Asya'da artan Dang humması

Doç.Dr. Onur Yarar - İstanbul Okan Üniversitesi

Covid sayesinde pandemi, epidemi nedir tüm toplum tarafından öğrenilmişken, Asya'da artan Dang humması haberlere konu olmaya devam ediyor. Aslında Dang humması sadece Asya'ya özgü değil, benzer tropikal yağışların alındığı Brezilya'da da sık görülen bir hastalık. Hastalığı bir RNA virüsü oluşturuyor ve bunu yayan unsur da sivrisinekler. Enteresan bir husus daha var, Dang Hummalı bir kişiyi ısıran sivrisineğe de bu virüs bulaşıyor ve oradan da yayılıyor.

Kişilerde 5-7 günlük kuluçka süresi sonunda belirtiler ortaya çıkıyor, az şiddetliler de döküntü, kas ağrısı, bulantı kusma görülürken, şiddetli vakalarda bunlara kanamalı ateş de ekleniyor.

2022'de Dang hummasının en çok rapor edildiği 4 ülkeden üçü Asya da bulunuyor. Bunlar Vietnam, Filipinler ve Endonezya'dır. Daha sonra Hindistan, Bangladeş ve Sri Lanka geliyor. Bu son üç ülkedeki raporlamanın da eksik olabileceğini göz önüne almış olalım. Dünya Sağlık Teşkilatına göre ortalama 282 kişiden biri rapor ediliyor, yani aslında söylenen rakamları yaklaşık 300 ile çarpmak gerekiyor. Bu ülkelerde görülen muson yağmurları ana etken olarak düşünülse de asıl nedenin kentleşmeden doğan kötü atık yönetimi ve bu şekilde kirli biriken sular olduğu düşünülmektedir.

Ölüm oranlarına gelirsek, şiddetli Dang Hummasına yakalananların sadece %5'inde ve genel de 15 yaş altı çocuklarda görülüyor. Şiddetli vakalar tedavi edilirse ölüm oranı %13, erken tedaviye başlanırsa %1'e kadar iniyor. Ölüm ağırlıkla damar yırtılmaları ile durdurulamayan iç kanamalarla meydana geliyor. 2015'den 2019'a Güneydoğu Asya'da Dang humması vakaları %46 artmasına rağmen, etkin tedavilerin uygulanmasıyla ölümlerin %2 azaldığı WHO raporlarına yansımış durumda.

Sayılara gelirsek, Tayland'da Ocak ayından Temmuza kadar 36000 vaka rapor edildi (bu geçen yılın 4 katı). İlk 28-29 hafta da WHO raporlarına yansıyan rakamlar şu şekilde: Malezya'da 56721 vaka (geçen yıla göre %150 artış) 39 ölüm, Kamboçya'da 9074 vaka (geçen yılın yaklaşık 3 katı), Çin’de 104 vaka, ölüm bildirilmemiş. Filipinler’de 68068 vaka 234 ölüm, Singapur’da 5206 vaka, Vietnam'da 51055 vaka 11 ölüm.

Ancak 2023 yılında en ciddi korkunç rakamlar Bangladeş’ten geldi. Ağustos ortası itibarı ile vaka sayısı 106000’i geçti ve ölü sayısı 506 oldu. Bu sayılar 2022’nin 12 ayında toplamda 281 kişi idi. Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma dedikleri gibi -çünkü ben de ihmal ediyorum- özellikle bu muson yağmurları döneminde bölgeye gerek turistik ziyarete gelenlerin, gerekse işadamları ile THY personeli gibi sık uçanların sinek kovucu sıkmadan çevre de dolaşmamalarında fayda bulunuyor.

Geçen Haftanın Ekonomi Ağırlıklı Asya Gündemi:

Bangladeş ve Hindistan savunma işbirliğini geliştirme kararı aldı. Çin, ülkeyi kuşak yol projesine dâhil olmaya çağırdı.

Çin sanayi şirketlerinin kârları % 15,5 düştü. The Economist dergisi “Çin ekonomisi neden düzelmeyecek?” konulu yazı yayınladı. Covid tedbirlerinin kaldırıldığı Aralık 2022’de 2 ayda 1 milyon 870 bin Çinlinin öldüğü iddia edildi. Çin, BRICS genişlemesinin Batı karşıtı koalisyonu amaçlamadığını belirtti. Küresel Kalkınma Girişimi'ne 10 milyar dolarlık fon sağlanacak. 10 bölgede sel tehlikesi nedeniyle acil durum ilan edildi. Fukuşima nedeniyle Japonya'dan tüm deniz ürünlerinin ithalatını durduruldu. Bütçe gelirleri 7 ayda yıllık % 11,5 arttı.

