6. Dalga ve ekonomik sıçramalar arkasındaki sihirli sözcük
Ünlü Avusturyalı ekonomist Joseph Schumpeter insanlığın ilerlemesinin döngüler (Business Cycles) şeklinde olduğunu ileri sürer. Döngünün zirve zamanında ekonomik büyümeler gerçekleşir, bir süre sonra ekonomik aktivite yavaşlar ve inişe geçer. İnişte daralma hatta derin küçülmeler yaşayabiliriz. Peki, büyüme dalgasını yaratan yani döngüyü yukarı çeken faktör nedir? Schumpter’in buna yanıtı net: inovasyon. Girişimciler rekabet edebilmek, büyüyebilmek ve kurumsalların baskısından kurtulabilmek için sürekli yeni keşif (explore) ve devamında derinleşme (exploit) yaparlar. Bu durum dalgalara (cycles) neden olur. Joseph Schumpeter unutulan inovasyon kavramını raflardan indiren, ekonomik bir boyut kazandıran ve kavramı tekrar popülerleştiren kişidir. Her ne kadar “Capitalism, Socialism and Democracy” kitabı daha çok ilgi görse de inovasyon temelli ekonomik kalkınma teorisini açıkladığı “Business Cycles” hayatının eseri olarak tasarlanmıştır. Schumpter’a göre inovasyon ekonomik devrimlerin kalbidir. Schumpter haklı olarak icat ve inovasyon kavramlarını ayırır. İcat bireysel olabilir ama inovasyon için bir organizasyon (startup dahi olsa) gerekir. Bugün inovasyonu iş bağlamında algılamamızı büyük oranda Schumpter’a borçluyuz. İnovasyonu firmalar yapar, firmaları girişimciler kurar. Girişimciler Schumper’ın kahramanıdır. Peki, girişimci kimdir? Ona göre girişimci yeni işler yapan veya var olan işleri yeni şekillerde yapan kişidir.
Tarihte ilk kez inovasyonu ve girişimciliği bilimsel anlamda inceleyen ve teorileştiren Schumpter’dır. Ona göre inovasyon piyasalarda görünmez el veya fiyat rekabetinden daha etkili sonuçlar verir. Güç birikimini ve statükoyu inovasyonlar sarsar. Hiçbir zaman arz-talep dengesi (equilibrium) olamayacaktır çünkü ekonomi dinamik bir süreçtir ve inovasyonlar bu dengeyi her zaman bozacaktır. İnovasyonla gelen geçici monopoller girişimci firma için yatırımı ve risk almayı cazip hale getirdiği için iyidir. Büyüme dalgası yaratan inovasyonları tekil bir ürün şeklinde değil sektörel kümeler olarak düşünmüştür. Schumpter’in kitabı 1939 yılında yayınlamıştır ama The Economist, Schumpter’in teorisini 5 dalga şeklinde yeniden yorumlamıştır:
- Dalga (1785-1845): Su gücü, tekstil ve demir sektörü
- Dalga (1845-1900): Buhar gücü, demir yolları ve çelik sektörü
- Dalga (1900-1950): Elektrik gücü, kimyasallar ve içten yanmalı motorlar
- Dalga (1950-1990): Elektronik, petrokimya ve uçak sanayi
- Dalga (1990-2020): Dijital ağlar, yazılım ve yeni medya
Beşinci dalgaya kısaca bilişim sektörü diyebiliriz. 90’ların sonunda hayatımıza giren interneti de bu kümeye ekleyebiliriz. Schumpter büyümelerin devamında durağanlık ve küçülmeler geleceğini söyler. Çünkü sektör cazip hale gelince büyük üreticiler dahil yani oyuncular pazara girer, bu fiyatları baskılar ve küçük girişimciler için cazibesini yitirmeye başlar. Böyle durumlarda onlar çıkarlar ve yeni büyüme dalgası yaratacak keşifler yaparlar, yani başka inovasyonlar ararlar. Schumpter izinden gidersek 6. dalga ne olabilir? Aslında çok aday var. Robotlar ve yapay zekâ teknolojileri, AR/VR ve 5G ile desteklenen “Metaverse” alemi ve kripto paralar, yeni ödeme kanalları gibi bir çok iş kolu yaratan, pek çok fintech girişimine neden olan “Blockcahin” teknolojiler 6. Dalganın tam merkezinde olacak gibi gözüküyor.
Schumpter’ın referans verdiği inovasyonların radikal olduğunu artırımsal inovasyonların bağlam dışı olduğunu belirtelim. Ayrıca kendisi inovasyonları teknoloji bazlı değerlendirmiştir. Bugün geldiğimiz noktada inovasyonların teknoloji tabanlı olmasının gerekmediği, pazarlama ve organizasyon metodu gibi inovasyonların da olabileceğini, ayrıca her yeni teknolojinin inovasyonu garantilemediğini biliyoruz. Schumpter yönetim bilimci değildi, konuya bir ekonomist olarak yaklaştı. Onun zamanda inovasyon yönetimi literatürü yoktu. İnovasyon stratejileri ve farklı türleri bilinmiyordu. Her şeye rağmen bugün Onun çerçeveleyerek ortaya koyduğu bilimsel temel üzerinden ilerlediğimizi söylemek lazım.