Amerikalıların Uzakdoğu’daki başarısızlık öyküsü: SEATO

Dr. Onur Yarar

İstanbul Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi

Amerika’nın Uzakdoğu ilgisi bitmez, Japonya’sı, Kore’si, Vietnam’ı ve de Çin’i. Şu an da Tayvan üzerinden Çin’i kaşıyorlar ama bunun daha öncesi de var. Güneydoğu Asya Antlaşması Teşkilatı (Southeast Asia Treaty Organization), kısa adı ile SEATO. 1954'de Filipinlerde anlaşması yapıldı (o nedenle de Manila Paktı olarak da adlandırılır), 1955'te de resmi olarak Tayland'ın başkenti Bangkok’ta kuruldu. Amacı Çin'den gelen komünizm etkisini azaltmak, olası Çin işgalini durdurmak ve bölge ülkelerine ekonomik yardım yapmaktı. 8 üyeliydi ama bu 8 üyenin sadece ikisi, Tayland ve Filipinler Güneydoğu Asyalıydı, diğerleri Avustralya, Yeni Zelanda, ABD, Fransa, İngiltere ve Pakistan. Bu devletlerin ne işi var derseniz, Avustralya o tarihlerde Papua Yeni Gine, İngiltere Hong Kong, Fransa Vietnam’la; ABD ise şimdi olduğu gibi herkesle ilgiliydi. Askeri yönden üyeler, ittifaka çok az destek verdiğinden birkaç askeri tatbikat dışında önemli bir gelişme gösteremedi. Kültürel ve bilimsel yönden Bangkok ve Dakka’da (Bangladeş bağımsızlığını kazanmadan önce Pakistan’ın şehriydi) okullarda, tıbbi ve mühendislik araştırma fonları oluşturuldu. Ancak yapının ömrü fazla uzun sürmedi. 1977’de pakt dağıldı. SEATO devam ederken, 1961’de Tayland, Filipinler ve Malaya Federasyonu (1963’de Malezya oldu) Güneydoğu Asya Birliğini (ASA) oluşturdu. Bu; 1967’de beş ülke ile (Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur, Tayland) ASEAN’a evrilmiş oldu. Ardından sırasıyla Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar, Kamboçya üye olarak katıldılar, şu anda Papua Yeni Gine ve Doğu Timor üyelik için beklemektedir. Üye olmamakla birlikte +3 olarak da Çin, Japonya ve Güney Kore ifade edilmektedir.

Geçtiğimiz haftanın ASEAN +3 gündemine bakacak olursak;

- Çin'de sanayi şirketlerinin kârları ilk 7 ayda %1 düştü. Uzaya tekrar tekrar gidip gelebilen uzay turizmi, personel ve kargo taşıma, uydu konuşlandırma ve acil kurtarma görevlerinde kullanılması planlanan uzay uçağı ikinci kez test edildi. Çin, uzaktan algılama özellikli yer gözlem uydusu Pekin 3-B ile bilimsel deneyler ve yeni teknolojilerin testi için Çuangşin-16’yı fırlattı. ABD'li senatör,  Blackburn'ün Tayvan ziyaretini kınadı. Tayvan savunma bütçesini 90 milyar dolara çıkardı. Çin Devlet Konseyi 146 milyar dolarlık yeni teşvik paketini açıkladı. Pandemiden bu yana durdurulan, yabancı öğrencilere vize verme işlemleri tekrardan başladı. Ülkede yaklaşık 500 bin yabancı öğrenci eğitim görüyordu. 200 Çinli firmanın New York Borsası’ndan çıkarılmasını önlemeye yönelik Çin ve ABD denetim için ön anlaşmaya vardı. Türkiye’den Çin’e tavuk ihracatı bir yılda 5 kat arttı. Çin, dünyada üretilen tavukayaklarının %95’ini kendisi ithal ediyor. Çin Dışişleri Bakanı, 17 Afrika ülkesine verdikleri 23 krediden feragat edileceğini açıkladı. Rusya'dan enerji ithalatının Ukrayna savaşı başladığından bu yana %75 oranında arttığı belirtildi. Çin Merkez Bankası gösterge faiz oranını düşürdü. COVID-19 nedeni ile evlilik ve doğumların düştüğü açıklandı. Çin ile Avrupa arasında ilk 8 ayda 10 bin yük treni seferi yapıldı. Çin’de 61 yıldan bu yana yaşanan en sıcak ve en kurak yaz, ekinleri soldurdu ve rezervuarlarda normal su seviyesi yarıya düştü, bu nedenle bulut tohumlanma planlanıyor.