Endonezya Bali denizinde 7,1 büyüklüğünde deprem oldu, tsunami alarmı verildi. Almanya Augustus Global Investment Aceh’de yeşil hidrojen tesisi kuracak. Havelsan "Merah Putih" fırkateynin elektronik işlerini üstlendi. Sikorsky, 24 adet S-70M Black Hawk helikopteri satacak. Isınma nedeniyle Sonsuzluk Buzullarının yok olma tehlikesinde olduğu açıklandı. Üç bölge ülkesi Endonezya, Malezya ve Tayland, ikili işlemlerde yerel para birimlerinin kullanılmasında anlaştı.

Gürcistan'da 21 ülkeden 3 bin 600 askeri personelin katıldığı Agile Spirit 2023 çok uluslu askeri tatbikat başladı. Modernize edilen Türkgözü Gümrük Kapısı 1 Eylül'de açılacak. Rus eski devlet başkanı Medvedev, Rusya’nın Güney Osetya ve Abhazya'yı ilhak edebileceğini söyledi. MÜSİAD, Gürcistan'la ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkarılabileceğini belirtti.

Hindistan Uttar Pradeş eyaletinde Müslüman öğrenciye şiddet uygulanan okul geçici kapatıldı. Başbakan Modi, Afrika Birliğini G20'nin daimi üyesi olarak davet ettiklerini söyledi. Yolcu treninde yangında 9 kişi öldü. Chandrayaan-3 uzay aracı Ay'ın Güney Kutbu'na indi. Pirinç ihraç yasağının genişletilmesiyle fiyatlar %3 arttı.

İran, son 20 ayda 60 adet uçak ve helikopter satın aldığını açıkladı. İsfahan’da hava kirliliği alarmı verildi. Kum fırtınası nedeniyle Sistan-Beluçistan’da 488 kişi hastaneye kaldırıldı. Rusya İran'la askeri ilişkilerin süreceğini belirtti. Kanada Göçmenlik Bakanı, Eski İran Sağlık Bakanı Haşimi'nin ikamet talebini reddedeceğini açıkladı.

Japonya, Fukuşima'da arıtılmış radyoaktif atık suyu okyanusa boşaltmaya başladı. Ardından denizde radyasyon düzeyinin sınırın altında olduğunu açıklandı. Çin’den sonra Hong Kong’da deniz ürünleri ithalatını durdurdu. Japonya, Çin’den vatandaşlara ve kurumlarımıza tacizi durdurun dedi, en son Pekin Büyükelçiliğine tuğla atıldı. Toyota, üretim sistemindeki arıza nedeniyle ülkedeki 14 montaj tesisinde üretimi askıya aldı.

Kamboçya'da bu yıl içerisinde altıncı Irrawaddy yunusu yavrusu görüldü. Türü tükenmekte olan yunuslardan 90 tane kaldığı tahmin ediliyor.

Kazakistan, göçmenlerin Astana'ya girişini engelleyecek. Merkez Bankası, faiz oranını 25 baz puan indirdi. Kazakistan'da Rusça kullanımında bir azalma olduğunu bildirdi, Rus nüfus %15’e düştü. Nijer’deki darbe sonrası AB’nin ihtiyaç duyduğu uranyumu, Kazakistan karşılayacak. Kazakistan Almanya'ya 890 bin ton petrol satacak. Kırgızistan'da dolandırıcılık yapan Çin vatandaşı, Kazakistan'da gözaltına alındı.

Kırgızistan ve Kazakistan ortak Erdik 2023 Tatbikatı yaptı. İspanyol futbol kulübü Barcelona, Celalabad kentinde futbol akademisi kurdu

Güney Kore, Ukrayna'ya yapacağı mali yardımı sekiz kat arttırarak 393 milyon dolara çıkarttı. Ayrıca Asya-Pasifik bölgesi ve Afrika dâhil olmak üzere stratejik alanlara yönelik Resmi Kalkınma Yardımı 1 trilyon dolara çıkartılacak. Devlet Başkanı Yoon ve Başbakan Han, Fukuşima suyunda tehlike yok diyerek deniz ürünü yedi. Ardından aynı davranışı Japonya Başbakanı da yaptı. Ancak yine de Kore’de binlerce kişi Japonya’yı protesto etti. Korean Havayolları, yolcuları da tartacağını açıkladı. Çin'den beş varil benzinle jet ski kullanarak Güney Kore'ye kaçan kişi tutuklandı.

