Ar-Ge merkezleri

Bülent GÖRER
Yeminli Mali Müşavir

Rekabetin yoğunlaştığı günümüz dünyasında, işletmelerin sürdürülebilirlik kapsamında araştırma ve geliştirme faaliyetlerini sürekli gündeminde tutması gerekmektedir.

Öncelikle Ar-Ge ile başlamak gerekirse; 28 Ocak 2022 itibariyle Türkiye’de 1.247 adet Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. Bu merlerin 198 adedi yabancı ortaklı firmalara ait Ar-Ge merkezidir.

Bu merkezlerde çalışan toplam personel sayısı 71 bin 872’ye ulaşmıştır. Üstelik bunların 1.187 adedi doktora ve üstü seviyesindeki nitelikli personelden oluşmaktadır.

Sektörel dağlımlarına baktığımızda ise öncelikli olarak makine ve teçhizat imalatı yapan firmaların Ar-Ge merkezi açtıkları gözükmektedir. İkinci olarak otomotiv yan sanayi ve üçüncü en çok Ar-Ge merkezine sahip sektörün Yazılım olduğunu görüyoruz. Makine ve otomotiv sektörleri Türkiye’nin ihracatında da önemli bir paya sahipler. İkinci en büyük ihracatyapan sektör olan kimya ise 71 adet Ar-Ge merkezi ile 7’nci sırada yer almaktadır.

Ülkemizde toplam 81 ilimizin 52’sinde Ar-Ge merkezi vardır. Ar- Ge merkezlerinin il bazında dağılımına baktığımızda ise, İstanbul bir çok konuda olduğu gibi ilk sırada yer almaktadır. İstanbul’da 410 adet Ar-Ge merkezleri ile toplam içinde % 33’lük paya sahiptir. Bu demek oluyor ki her 3 Ar-Ge merkezinden 1 adedi İstanbul’dadır. İkinci olarak en çok Ar-Ge merkezlerinin olduğu Kocaeli’dir. Kocaeli’de 131 adet Ar-Ge merkezi bulunurken, 130 adet Bursa’da, 129 adet Ankara’da Ar-Ge merkezi bulunmaktadır. Gelişmişlik göstergelerinden önemli biri Ar-Ge harcamalarının gayrisafi yurtiçi harcama (GSYH) tutarına oranıdır. Buna göre 2001 yılında %0,53 olan ülkemizdeki bu oran, 2020 yılsonu itibariyle %1,09’a ulaşmıştır. Bu oran gelişmiş bazı ülekeler ile karşılaştırdığımızda; 2019 itibariyle ABD için %3,1 iken, Çin için %2,2; Almanya için %3,2; Japonya için %3,2 ve Güney Kore için %4,6 olarak gerçekleşmiştir. Ülkemize benzer olarak Rusya’nın 2019 yılında %1, Hindistan’ın 2018 yılı için bu oranı ise %0,65 iken 2017 yılı için Brezilya’nın oranı ise %1,3 olarak gerçekleşmiştir.

Yapılan harcama tutarına baktığımızda ise 2001 yılında 1,3 milyar TL Ar-Ge harcaması yapılmışken, 2020 yılında bu rakam 55 milyar TL’dir. Ülkemizde her yıl Ar-Ge için harcanan tutar artmaktadır.

Kişi başına düşen Ar-Ge harcamasına baktığımızda ise, uluslararası karşılaştırmalarda kullanılması adına Satın Alma Gücü Paritesi’ne (SAGP) göre değerlendirmek doğru olacaktır. Bu kaphsamda kişi başına Ar-Ge harcaması ABD Doları cinsinden 312 Usd’dir. Bu tutar 2019 yılı için ülkemizde 302 USD seviyesindeyken; ABD için 1.866 ABD Doları iken, Çin için 368 ABD Doları, Almanya için 1.586 ABD Doları iken Rusya için ise 263 ABD Doları’dır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verilerine göre ise Tam Zaman Eşdeğer (TZE) Ar-Ge personeli sayısı 2020 yılı sonu itibariyle 199.371’e ulaşmıştır. Buna karşın TZE araştırmacı sayısı ise 149 bin 731 kişidir. Her bin kişiye düşen TZE araştırmacı sayısı ise 199 kişiye yükselmiştir.

Ülkemizde Ar-Ge konusundaki proje sayısı ve bilimsel yayın sayısı ise her geçen yıl hızla artmaktadır. Proje sayılarına baktığımızda; 28 Ocak 2022 itibariyle tamamlanan ve devam eden proje sayısı 60.914 adede ulaşmıştır. Projeler sonucunda 19.843 adet patent başvurusu yapılmıştır. Yapılan patent başvurularından 8.271 adedi tescil olmuştur. 2020 yılı sonu itibariyle bilimsel yayın sayısı 43.767 adettir. 2020 yılında Çin dünyada bilimsel yayında ilk sırada yer almaktadır. Çin 2020 yılında 744.042 adet bilimsel yayın üretmişken, ABD ikinci sırada ve 624.554 adet bilimsel yayın üretmişken; İngiltere 198.500, Hindistan 191.590 ve Almanya 174.524 ile ilk beş sırayı oluşturmaktadır. Ülkelerarası göstergelerden milyon kişi başına düşen bilimsel yayın sayısına baktığımıda ise 2020 yılı sonunda 523 adet yayın ile Türkiye gelişmiş ülkelerin gerisindedir. 2020 yılı itibariyle Çin dünyada bilimsel yayında ilk sırada yer almakla birlikte nüfus büyüklüğü sebebiyle milyon kişi başına bilimsel yayın sayısı 527’ye gerilemektedir. Buna karşın, ABD’de bu rakam 1.875 iken, İngiltere’de 2.959, Hindistan’da 138 ve Almanya’da 2.097 adettir. Uluslarası patent başvurularına baktığımızda ise ülkemizin 2020 yılı sonu itibariyle uluslarası patent başvuru sayısı WIPO verilerine göre 1.705 adettir.