gözden geçirilmesi, bölüme tahsis edilecek kaynaklara ilişkin kararların alınması ve bölümün performansının değerlendirilmesi gerekmekte olup, finansal bilgilerinin de mevcut olması gerekir.
Örneğin Esin Hanım tekstil alanında faaliyet gösteriyor. Boya ve kumaş üretiminin yanı sıra perakende satış faaliyetleri var. “Bunların hepsi tekstil işi, demek ki benim tek faaliyetim var.” diyen Esin Hanım’a cevabım hazır: Faaliyet bölümlerinizi birleştirebilmeniz (aggregate) için benzer ekonomik özelliklere sahip olmaları gerekir. Boya, kumaş üretimi ve perakende satışın ürün veya hizmet niteliği aynı mı, müşteri türü veya sınıfı benzer mi, üretim süreci, dağıtım şekli benzerlik mi gösteriyor...
Her faaliyet bölümü finansal tablolarda raporlanmaz. Raporlanabilir bölüm (reportable segment) olabilmeleri için sayısal eşiklerden (quantitative tresholds) herhangi birini karşılamaları gerekir:
a) Bölümün hasılatının, işletmenin toplam hasılatının yüzde 10’unu veya daha fazlasını oluşturması.
b) Raporlanan kârının veya zararının mutlak tutarının yüzde 10’u veya daha fazlası olması.
c) Varlıklarının, tüm faaliyet bölümlerinin toplam varlıklarının yüzde 10’u veya daha fazlası olması gerekir.
Unutmadan söyleyeyim, raporlanabilir bölümüzün hasılat tutarı, toplam hasılat tutarının %75’ni sağlamıyorsa, bu oranı sağlayana kadar raporlanabilir bölüm olma eşiğin altında kalan faaliyet bölümlerinden bir veya birkaçını da açıklamak durumundasınız. (IFRS 8, IG7 raporlanabilir bölüm adımlarını özetlemektedir.)
Şirketler hangi bilgileri açıklamak zorunda?
Evet sonunda geldik hangi bilgileri açıklayacağımıza. Şimdiden uyarayım Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu “Şirket ticari sırrıdır.” açıklamasını pek sevmiyor.
Raporlanabilir bölümleri nasıl oluşturduğunuz, hangi şirketler bu bölümde yer almaktadır gibi genel bilgilerin yanı sıra bölüm bazında kar-zarar, hasılat, faiz gelir ve gideri, amortisman ve itfa giderleri, vergi tutarı, CODM’e raporlanıyorsa bölüm bazında varlıklar ve yükümlülükler bu bilgilerden bazıları.
Raporlanabilir bölümün finansal bilgileri farklı muhasebe standartlarına göre hazırlanmış veya CODM faaliyet bölümlerini EBITDA performanslarına göre takip ediyor olabilir. Bu durumda CODM’e sunulan bu finansal veriler dipnotlarda yer alacak ancak TFRS finansal tablolarla mutabakatı (reconciliation) yapılacaktır.
Farklı faaliyet bölümlerim yok diyenler
Esin Hanım, bütün süreci tekrar gözden geçirdi ve “Benim raporlanabilir bölümlerim yok” dedi. Bu durumda dipnotlarda herhangi bir bilgi açıklanmayacak mı dersiniz?
Gerekli bilginin mevcut olmaması ve bilginin hazırlanmasının aşırı maliyetli olması gibi durumlar söz konusu olmadığı sürece (ki böyle olması halinde bu durum açıklanır), ürün ve/veya hizmet bazında hasılat tutarı, farklı coğrafi alanlarda faaliyet gösteriliyorsa hasılatın coğrafi dağılımı ve tek bir işletme dışı müşteri ile yapılan işlemlerden elde edilen hasılat, işletmenin hasılatının yüzde 10’u veya daha fazlasıysa müşteri bilgisi açıklanmalıdır.
Chartered Financial Analyst (CFA) Institute’nın 2018 yılında yaptığı “yatırımcı gözüyle faaliyet bölümleri anketi”ne göre yatırımcıların %90.1 bu bilgileri görmek istiyor ve analiz ediyor. Siz, siz olun, şirketlerin faaliyet bölümleri bilgisine göz atmayı unutmayın.