Kuzey Kore Covit sonrası yurt dışındaki vatandaşlarına 1 hafta karantina da kalınması şartı ile ülkeye dönüş izin verdi. Uzaya casus uydu fırlatma denemesi ikinci kez başarısız oldu. Kuzey Kore'den 3 yıl sonra yurt dışına ilk yolcu uçağı seferi Pekin’e yapıldı.

Laos, ASEAN Çevre Bakanları toplantısına ev sahipliliği yaptı. Enerji sorunları nedeniyle Kripto Madenciliği askıya alındı.

Lübnan'da Hizbullah askeri fuar düzenledi. İsrail, İŞİD, Nusra’dan ele geçirdikleri askeri zırhlı araçlar, tanklar, roket rampaları ve İHA’lar sergilendi. Sağlık Bakanlığı Hepatit A vakaları ile Covit vaka artışını duyurdu. Dolandırıcılık ile suçlanan Lübnan eski Merkez Bankası Başkanı Salame, Güney Kıbrıs’a kaçtı. Lübnan'a kaçak girmek isteyen 700 Suriyeli engellendi.

Malezya'da aylık enflasyon artışı ise % 0,1 olarak son iki yılın en altında çıktı. Ülke, Bağdat'ta yeniden büyükelçilik açacak

Myanmar, direnişçileri desteklediği gerekçesiyle Doğu Timor maslahatgüzarını sınır dışı ediyor. Rusya-Myanmar arasında uçuşlar başlıyor. ABD, Myanmar'daki jet uçak yakıt sektörüyle bağlantısı olanlara yaptırım uygulayacak.

Özbekistan’a 7 ayda 3 milyon 680 bin turist geldi, bunun 1 milyonu Kazak ve Kırgız, Türkiye'den 58 bin kişi, Güney Kore'den 20 bin kişi, Hindistan'dan 20 bin kişi, Çin'den 17 bin kişi ve Almanya'dan 14 bin kişi olarak ifade edildi. Kırgızistan ve Özbekistan karşılıklı kimlikle seyahati onayladı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, 38 yaşındaki kızı Saida Mirziyoyeva'yı cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atadı.

Pakistan'da mahkeme, eski Başbakan İmran Han'a yönelik cinayete azmettirme iddiası ile açılan davayı düşürdü. Ardından Han hakkında yolsuzluk suçlamasıyla verilen 3 yıllık hapis cezası kararı, üst mahkeme tarafından ertelendi. Hindistan'ın barajlardan daha fazla su boşaltması ve şiddetli yağmurlardan dolayı 100 binden fazla kişi tahliye edildi. UNICEF geçen yılki sellerden etkilenen yaklaşık 4 milyon çocuğun temiz suyunun olmadığını açıkladı. Pakistan,  Suudi Arabistan, Türkiye üçlü savunma iş birliği toplantısı yapıldı.

Singapur Nanyang Teknoloji Üniversitesi pili gözyaşı ile şarj olabilen yeni bir akıllı kontakt lens geliştirdi. Shell Singapur'daki petrokimya kompleksini satmak için, danışman kuruluş Goldman Sachs'a karar verdi. Temmuz’da gıda enflasyonu yıllık %5.3 oldu.

Tayland'ın yeni Başbakanı Thavisin, Rus turistlerin ülkede vizesiz kalış süresini 30 günden 90 güne çıkarmayı planlıyor. Ülkeye en çok ziyaretçi Çin, Hindistan ve Rusya'dan geliyor. 17 Eylül'de 50 ülkenin katılımıyla düzenlenecek 15. Mister International 2023’te KKTC de temsil edilecek. Ulusal hava yolu şirketi Thai Airways, 1 Aralıkta İstanbul uçuşlarına başlıyor. Ülkeye yeni dönen eski Başbakan, cezaevindeki ilk gecesinde hastaneye kaldırıldı.

Türkmenistan, Irak’a doğalgaz satacak.

Vietnam, Güney Çin Denizi'ndeki tatbikatları durdurması için Tayvan'a çağrı da bulundu.

Yemen'de Sınır Tanımayan Doktorlar örgütünden 2 çalışan kaçırıldı.

Sevgi ve Saygılarımla…