- Endonezya sürpriz faiz artışı yaptı. Cakarta'nın Çin büyükelçiliği önünde madencilik faaliyetine karşı gösteri yapıldı. Endonezya Donanması tarafından Makassar sınıfı çıkarma gemisi tasarımına sahip ikinci hastane gemisi denize indirildi. Endonezya’da ilk maymun çiçeği vakası görüldü.

- Filipinler'de yeterli beslenemediklerini öne süren mahkûmlar protesto gösterisi yaptı. Hapishanelerde normal kapasitenin 4 katı mahkûm kalıyor. Türk İlaç ve Serum Sanayi AŞ, Zienac Pharmaceutical Trading Firması ile uzun dönemli fason üretim anlaşması yaptı. Binance’in CEO’su Filipinler’de kriptonun benimsenmesi için çabaladıklarını söyledi. Filipinler, 2 yıl aranın ardından yüz yüze eğitime döndü ancak şiddetli fırtına nedeniyle okullar yeniden kapandı. Jr Markos’un ilk tahvil ihracatını yapması bekleniyor, Şubatta 8,2 milyar dolar ihraç edilmişti.

- Japonya Başbakanı Fumio, COVID-19’a yakalanmasından dolayı, online katılabildiği Afrika toplantısında, gelecek 3 yıl için Afrika'nın kalkınmasına 30 milyar dolarlık yatırım taahhüdünde bulundu. Aynı şekilde korona virüsü salgını ve etkileriyle mücadele için Tunus'a 100 milyon dolar finansman sağlanacak. Ukrayna’nın inşaatı için de ellerinden geleni yapacağını da belirtti.  Bu haftadan itibaren Japonya gelen turistten PCR testini istemeyecek, aşı yeterli olacak. Öldürülen Abe için devlet törenine 1,8 milyon dolar harcanmasının planlanması tartışmaları beraberinde getirdi. Suikast sonrası Japon Emniyet Genel Müdürü görevi bıraktı. Japonya kripto şirketlerinin vergi kurallarını, inovasyonu engellememek için 2023’te değiştirecek. Çin tehdidi nedeni ile füze stok ve menzilini genişletecek. Japonya’nın ilk kadın foto muhabiri Sasamoto Tsuneko 107 yaşında hayatını kaybetti.

- Kamboçya'da ilkokul öğrencilerine yardım etmek ve yoksulluğu azaltılabilmek için Çin'den Sevgi Kiti Projesi başlatıldı. Binance, Kamboçya’da kripto para çalıştayı düzenledi

- Güney Kore ile Rus nükleer şirketi ASE arasında Mısır'ın ilk nükleer enerji santraline parça sağlamak üzere 2,25 milyar dolarlık anlaşma imzalandı. Güney Kore Merkez Bankası 25 baz faiz artırdı. Güney Kore'de son 40 yılın en düşük doğum oranı gerçekleşti, nüfus son 32 ayda azaldı. Kore'nin saray nakışları sergisi Ankara Kore Kültür Merkezi'nde açıldı. Kripto paradan gelir vergisi tasarısı 2025’e ertelenmesine rağmen maliye bakanlığı veraset ve intikal vergi yasasının uygulanacağını açıkladı.

Güney Kore'de eski cunta, 1960-80 döneminde Brothers Home toplama kampında işlenen 657 ölüm, binlerce taciz, tecavüz ve işkenceden suçlu bulundu. "Sokakları Güzelleştirme" adı altında aralarında engelli, evsiz ve çocukların da bulunduğu binlerce kişi ile cuntayı protesto eden öğrenciler kampta zorla çalıştırılmıştı.

