Aşı sadece aşı değildir: İsrail’e mi Fransa’ya mı benzemek istersiniz?

Devletler artık milletlerine COVID-19 aşısı yaptırabilenler ve yaptıramayanlar diye ikiye ayrılıyor. İki ülke var ki birkaç hafta içinde nüfuslarının çoğunu aşılayarak sürü bağışıklığını yakalayacak: İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri. Avrupa ülkeleri ise çok gerilerde. Mesela Avrupa Birliği’nin liderliğine soyunan Fransa’da nüfusun henüz yüzde 2’si aşılanmış. Bu oran İsrail’de yüzde 33, Birleşik Arap Emirlikleri’nde yüzde 25. Gelin Fransa ile bu ülkeler arasında ne fark var bakalım. Bu sorunun cevabı 21. yüzyılda hangi devletler başarılı olacak sorusunun cevabına ipuçları veriyor.

İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri aşı üreticisi şirketlerin kapısını kasım ayında çaldı ve şunu vaat ettiler: Size bedelinin üstünde para verelim, bize tüm nüfusumuza yetecek kadar aşıyı garanti edin, bu aşıları hızla uygulayalım ve uygulama sonuçlarını da sizinle paylaşalım. Böylece hem para kazanın hem de bundan sonraki uygulamalar için bulunmaz bir veri tabanınız olsun. Burada her iki ülkede de göçmenlerden kaynaklanan bir genetik çeşitlilik olduğu unutulmamalı. Her iki ülke de birden çok aşı tedarikçisiyle anlaştı. İsrail’de mRNA tabanlı aşılar kullanılıyor. Birleşik Arap Emirlikleri’nde Çin aşısı da var. Aşılar gelir gelmez her iki ülke de dijital hasta kayıt sistemleri ve lojistik altyapıları sayesinde hızla uygulamaya geçti. Bugün ilk dozların uygulaması bitmek üzere. Hatta İsrail fazladan aldığı dozları kime vereceğini düşünüyor.

Hem İsrail hem de Birleşik Arap Emirlikleri nüfusu 10 milyonun altında olan, yüz ölçümü olarak da küçük ülkeler. Bu da hem gerekli aşı miktarının az olmasını mümkün kılıyor hem de lojistiği kolay hale getiriyor.

İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin benzer bir yanı daha var: Kişi başına yapılan teknoloji girişim sermayesi yatırımları karşılaştırıldığında İsrail dünyada en başarılı, Birleşik Arap Emirlikleri ise Ortadoğu’da en başarılı ülke. Geçen sene İsrail’de kişi başına 414,2 dolar girişim sermayesi yatırımı yapılmış. Aynı sayı Fransa’da 63 dolar. İsrail kamunun girişim sermayesi fonlarına yatırım yapmasını sağlayan YOZMA’yı 1993’te kurmuştu. Benzer yapılar Fransa’da 2010’larda faaliyete geçti. Bu arada Birleşik Arap Emirlikleri dünyanın ilk yapay zekâ bakanlığını kurup fintek, otonom araçlar ve drone gibi alanlarda yeni çıkan ürünlerin denenmesi için özel regülasyonlar çıkarıyordu.

Yeni geliştirilen aşılara hızla erişim sağlamakla devletin inovasyonu idrak kapasitesi arasında bir ilişki olabilir mi?

İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri aşıları yaptırmaya başladığı sırada, Fransa’da il sağlık müdürlükleri Paris’ten gelecek talimatnameleri bekliyordu. Sonunda 48 sayfalık detaylı bir aşı talimatnamesi yayınlandı. Fransız sağlık bürokrasisi böylece asgari mesuliyetle aşı yapabilme becerisi elde etti. Bu arada aşı tedariki zaten Avrupa Birliği’ne devredilmişti. Şimdi aşı üreticileri söz verdikleri sayıda doz sağlayamayınca Avrupa ülkeleri birbirini yiyor.

İnovasyon denince Fransa’daki politikacıların aklına Paris’teki eski tren istasyonlarını teknoparka çevirip kurdele kesmek geliyor. 21. yüzyılda dünyada kriz sayısı arttıkça merkeziyetçi bürokrasilerin küçük ve çevik ülkelerle rekabeti zorlaşacak. Aşı tedariki sadece bir örnek.