- Kuzey Kore lideri Kim, 8 malikane daha inşa ettiriyor. Papa Francis, Kuzey Kore'yi ziyaret için davet edilmeyi beklediğini söyledi.

- Malezya'nın eski Başbakanı Rezak, 9,4 milyon dolar varlık fonu yolsuzluğundan 12 yıl hapis cezasına çarptırıldıktan iki gün sonra, Malezya Kamu Kalkınma fonunun yağmalanmasıyla ilgili ikinci bir yolsuzluk davası için hâkim karşısına çıktı. Malezya Menkul Kıymetler Komisyonu, Kripto Para Borsası Huobi'nin resmi kayıt olmadan faaliyet gösterdiğini açıkladı. Türk Muaythai Milli Takımı Malezya'da 15-17 gençler kategorilerinde Dünya 2.si, genel klasmanda Dünya 3.sü oldu.

İngiltere'nin eski Myanmar Büyükelçisi Bowman, vize kurallarını çiğneyerek, kocasının Myanmar'da kalmasına yardım etmekle suçlanarak gözaltına alındı

- Singapur, iki yıldır zorunlu tutulan kapalı mekânlarda maske takma kuralının 29 Ağustos'tan itibaren kaldırılacağını duyurdu. Singapore Airlines da bazı hat uçuşlarında maske zorunluluğunu kaldıracağını açıkladı. Singapur Merkez Bankası kripto para sektöründeki firmalardan iş verilerini göndermesini istedi. Singapur'da çekirdek enflasyon 14 yılın zirvesine çıktı

Singapur Başbakanı Loong, Birleşik Krallık sömürgesi döneminden kalan ve fiilen uygulanmayan eşcinsel ilişkiyi suç kabul eden Ceza Kanununun 377A maddesi yürürlükten kaldırılacağını açıkladı. Singapur Changi havaalanının pandemi nedeniyle durdurulan Terminal-5 projesinin 2030’da biteceği belirtildi. Singapur’da çevrimiçi yapılan Uluslararası Matematik Olimpiyatında Mersinli ilkokul öğrencisi Ezel Ali Altın kendi yaş grubunda dünya ikincisi oldu.

- Tayland Anayasa Mahkemesi karar verdi ve mevcut Başbakanı, fazla süresinin incelemesi için görevden uzaklaştırdı. Sonuç kesinleşene kadar kendisinin savunma bakanı olarak çalışacağını duyurdu. Şahsım 2014’den bu yana başbakandı. Önce Maldivler’e sonra Singapur’a ve daha sonra da Tayland’a kaçan eski Sri Lanka Devlet Başkanı Rajapaksa, eş durumundan ABD'ye yeşil kart ve vatandaşlık başvurusunda bulundu. Siam Commercial Bank, 500 milyon dolarlık kripto para anlaşmasını iptal etti.

- Vietnam'da devlete karşı propaganda yapma gerekçesiyle 2021'de 9 yıl hapis cezasına çarptırılan gazeteci Pham Doan Trang'ın temyiz başvurusu reddedildi. Trang, cinsiyet eşitliği, insan hakları ve demokrasi gibi konulardaki aktivizm hareketleriyle biliniyor. Vietnam Savaşı'nın efsanevi foto muhabiri Tim Page karaciğer kanserinden vefat etti. Brezilya’dan sonra en fazla kahve üreten Vietnam'ın kahve stoklarında düşüş nedeniyle, dünyada kahve fiyatlarının yükselmesi bekleniyor. Brezilya yılda 3,5 milyon ton, Vietnam 1,6 milyon ton, Endonezya 722 bin ton üretim yapmaktadır. Başkent Ho Chi Minh’den Hanoi’ye uzanacak hızlı tren hattı yeniden planlanıyor, mevcut hat ise yük taşımacılığında kullanılacak.

- Bangkok’tan sevgi ve saygılarımla…